Het Spoor Terug - De Loffelijcke Compagnie

Slotuitzending van twee uur van de 14-delige serie De Loffelijcke Compagnie over de geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.

Wat veroorzaakte het einde van de VOC in 1795? Hoe zagen die laatste jaren eruit? Van binnenuit rotte het bedrijf weg door corruptie, maar ook de Vierde Engelse Oorlog speelt een rol bij het faillissement. En wat merken wij heden ten dage nog van ons VOC-verleden?

Vraaggesprek over restauratie en reconstructie van VOC-vestigingen overzee met historicus Lodewijk Wagenaar en met Martine Wolf, conservator voor het CNO (Cultuurgeschiedenis voor de Nederlanders Overzee).

Geïllustreerd met reportages uit Indonesië en Sri Lanka. Vraaggesprek met historicus Leonard Blussé over de grote belangstelling voor het koloniale VOC-verleden en met historicus Perry Moree over het VOC-postverkeer destijds.

Geïllustreerd met een reportage uit Zuid-Afrika over de z.g. 'postklippen'.

In het eerste uur praat Jacqueline Maris over de ondergang van de eens zo machtige VOC, met VOC-deskundigen Ingrid Dillo, Peter van der Brug en Els Jacobs. Plus reportage met Femme Gaastra over een van de oorzaken van die ondergang, de corruptie.

In het tweede uur praat Kiki Amsberg met Leonard Blussé en Perry Moree over VOC-boeken en met Martine Wolf en Lodewijk Wagenaar over het behoud van het cultureel erfgoed. (gebouwen etc.)

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

13de aflevering van de 14-delige Spoor terug-serie De Loffelijcke Compagnie, over de geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Deze aflevering gaat over India. Als deskundige is Jaap de Moor met programmamaker Paul van der Gaag meegereisd.

In 1773 arriveert VOC-dienaar en reiziger Jacob Haafner in India, waar hij dertien jaar blijft. Terug in Nederland schrijft Haafner een verontwaardigd verslag 'Lotgevallen op eene reize naar Ceilon', met zijn belevenissen aan de oostkust van India, waarin hij de Europeanen overzee hekelt. Met zijn kritiek op het kolonialisme is Haafner een Multatuli avant la lettre.

In deze aflevering volgen Paul van der Gaag en historicus Jaap de Moor het spoor van Haafner in India.

Fragmenten uit Haafner's boek worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

12de aflevering van de 14-delige Spoor Terugserie De Loffelijcke Compagnie, over de geschiedenis van de verenigde Oost-Indische Compagnie.

In 1602 zet Joris van Spilbergen voet aan land op het machtige Eyland Ceylon. Hij raakt niet uitgeschreven over de overvloed aan kostbare gesteenten en heerlijke kaneel. Toch sluiten de Hollanders pas in 1638 een handelsverdrag met de koning van Kandy, die het binnenland beheerst. De samenwerking verloopt redelijk, tot de Ceylonezen in 1760 tegen de overheersers in opstand komen.

Als deskundige reist mee met Jacqueline Maris: Lodewijk Wagenaar.

Fragmenten uit brieven, reisverslagen en VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

11de uitzending van de veertiendelige Spoor Terugserie De Loffelijcke Compagnie, over de geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC.

Door de VOC-reizigers wordt een hele nieuwe wereld opengelegd. Vooral in de 18de eeuw publiceren vele VOC-dienaren reisverslagen waarin een exotische wereld vol wrede inheemsen wordt geschetst. Ook komen er voorwerpen in het vaderland aan. Beroemd is de verzameling van de Enkhuizense Paludanus, met als pronkstuk zijn paradijsvogels zonder pootjes. Zaden van uitheemse planten en kruiden betekenen het begin van een aantal horti botanici in Nederland.

Reportages:

-van Marnix Koolhaas uit Ambon, die een bezoek brengt aan de Rumphius-bibliotheek;

-van Paul van der Gaag met de historicus Roelof van Gelder die in Enkhuizen de 'rariteitenkamer' van Paludanis bezoeken;

-van historicus Lodewyk Wagenaar die in Colombo de plek bezoekt waar de Duitse arts Paul Hermann een ziekenhuis stichtte en inlandse medische kennis verzamelde en op schrift stelde;

-over het Rijksmuseum in Amsterdam waar de 'sits' te zien zijn, met de hand gedecoreerde katoenen stof uit Midden-Azië die destijds zeer populair was;

-over het Groninger Museum waar porselein afkomstig van het VOC-schip 'De Gelderlander' te zien is en

-over museum De Prinsessenhof in Leeuwarden waar in de z.g. 'Stijlkamer' te zien is hoe in de 18de eeuw de rijke burger zijn huis inrichtte.

Fragmenten uit brieven, reisverslagen en VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

00:39:00

Jacqueline Maris

10de aflevering van de 14-delige Spoor Terugserie De Loffelijcke Compagnie, over de geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC. Deze aflevering gaat over Formosa: Al snel na haar oprichting doet de VOC verwoede, maar vergeefse pogingen om vaste voet aan wal te krijgen in China. In 1624 wordt daarom op Formosa het kasteel Zeelandia gebouwd, een handelspost die al snel uitgroeit tot de belangrijkste na Batavia. De kolonisatie van het eiland en de import van Chinese arbeiders voor de plantages leidt echter tot de ondergang; in 1661 worden de Nederlanders door de Chinezen van Formosa verdreven.

Verslaggever Kees Slager en historicus Paul van der Velde volgen de sporen van de VOC op Macao, in China en Taiwan.

Fragmenten uit brieven, reisverslagen en VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

Aflevering 9 van de veertiendelige Spoor terug-serie "De Loffelijcke Compagnie", over de geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC.

In het jaar 1600 bereikt "De Liefde", een schip van de Rotterdamse voorcompagnie, na lange omzwervingen de kust van Japan. Het is het begin van een eeuwenlange bijzondere band, want van 1637 tot 1852 krijgt de VOC het alleenrecht op handel met het totaal van de wereld afgesloten Japan. Dat gebeurt vanaf het kunstmatige eilandje Decima in de haven van Nagasaki, een soort luxe gevangenis voor hooguit twintig Nederlanders.

Deze aflevering gaat over de bijzondere verhouding tussen Nederland en Japan; vanaf 1639 had de VOC twee eeuwen lang het alleenrecht op handel met het totaal van de wereld afgesloten Japan. Verslaggever Kees Slager en historicus Paul van der Velde bezoeken het voormalige eilandje Deshima, nu een straat midden in Nagasaki, de enige plek waar de bemanning van de VOC-schepen van boord mocht.

Fragmenten uit dagboeken, reisverslagen en VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

Achtste aflevering van de 14-delige Spoor Terugserie De Loffelijcke Compagnie, over de geschiedenis van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC.

Op reis nemen de Hollanders uit het vaderland voorwerpen en kennis mee. Bij het stichten van de handelsfactorijen wordt gebruik gemaakt van in het vaderland ontwikkelde kennis en gebruiken. De Hollanders exporteren zaken als de verrekijker, de bril en andere technische instrumenten. De Japanners leren schietend paardrijden en het platteland van Ceylon wordt doorsneden door kaarsrechte kanalen.

In deze aflevering gaat het over Nederlandse kennis, wetgeving en techniek die via de VOC-handelsfactorijen geëxporteerd werden naar o.a. Japan en Ceylon. Ook de Nederlandse taalinvloeden in die landen en in Zuid-Afrika komen aan de orde. Reportages uit Nagasaki, Sri Lanka, Taipeh en Kaapstad met toelichting van de historici Paul van der Velde, Roy Pfeiffer, Lodewyk

Wagenaar en Jaap de Moor.

Fragmenten uit brieven, reisverslagen en de VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

7de aflevering van de 14-delige Spoor terugserie "De Loffelijke Compagnie", over de geschiedenis van de VOC.

In het kielzog van de Hollandse kooplieden stappen de zendelingen van boord. Zo worden de 'wilden' gekerstend; het geloof is een hulpmiddel bij de kolonisatie van de overzeese handelsgebieden. De 18de eeuwse reiziger Jacob Haafner noemt de VOC-dominees 'door en door slecht'.

In deze aflevering gaat het over het werk van de zendelingen, de dominees die mee reisden in het kielzog van de Hollandse kooplieden, over het geloof als hulpmiddel bij de kolonisatie van de overzeese handelsgebieden.

Hierover spreken de historici Paul van der Velde, Jur van Goor, Jaap de Moor en Jattie Bredekamp.

Fragmenten uit brieven, reisverslagen, dagboeken en VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos en Jacqueline Maris.

EEN HAAG VAN BITTERE AMANDELEN

maandag 15 aprilis 1652 .....goeden wint ende voorspoet hebben gehadt, hier ter rheede in de Taeffelbaij aen Cabo de Boa Esperance (de goede Godt sij hertelijck gedanckt) ten ancker sijn gecomen .... (Daghregister gehouden by den Oppercoopman Jan Anthonisz van Riebeeck.)

De eerste uiting van de geest van Apartheid manifesteerde zich toen V.O.C. dienaar Jan van Riebeeck rondom de nederzetting van de Hollandse pioniers aan de Tafelbaai in Zuid-Afrika een ondoordringbare haag van bittere amandelen liet planten om de inheemse Khoikoi en de San uit de buurt te houden.

Ik probeer me de gebeurtenis voor te stellen. De brede afgeplatte Tafelberg komt in zicht. De leiders van de grootste multinational uit de zeventiende eeuw hebben van Riebeeck opgedragen een verversingspost te stichten aan de Kaap, omdat de bemanning van de schepen op hun lange tocht naar de Oost teveel te lijden hebben onder gebrek aan vers water en voedsel. Om de berg hangt een deken van wolken, waarop de uitgehongerde bemanning grapt: de tafel is gedekt. Van Riebeeck zet op het strand een vierkant stuk grond uit voor het fort. Zoals wij vroeger op het strand landje pik speelden, zo moet de zeventiende eeuwse commandant met pluimhoed en fluwelen cape, zijn territorium hebben uitgezet. Een handjevol rondtrekkende Khoikoi, een herdersvolk dat in de Kaap zijn kudden laat grazen, begint na enige tijd bij monde van zijn tolk Herry protest aan te tekenen. Het land is sinds de prehistorie hier van iedereen geweest. En in verschillende geschriften komen we tegen dat ze de Hollanders vragen hoe die er over denken als zij, de Khoikoi, hetzelfde in Holland zouden doen. De Nederlanders stellen dan maar een verkoopakte op en kopen het stuk land voor koperdraad, kralen en arak. De eerste grondtransactie is een feit. Twee oorlogen tussen Nederlanders en Khoikoi worden er gevoerd, waarbij de inheemse bevolking wordt gedecimeerd en het vee ingepikt voor de V.O.C. Dan is de weg vrij voor de trekboeren om zich over het land te verspreiden. De vrome Afrikaners hebben de kolonisatie van Zuid-Afrika ter hand genomen als een opdracht van God en in Zijn naam is dit uitgelopen op een fatale ramp voor allen die geen blanke huidskleur droegen. Een ramp die nu in het Nieuwe Zuid-Afrika behoedzaam ongedaan gemaakt wordt.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

Zesde deel van de veertiendelige serie 'De loffelycke compagnie' over de geschiedenis van de VOC.

De reis naar de Oost vergt, door de barre omstandigheden aan boord, veel slachtoffers. Daarom krijgt Jan van Riebeeck in 1652 de opdracht een verversingspost te stichten aan de zuidkust van Afrika. De eerste negen ‘vrijburghers’ die zich aan de Kaap vestigen zijn de voorouders van de huidige Afrikaners.

In deze aflevering gaat Kiki Amsberg op zoek naar overblijfselen van de VOC op Kaap de Goede Hoop. Vraaggesprekken met Bruno Wertz, onderwaterarcheoloog die duikt naar het VOC-schip 'De Oosterlandt' dat in 1697 voor de kust van Kaapstad verging; met historicus Hans Heese over de Compagniestuin en over de herkomst van slavenfamilies die daar te werk werden gesteld; met historicus Jattie Bredekamp over de verhouding tussen de oorspronkelijke bevolkingsgroepen en de nieuwkomers uit Europa.

De eerste uiting van de geest van Apartheid werd uitgevoerd door de V.O.C.beambte Jan van Riebeeck rondom de nederzetting van de eerste Hollandse kolonisten een ondoordringbare haag van bittere amandelen liet planten om de vijanden uit de buurt te houden.

Het was zondag, de zesde juli 1652 dat hij met zijn trotse zeilschip in de Tafelbaai vlak bij de Kaap de Goede Hoop voor anker ging. Zijn opdracht was het stichten van een verversingspost op de lange reis naar de Oost. De manschappen hadden onderweg teveel te lijden onder het gebrek aan vers water en voedsel en een gedecimeerde bemanning kostte de Heren Zeventien te veel geld. Ik probeer me de gebeurtenis voor te stellen. De brede afgeplatte Tafelberg komt in zicht. Om de berg hangt een deken van wolken, waarop de uitgehongerde bemanning grapt: de tafel is gedekt. Van Riebeeck roeit naar het land en zet een vierkant stuk grond uit: daar moet het Nederlandse fort. Zoals wij vroeger op het strand landje pik speelden, zo moet de zeventiende eeuwse commandant met pluimhoed en fluwelen cape, aan de rand van de branding zijn territorium hebben uitgezet. Een handjevol rondtrekkende Khoi, een herdersvolk dat in de Kaap haar kudden liet grazen, begon na enige tijd bij monde van zijn tolk Herry protest aan te tekenen. Het land was hier van iedereen en hoe dachten de Hollanders erover als zij zo in Nederland zouden handelen? De mannen van van Riebeeck kochten toen officieel het stuk land voor koperdraad, kralen en arak. De eerste grondtransactie was een feit. Vanuit de Tafelbaai hebben de V.O.C. dienaren en later de trekboeren zich over het land verspreid. Het was hun goddelijke opdracht. Een geschiedenis van vier en een halve eeuw noeste arbeid en heilig geloof, dat op een fatale ramp uitliep voor hen die een andere huidskleur droegen. Een ramp die nu in het Nieuwe Zuid-Afrika weer stapje voor stapje ongedaan wordt gemaakt.

Fragmenten uit dagboeken, brieven en VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.

5e aflevering van 14-delige Spoor Terugserie "De Loffelijcke Compagnie" over de geschiedenis van de VOC.

Na de verovering van de Banda-archipel in 1621 komt het Molukse hoofdeiland Ambon aan de beurt om door de VOC gemonopoliseerd te worden. Het duurt vijftig jaar voordat de Molukkers zich laten knechten en de winsten van de peper en kruidnagelen onbelemmerd naar het vaderland kunnen stromen.

Marnix Koolhaas bezoekt met de gidsen Jan Abel en Nelis Tomosoa het Molukse hoofdeiland Ambon en het nabijgelegen eiland Saparoea, op zoek naar overblijfselen van de VOC.

Geïllustreerd zeemansliedjes gezongen door het koor 'Dwarsgetuigt'.

Fragmenten uit brieven, dagboeken en de VOC-archieven worden gelezen door Aad Bos.

Uitgebreidere documentatie aanwezig in VPRO archief

Productie tot stand gekomen met een subsidie van het Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties.