Po upadku monarchii austro-węgierskiej w roku 1918 pozostawione ogromne części gospodarstwa dworu cesarskiego poukładano i podzielono na ekspozycję „sreber i zastaw cesarskich“. Od roku 1923 udostępniono je zwiedzającym wraz z eksponatami pochodzącymi ze zbiorów porcelany oraz dworskiej cukierni, piwnic, kuchni, jak i bieliźniarni. Zapraszamy Państwa do obejrzenia różnych przedmiotów, wchodzących niegdyś w skład gospodarstwa dworu cesarskiego oraz do zapoznania się z etykietą i kulturą stołową dynastii Habsburgów. Obecnie znajdujemy się przed kolekcją miedzianych brytfann, kotłów, garnków i foremek, dzięki którym możemy sobie wyobrazić wielość i różnorodność zadań, jakie stały przed personelem kuchni dworskiej: brytfanny na turbota, kotły na wodę, garnki na szparagi, garnki, w których gotowano pożywne buliony, zwane garnkami „olio“, garnki z żarem; pokrywki tych garnków mają zgłębienia na żarzący się węgiel, który opiekał potrawy z góry. Zbiór wszystkich tych naczyń świadczy o ogromie pracy, wykonywanej na dworze cesarskim przez prawie pięć tysięcy osób. W miedzianych foremkach przyrządzano na niezliczoną ilość sposobów galarety i galaretki, biszkopty, kremy, nugat. Ponadto służyły one również do wypieku cesarskiej babki zwanej Guglhupf. Foremki te są świadectwem wysokich umiejętności cesarskich cukierników. Ówcześnie naczynia miedziane były rozpowszechione w domach arystokracji i mieszczaństwa. Miały one tę zaletę, że utrzymywały ciepło. Natomiast ich wadą była trująca śniedź, powstająca po zetknięciu się miedzi z kwaśnymi potrawami. Dlatego naczynia miedziane powlekano cyną, a następnie stale sprawdzano, czy nie ma ubytków cyny. A teraz przechodzimy do pierwszego pomieszczenia ze zbiorami sreber.

W pierwszym pomieszczeniu ze zbiorami sreber i ekspozycją zastaw stołowych wraz z dębowymi witrynami pochodzącymi jeszcze z czasów monarchii możemy zobaczyć pojedyncze sztuki lub części z zastawy starowiedeńskiej, a także z zastaw węgierskich i czeskich, jak również przykłady wyrobów z biało-złotej porcelany sanitarnej z Czech. Godne uwagi są piękne kolekcje kieliszków wykonanych ze szkła o różnych szlifach. Pochodzą one z wytwórni szkła Lobmeyra w Wiedniu. W zielonych kieliszkach podawano wina reńskie. W gablocie znajdującej się pośrodku sali możemy podziwiać srebrne sztućce, używane na dworze cesarskim. Jeszcze dziś jada się nimi podczas oficjalnych bankietów. Pierwszy zestaw sztućców na dwór dostarczył Stephan Mayerhofer jeszcze przed rokiem 1837. Następnie wykonawcą sztućców była firma Mayerhofer i Klinkosch, będąca kontynuatorem działalności Stephana Mayerhofera, aż wreszcie zlecenia przejął Joseph Karl Klinkosch, dostawca wyrobów na dwór cesarski. Sztućce odznaczają się wyjątkowym i do dzisiaj popularnym zdobieniem w formie żłobionych rowków.

W środkowej gablocie znajdują się przedmioty ze zbioru bielizny stołowej. Do 1872 roku bieliznę stołową gospodarstwa dworu cesarskiego znakowano różnymi pieczęciami i żółtym kolorem; dopiero później pojawiły się haftowane monogramy i korony. Ręczniki, jak i bieliznę pościelową wyrabiano wcześniej tylko z białego, delikatnego lnu. Dopiero w końcu XIX wieku pojawiły się ręczniki wykonane z bawełny, a później również z angielskiego frotté. Różne serwisy porcelanowe, które możemy obejrzeć w witrynach, obrazują, jak z biegiem czasu zmieniał się gust. Na początku XIX wieku za panowania cesarza Franciszka I oraz Ferdynanda I wygląd zewnętrzny zastaw stołowych przeznaczonych do codziennego użytku nie ulegał szczególnym zmianom – była to skromna, biała porcelana o gładkich złoconych brzegach. Jedynie umieszczony na nich orzeł cesarski pozwala rozpoznać panującą w danym okresie modę lub pismo dekoratora porcelany. Teraz przechodzimy do witryny stojącej na lewo od przejścia do kolejnego pomieszczenia. Tutaj możemy zobaczyć już niektóre przedmioty z zastawy stołowej, na której jadano podczas oficjalnych bankietów. Do niedawna zastawy tej używano jeszcze jako serwisu reprezentacyjnego podczas uroczystych kolacji dla zagranicznych gości prezydenta republiki, ale o tym będzie mowa później. Na tej zastawie, nazywanej w czasach monarchii „Hofform“, kolacje jadała rodzina cesarska.

Zanim w 1876 roku cesarzowa Elżbieta jako pierwszy członek cesarskiego dworu poleciła urządzić sobie własną łazienkę odpowiadającą współczesnym wyobrażeniom, nie było jeszcze łazienek w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Również później większość członków dworu cesarskiego musiała się zadowolić zestawami do mycia, na które składały się miski i dzbanki na wodę, brodziki, mydelniczki i miseczki na przybory do golenia, nocniki itp. Zestawy te nie były jednolite – większość przedmiotów była wykonana z białej porcelany o złoconych brzegach i zdobionej złotym orłem.

Rarytas stanowi wyj¹tkowa angielska zastawa sto³owa, któr¹ cesarzowa El¿bieta podarowa³a cesarzowi Franciszkowi Józefowi jako prezent do pa³acu Rarytas stanowi wyjątkowa angielska zastawa stołowa, którą cesarzowa Elżbieta podarowała cesarzowi Franciszkowi Józefowi jako prezent do pałacu myśliwskiego Offensee. Zastawę zaprojektował w 1870 roku William Coleman. W sposób naturalistyczny przedstawiono na niej owady, ptaki, zwierzęta morskie i rośliny.

Do najcenniejszych serwisów znajdujących się w cesarskich zbiorach sreber bez wątpienia należy zastawa o nazwie „Grand Vermeil“. Jest to główne dzieło francuskiej sztuki złotniczej, w skład którego początkowo wchodziły przedmioty na 40 nakryć. Około roku 1850 wiedeńscy złotnicy powiększyli serwis do 140 nakryć. Obecnie ta niezwykle wytworna zastawa składa się z 4500 części i waży ponad tonę. Wykonano ją ze specjalnie pozłacanego srebra, którego nazwa „vermeil“ pochodzi z języka francuskiego. Warto zwrócić uwagę na również ciekawą historię zastawy, która ściśle wiąże się ze świetnością i z upadkiem Napoleona. Wykonanie tej wyszukanej zastawy zlecił w roku 1808 prawdopodobnie Eugeniusz de Beauharnais, pasierb Napoleona. Wykonawcami zlecenia byli paryski złotnik Martin-Guillaume Biennais i złotnik z Mediolanu Eugenio Brusa. Zastawa była przeznaczona dla dworu w Mediolanie, gdzie Beauharnais w latach 1805-1814/15 piastował urząd wicekróla. Wprawdzie gotowa zastawa trafiła do Mediolanu, ale po upadku Napoleona Królestwo Lombardzko-Weneckie weszło w skład Cesarstwa Austriackiego. Zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego cesarz Franciszek musiał odkupić zastawę od Eugeniusza de Beauharnais. Cesarz Franciszek ożenił się po raz czwarty – z okazji ślubu z Karoliną Augustą kazał w 1816 roku sprowadzić zastawę do Wiednia po wcześniejszym zastąpieniu wygrawerowanych herbów Napoleona jako króla Włoch herbem cesarza Franciszka I.

W tym ostatnim pomieszczeniu starej części z ekspozycją sreber i zastaw stołowych w środkowej witrynie widzimy srebrne talerze, tace, półmiski, rondle i wazy do zup, dzięki którym można wyobrazić sobie wielkość srebrnej zastawy używanej codziennie na cesarskim dworze. Zastawy wykonane z masywnego srebra oznaczone są herbem cesarskim. Urzekają one prostotą oraz powściągliwą elegancją. Wielkość zastaw ze srebra była podyktowana faktem, iż na wiedeńskim dworze jadano wyłącznie na srebrnych lub złotych zastawach. Na porcelanie wytwarzanej w Europie od 1710 roku przez długi czas podawano tylko zupy i desery – pozostałe dania serwowano nadal na talerzach ze srebra. Dopiero w przeciągu XIX wieku podczas nieoficjalnych posiłków zaczęły przeważać serwisy porcelanowe. W witrynach po bokach przechowywane są ozdoby stołowe; pozłacane patery na słodycze oraz kandelabry z pozłacanego brązu należą do nowofrancuskich pater dekoracyjnych, które zobaczymy później.

Historyczna zastawa stołowa, zwana „Hofform“, której jeszcze długo po upadku monarchii aż do roku 2000 używano podczas oficjalnych bankietów, pochodzi z wiedeńskiej manufaktury porcelany. Srebrne talerze, na których wcześniej jadano na dworze, w czasach republiki służyły jedynie za podstawę pod talerz. Dania serwowano na porcelanowej zastawie do oficjalnych bankietów, jak nazwano ją w czasach republiki. Jest to zastawa o białym tle i delikatnym złotym pasku dekoracyjnym zdobionym w kropki z czarno-czerwono-złotym dwugłowym orłem. Pod względem wykonawstwa na szczególną uwagę zasługuje wynaleziona około 1855 roku metoda litograficznego nanoszenia złoceń i kolorów. Ręczne malowidła zostały zastąpione przez usprawnioną i wydajniejszą produkcję seryjną. Srebrne sztućce pochodzące z firmy J.C. Klinkoscha oraz kieliszki z wytwórni J. & L. Lobmeyra stanowią uzupełnienie tego serwisu. Ukoronowaniem całego nakrycia jest serwetka kunsztownie złożona “po cesarsku“. W obu bocznych fałdach serwetki znajdowało się pieczywo stołowe. W ten sposób złożone serwetki były częścią nakrycia tylko do tych posiłków, w których uczestniczył cesarz. Ponadto sam sposób składania serwetki „po cesarsku“ był utrzymywany w tajemnicy i przekazywany wyłącznie ustnie wybranym osobom. Również obecnie „po cesarsku“ układa się serwetki, tylko gdy obecne są koronowane głowy lub prezydenci państw. Tajemnicę tę znają zaledwie dwie osoby!

Dla cesarzowej Elżbiety na greckiej wyspie Korfu wybudowano willę „Achilleon“. Na wyspę cesarzowa udawała się statkiem „Miramare“. W skład wyposażenia jachtu wchodziła specjalnie wyprodukowana zastawa i sztućce z alpaki, czyli wykonane z posrebrzanego metalu. Wzór kształtu zastawy pochodzi z popularnej około 1890 roku oferty fabryki wyrobów metalowych Arthura Kruppa w Berndorfie. Jedyną wskazówką, iż serwis przeznaczony jest dla cesarzowej, był wygrawerowany delfin noszący cesarską koronę. Po drugiej stronie witryny możemy zobaczyć inne przedmioty, zdobione sławnym delfinem, który stał się znakiem rozpoznawczym wszystkich przedmiotów przeznaczonych dla cesarzowej w czasie pobytów w Grecji. Tutaj widzimy również srebrne sztućce wykonane przez jednego z triesteńskich złotników i przeznaczone do użytku w willi „Achileon“.