Elektronische Muziekpioniers

In 1951 werd bij de Keulse radio de eerste elektronische studio geopend. Componisten en technici vonden elkaar in een gezamenlijke experimenteerdrift. In de periode daarvóór werkten pioniers aan de mogelijkheden om elektriciteit in dienst van de muziek te stellen. De choralcelo, de foto-elektrische marimba, de optofonische piano. Het is zo maar een greep uit de vele bizarre instrumenten die aan het begin van de 20e eeuw werden uitgevonden. Vaak werd er maar één exemplaar vervaardigd, reisde de uitvinder ermee rond en was het museum de eindbestemming waar het verstofte of kapot ging. Slechts een paar van die instrumenten waren in de muziekpraktijk bruikbaar en overleefden de tijd. Sommige ervan waren voorloper van de latere synthesizer. 

De geschiedenis van de elektronische muziek begon in 1919 met de komst van Leon Theremins magische apparaat. Theremin leidde een dubbelleven en was ook een Russische spion. Programmamaker Robert Nasveld maakte een rondgang langs de Theremin, Rhythmicon het Trautonium en de Ondioline.

In 1950 had niemand op de Columbia University zin om de door het management aangeschafte bandrecorder te gaan bedienen. De opdracht was om er concerten mee op te nemen. De tot Amerikaan genaturaliseerde Vladimir Ussachevsky (1911-1990) die als bestuurslid aan de universiteit werkte, kreeg het apparaat in handen gedrukt. Wat als verplichting begon, leidde dankzij de technisch en avontuurlijk ingestelde Ussachevsky in 1952 tot de start van de Amerikaanse elektronische muziek. Met onder andere Otto Luening (1900-1996) richtte hij zeven jaar later in New York het Columbia-Princeton Electronic Music Center op. Na de oprichting werd dit het oudste en belangrijkste centrum voor elektronische muziek van de Verenigde Staten. 

De naam Edward Artemiev (1937-2022) is in Nederland niet erg bekend maar in Rusland een begrip. Hij is pionier van de Russische elektronische muziek. In 1972 componeerde Artemiev op de unieke ANS-synthesizer muziek voor de legendarische sciencefictionfilm Solaris van de regisseur Andrei Tarkovsky. Het was een zoeken naar klanken die nergens vandaan kwamen en nergens naar toe gingen. De muziek voor Solaris zette Artemiev internationaal op de kaart. Deze in eigen land razend populaire componist richtte zich vooral op de lichte muziek. Zijn oeuvre bestaat uit honderden werken voor soundtracks, films, cartoons, documentaires, orkest, koor en rockbands. 

Meer over Edward Artemiev.

De Duitse componist Herbert Eimert (1897-1972) presenteerde in 1962 zijn tapestuk ‘Epitaph für Aikichi Kuboyama’. Het is een van de beroemdste pionierswerken uit de Studio für Elektronische Musik van de WDR.

Op 1 maart 1954 was de Japanse visser Aikichi Kuboyama het eerste dodelijke slachtoffer op afstand van de Amerikaanse proef met de waterstofbom. Deze vond plaats bij het Bikini-atol, onderdeel van de Marshalleilanden. De ingesproken opname van het grafschrift van Kuboyama vormt de basis voor Herbert Eimerts werk. De compositie wordt wel gezien als statement tegen nucleaire oorlogvoering.

Met Gesang der Jünglinge veroverde Karlheinz Stockhausen (1928-2007) in 1956 de wereld van de toen nog prille elektronische muziek. Hij baseerde zijn tapestuk op het verhaal van de drie jongelingen in het vuur uit het Bijbelse boek Daniël. Stockhausen selecteerde teksten en liet ze door een 12-jarige jongen van een kathedrale koorschool zingen en spreken. In de studio van de WDR versmolt hij op unieke manier de opnames van de jongensstem met elektronische klanken. Gesang der Jünglinge ging de geschiedenis in als gidswerk in pioniersland.
Luister naar de podcast Gesang der Jünglinge.
Presentatie Robert Nasveld.

De 80-jarige Alireza Maschayekhi (1940) is pionier van de Iraanse elektronische muziek. Hij woont in Teheran. De in eigen land zeer gerespecteerde componist streeft naar een dialoog tussen de muziek uit het Midden-Oosten en die van het Westen. Programmamaker Robert Nasveld zag hem zo’n 37 jaar geleden rondlopen op het toenmalige Instituut voor Sonologie van de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij maakte in die tijd kennis met Mashayekhi’s unieke elektronische muziek met Perzische elementen. Presentatie: Robert Nasveld.