Dziesiątego września 1898 roku szokująca wiadomość rozeszła się po Europie: Zamordowano cesarzową Austrii Elżbietę! Tragiczna śmierć Elżbiety zakończyła burzliwe i nieszczęśliwe życie tej niezwykłej, osobowości, która wielokroć spotykała się z niezrozumieniem otoczenia. Śmierć ta miała jednak również decydujące znaczenie dla narodzin mitu, do którego przyczyniła się jeszcze za życia sama Elżbieta, odrzucając obowiązujące konwencje i hołdując własnym wyobrażeniom. Jak zatem narodził się ten mit? Spróbujmy więc znaleźć odpowiedź na pytanie, jaką osobą była cesarzowa Sisi?

Na obu planszach widzimy wycinki z prasy. Spróbowano tu naświetlić wizerunek Elżbiety przedstawianego przez współczesnych jej dziennikarzy. Te fragmenty artykułów pokazują wyraźnie, że za życia Elżbieta nie była tą powszechnie lubianą, witaną wiwatami piękną cesarzową, wszechobecną na tytułowych stronach prasy. Faktem jest, że relacje o Elżbiecie, która już bardzo wcześnie stroniła od pełnienia swojej publicznej roli cesarzowej, a w ostatnich latach życia z rzadka bawiła w Wiedniu, były zatem sporadyczne. Ponadto ze względu na surową cenzurę, jakiej poddawano prasę w monarchii austro-węgierskiej, otwarta krytyka osoby cesarzowej była niemalże niemożliwa. O wiele ważniejszą rolę odgrywał tu cesarz Franciszek Józef, który jako „dobry, stary cesarz” zagościł na dobre w sercach swoich poddanych i to na jego osobie skupiała się cała sympatia ludności. Świadczą o tym głosy prasy po śmierci cesasrzowej, w których pobrzmiewa przede wszystkim współczucie dla cesarza, zmuszonego do uporania się z kolejnym, ciężkim ciosem losu. Dopiero po jej śmierci zaczęto stylizować Elżbietę na uwielbianą, altruistyczną i dobrą cesarzową, przekazując tym samym zafałszowany wizerunek następnym pokoleniom.

Unikająca ludzi i raczej „dziwna“ cesarzowa budziła za jej życia tylko niewielkie zainteresowanie – dopiero po jej śmierci doceniono możliwości komercjalizacji nieszczęśliwej, pięknej władczyni, która na dodatek zmarła w tragicznych okolicznościach, i rozpoczęto promocję jej osoby. Szybko pojawiły się niezliczone pamiątkowe obrazki, monety i inne przedmioty, kultywujące pamięć o cesarzowej.

Po śmierci Elżbiety wzniesiono zmarłej liczne pomniki. Dwa pierwsze konkursy na projekt pomnika Elżbiety odbyły się w Budapeszcie w 1901 i 1902 roku, wyprzedzając pod tym względem Wiedeń. Starania te i podobne inicjatywy w Salzburgu doprowadziły w Wiedniu do założenia komitetu pomnikowego. Podczas poszukiwania godnego miejsca pod pomnik ujawniła się znaczna rozbieżność zdań, zakończona decyzją cesarza, który wybrał wiedeński park zwany Ogrodem Ludowym (Volksgarten).

Skromna stojąca postać przeznaczona dla Salzburga zainspirowała wiedeńskiego rzeźbiarza Hermanna Klotza, który wzbogacił ten wzorzec o element ruchu. „Krocząca w pełni godności cesarzowa” została wykonana w naturalnej wielkości oraz jako mała figurka. Ta interpretacja artysty spotkała się z wielkim uznaniem. Właśnie taka mała wersja tego pomnika zdobiła gabinet cesarza w pałacu w Schönbrunnie. Ustawiona w tym pomieszczeniu rzeźba naturalnej wielkości była darem arcyksięcia Franciszka Salwatora, zięcia cesarzowej, ofiarowanym austriackiej republice.

ElżbietaDopiero filmy fabularne wykreowały wizerunek Elżbiety jako sławnej i ubóstwianej na całym świecie „Sissi”. Przyczyniła się do tego przede wszystkim filmowa trylogia poświęcona Sisi w reżyserii Ernsta Marischki z lat pięćdziesiątych XX wieku, któte przyniosły sławę młodziutkej Romy Schneider, grającej tytułową rolę. Filmy te ukształtowały i kształtują do dziś obraz młodej, milutkiej, bezpretensjonalnej „Sissi”, który jednak tylko w ograniczonym stopniu odpowiada prawdzie o osobie cesarzowej Elżbiety. A jaka była zatem naprawdę historyczna Elżbieta?

Elżbieta przyszła na świat 24 grudnia 1837 roku w Monachium jako córka księcia Maksymiliana Bawarskiego z bocznej linii Wittelsbachów i bawarskiej księżniczki Ludwiki, córki króla Bawarii. W kręgu rodzinnym Elżbietę zwano pieszczotliwie „Sisi”. Pod wieloma względami podobna ona była do swojego ojca – niezważającego na arystokratyczne pochodzenie i popularnego wśród prostych ludzi, kochającego przyrodę, namiętnego jeźdźca i zapalonego podróżnika. Sisi dorasta w gromadce siedmiorga rodzeństwa w nieskrępowanym otoczeniu w Monachium i w pałacu Possenhofen nad jeziorem Starnberg, z dala od dworskiej etykiety, ceremoniału i sztywnych konwencji. Z młodszym o dwa lata bratem, Karolem Teodorem, zwanym w rodzinie „Kogucikiem” łączyły ją przez całe życie szczególnie mocne więzy. W lewej witrynie widzimy akwarelę, przedstawiającą oboje rodzeństwa. W tym pomieszczeniu widzimy replikę dziecięcej sukienki, którą nosi Elżbieta na tym obrazie.

W lecie 1853 roku Sisi towarzyszy matce i starszej siostrze Helenie, zwanej Néné, do kurortu Bad Ischl, gdzie jej kuzyn, młody austriacki cesarz Franciszek Józef, będzie uroczyście obchodził dwudzieste trzecie urodziny. Prawdziwym powodem tej podróży były jednak plany małżeńskie, które przygotowały w tajemnicy matki jubilata i Sisi, nawiasem mówiąc - rodzone siostry. Franciszek Józef zakochał się od pierwszego wejrzenia w piętnastoletniej Sisi. Dziewiętnastego sierpnia odbywają się uroczyste zaręczyny. Uwaga wszystkich obecnych koncentruje się na osobie Sisi, którą ta sytuacja peszy i onieśmiela – natomiast Franciszek Józef jest w siódmym niebie. Matka narzeczonego, arcyksiężna Zofia, okazuje wyrozumienie dla spłoszonej Sisi i wbrew rozpowszechnionej wersji nie jest przeciwna wyborowi syna, lecz cieszy się z jego szczęścia.

Po zaręczynach w Ischl Sisi wraca do Bawarii, gdzie natychmiast rozpoczynają się przygotowania do ślubu. Między innymi trzeba przygotować Sisi do jej przyszłej roli cesarzowej Austrii – jednocześnie rosną obawy dziewczyny i jej lęk przed wiedeńskim dworem. Sisi czuje, że zaręczyny w Bad Ischl uczyniły z niej znaną powszechnie osobę na arenie światowych wydarzeń i że tym samym utraciła swoją osobistą wolność. Do naszych czasów zachowały się tylko nieliczne suknie Elżbiety. Jedną z nich jest tzw. suknia wieczoru panieńskiego, której replikę widzimy w witrynie. Oryginał znajduje się w wiedeńskim Muzeum Historii Sztuki, ale ze względów konserwatorskich nie udostępnia się go już publiczności. Prawdopodobnie Elżbieta nosiła tę unikalną suknię na wieczornym przyjęciu w przeddzień wyjazdu do Wiednia. Szczególnie interesujące są orientalne wzory na stoli, gdzie oprócz monografu sułtana wyhaftowano arabskie zdanie „O Panie, cóż to za piękny sen”.

Dzień zaślubin, 24 kwietnia 1854 roku, otwiera nowy rozdział w życiu Elżbiety. Sztywny ceremoniał tych uroczystości, spojrzenia obcych ludzi i wielkie oczekiwania w stosunku do jej osoby wyczerpały Elżbietę. Podczas pierwszego rautu, na którym pojawia się już jako cesarzowa, wyczerpana Sisi wybucha płaczem i opuszcza salę. Początkowo Elżbieta próbuje spełnić oczekiwania jej otoczenia. Cesarskiej parze rodzi się czwórka dzieci, ale najstarsza córka, Zofia, umiera już w wieku dwóch lat. Elżbieta popada w rozpacz, nie może jednak okazywać swoich uczuć, ponieważ na dworze cesarskim spełnianie reprezentacyjnych obowiązków jest ważniejsze niż osobiste nastroje.