خراسانیان دل خوشی از امویان نداشتند. زیرا آنان اگرچه اسلام آورده بودند، اما هم‌چنان جِزیه می‌پرداختند. امویان نه تنها آنان را مسلمان نمی‌شمردند بلکه با نام «عجم» تحقیرشان می‌کردند. به همین سبب، مردم خراسان راه را برای برآمدن عباسیان و برافتادن امویان هموار کردند. در زمان سامانیان فرهنگ و زبان فارسی در خراسان رونق گرفت و بر اهمیت آن سرزمین به عنوان مرکز علوم کلامی و شرعیِ اهلِ سنّت افزوده شد. از زمان آنان بود که خراسان به گهوارۀ شعر و ادب فارسی تبدیل شد. خراسان سهم بزرگی در تمدن و فرهنگ بشری دارد و بعید می‌نماید که داعش بتواند در آنجا دیر بپاید.

بر پایۀ اسناد مربوط به تقسیمات اداریِ امپراتوری عثمانی، کردها در قرن هیجدهم در منطقۀ عَفرین حضور داشتند. ویرانه‌های پرستشگاهی بازمانده از قرن دهم پیش از میلاد نشان می‌دهد که آن منطقه دراصل سرزمین هیتی‌ها بوده است. در دورۀ هخامنشیان عَفرین فرمان‌گزارِ شاهان هخامنشی بود. در ۶۳۷ میلادی به دست اعراب مسلمان افتاد و با آغاز خلافت امویان جزو قلمرو آن خلافت شد. عَفرین برای کرد‌ها اهمیتی راهبُردی دارد، زیرا آنان را به دریای مدیترانه نزدیک می‌کند. آن منطقه بیرون از دسترسِ ارتش آمریکا و ائتلاف بین‌المللی است. اما روس‌ها در آنجا حضور دارند. مناطق میان کوبانی و عَفرین نیز مدت‌هاست زیر کنترل نیروهایی قرار دارند که ترکیه از آن‌ها پشتیبانی می‌کند.

از سید ابراهیم رئیسی، تولیتِ آستان قدس، به عنوان مُحتَمَل‌ترین رهبر آیندۀ انقلاب یاد می‌کنند. به گفتۀ کارشناسان، تظاهراتِ مشهد را کارگزارانِ او سازماندهی کرده بودند. اما مهار تظاهرات از دستِ آنان دررفت و انبوهی از مردم به جان آمده با شعارهایی برضد تمامیت رژیم به میدان آمدند. آستان قدسِ رضوی مجموعۀ اقتصادیِ عظیمی است که خمینی رشتۀ پیوند آن را با دولت بُرید. این مجموعه به هیچ قدرتی حساب پس نمی‌دهد و مانند «قرارگاه خاتم‌الانبیا» وابسته به سپاه پاسداران و «بنیاد تعاون ناجا» وابسته به نیروی انتظامی، «دولتِ در دولت» است. هرگامی در جهت محدود کردن قدرت این «دولت‌های پنهان» به بحران تازه ای در نظام جمهوری اسلامی می‌انجامد.

بسیاری از مورخان معتقدند که از پایان قرن نوزدهم میلادی تاکنون، فعال‌ترین طبقۀ اجتماعی که سبب‌سازِ تحول سیاسی و اجتماعی در ایران بوده، طبقه ای است که جامعه‌شناسان زیر عنوان طبقۀ متوسط از آن یاد می‌کنند. جریان نوسازی را در ایران دورۀ پهلوی‌ها همین طبقه به پیش برد. زمینه‌های فکری و فرهنگیِ انقلاب ۱۳۵۷ را نیز روشنفکران وابسته به این طبقه فراهم آوردند. جنبش سبز را جوانان برخاسته از این طبقه به راه انداختند. در تظاهراتِ اعتراضی اخیر شعارهایی منسوب به گروه‌هایی از طبقۀ متوسط جدید شنیده شد، اما کنشگران آن حضور چشمگیر در تظاهرات نداشتند. پیش‌بینی می‌کنند که ناسازگاری رژیم اسلامی با خواسته‌ها و نیازهای این طبقه در آینده بیشتر خواهد شد.

جنبش سبز را جوانان به راه انداختند، اما استفاده از رسانه‌های اینترنتی برای پخش خبر و بسیجِ معترضان سبب شد که بسیاری از میانسالان نیز به آن جنبش بپیوندند. در شورش جوانان تونس رسانه‌های اینترنتی نقش کاتالیزور را بازی کردند و در پذیرفته شدنِ شعارهای آن سهم داشتند. رسانه‌های اینترنتی در عین حال که به گسترش جنبش‌های اجتماعی یاری می‌رسانند، در فرونشاندن آن‌ها نیز می‌توانند اثرگذار باشند. به ویژه از آن رو که انبوهی از کاربران با ذهنیت‌ها و پسندهای گوناگون وارد معرکه می‌شوند، آشفته ‌بازار فکری پدید می‌آورند و جنبش‌ اجتماعی را دچار سرگردانی و درماندگی می‌کنند.

شوروی‌ها به قطعنامۀ ۱۸۱ رأی موافق دادند و از تشکیل دولت اسرائیل پشتیبانی کردند. زیرا گمان می‌کردند آن کشور می‌تواند در آینده به جَرگۀ کشورهای کمونیستی بپیوندد. آنان میان سوسیالیسم روسی و صَهیونیسم فصل مشترک‌های اساسی می‌دیدند. غافل از اینکه در همان زمان داوید بن گوریون، نخست وزیر اسرائیل، به سفیر آمریکا گفت: اسرائیلی‌ها زمانی می‌توانند نیرومند و آزاد بمانند که به همکاری خود با آمریکا ادامه دهند. شگفت آنکه بریتانیایی‌ها که طرح تقسیم فلسطین را از همان آغازِ قَیمومت‌شان بر آن سرزمین ریخته بودند، به قطعنامۀ ۱۸۱ رأی ممتنع دادند.

مورخان معتقدند که مسیح پنج یا هفت سال پیش از میلاد در اول پاییز زاده شده است و نه در زمستان. هنگامی که مسیحیت در امپراتوری روم پا گرفت، کلیسا با استفاده از سکوتِ کتاب مقدس در بارۀ زادروزِ مسیح و پنهانی بودن مناسکِ آیین میترا، روز اصلیِ پرستش میترا را روز تولد مسیح اعلام کرد تا از پیشرویِ آن آیین در امپراتوری جلوگیری کند. البته امروز برای بیشتر مسیحیانی که کریسمَس را در ۲۵ دسامبر جشن می‌گیرند، اهمیتی ندارد که مسیح در چه روزی زاده شده است. این جشن نیز مانند بسیاری از جشن‌های کهن از خاستگاه دینی‌اش جدا شده و به صورت یک جشن سکولار درآمده است.

اورشلیم مکه، مدینه، لورد یا رُم نیست. شهری است که دربارۀ آن همۀ ادیان، فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگِ جهان سخنی برای گفتن دارند. اورشلیم همیشه شهری با رسالت جهانی بوده، و این خود، در زمان امپراتوری روم و جنگ‌های صلیبی، مایۀ رنج و عذاب آن بوده است. به همین سبب، جامعۀ بین‌المللی همواره کوشیده است سرنوشت آن را به دست گیرد. از زمان تشکیل جامعۀ ملل در پیِ جنگ جهانی اول و پس از تشکیل سازمان ملل متحد به دنبال جنگ جهانی دوم، اورشلیم شهری جهانی است.

ژنرال دوگل پیش از مرگش در ۱۹۷۰ هنگامی که در شهرکی در شرق فرانسه می‌زیست، از میان همۀ رهبرانِ جهان تنها محمدرضا شاه را به حضور پذیرفت. پیش از انقلاب، ایران متحد کشورهای غربی به ویژه فرانسه بود. اما با آغاز انقلاب فرانسوی‌ها نه تنها از شاه پشتیبانی نکردند، بلکه حتی با انقلابیان همراه شدند. با این حال، پس از انقلاب روابط ایران و فرانسه روز به روز تیره تر شد. فرانسه در جنگ ایران و عراق از صدام حسین پشتیبانی کرد. از پس دادن پول‌هایی که در زمان شاه برای راه انداختن شرکت «اورودیف» گرفته بود، خودداری کرد. واکنش جمهوری اسلامی به رفتار فرانسویان گروگان‌گیری در لبنان و عملیات تروریستی در خاک فرانسه بود.

صوفیگری در اواخر قرن اول هجری (قرن هشتم میلادی) ظهور کرد. اما طریقت‌های صوفی از قرن دوازدهم میلادی پا گرفتند. تصوف و عرفان از اندیشه‌های فِلوطین بسیار اثر پذیرفته است. اهل تصوف و عرفای مسلمان گاه سخنان این فیلسوف نوافلاطونی را بی کم و کاست تکرار کرده اند. در کشورهای غربی به تصوف همواره با نظر مساعد نگریسته اند، زیرا آن را نمونه ای از اسلام صلح‌جو و سازگار با جهان مدرن و جامعۀ لائیک می‌انگارند. اما فقها و مُتشرّعانِ اسلامِ قِشری که تأویل و قیاس را در امر دین روا نمی‌دارند، در مسلمانیِ صوفیان تردید می‌کنند و گاه آنان را کافر می‌دانند.