Ogenschijnlijk zou je denken: kan Europa ons dan helemaal niks meer schelen? Lezen we met Mark Rutte liever een boek over Chopin als de anderen de handen ineenslaan? Zo zit het gelukkig niet. Ook een nationaal herstelplan ontbreekt nog. En het een ligt in het verlengde van het ander.

Luister terug | Jaap Jansen | Een nieuwe bestuursstijl? Kalm aan, zegt Sir Humphrey

De paradox is dat Nederland misschien wel het meest Europagezinde kabinet krijgt sinds lange tijd. Informateur Herman Tjeenk Willink noteert in zijn eindverslag dat veel grote problemen een Europese dimensie hebben. En waar andere partijen zwijgen over Europa of er alleen in negatieve zin over praten, noemen de fractievoorzitters van partijen die inhoudelijk waarschijnlijk verder gaan praten in hun brief aan de informateur of in hun gesprek met hem het belang van Europa vrijwel allemaal.

Zo acht D66 'versterking van de Europese samenwerking noodzakelijk' en noemt het CDA 'geopolitiek en Europa' expliciet in één adem. De PvdA bepleit 'een actieve Europese politiek' en GroenLinks heeft het over 'een nauwe en constructieve samenwerking in Europa'. De nieuwe fractie van Volt, die als nieuwkomer niet wil meeregeren maar wel meedenken, vindt zelfs 'dat Nederland in de Europese samenwerking moet ambiëren weer gidsland te worden'.

Luister terug | Komt Rutte IV er dan toch?

De vraag is of we dat ooit geweest zijn, gidsland. In elk geval niet tijdens de drie kabinetten-Rutte. De premier toonde meestal een januskop. In Den Haag klonk hij vaak als een mopperende euroscepticus. In Brussel was hij Angela Merkels paladijn. En bewindslieden van alle partijen hebben zich wel eens schuldig gemaakt aan de opmerking dat iets nu eenmaal 'moest van Brussel' wat een dwaze kreet is, want aan de besluitvormingstafel praat Nederland altijd mee.

Bij alle Europese gezindheid die uit het formatiedossier van Tjeenk Willink naar boven komt, ontbreken opvallend genoeg signalen van Rutte zelf. In zijn brieven rept hij er niet over en in de gespreksverslagen ook niet.

Nu heeft de VVD-leider de Tweede Kamer beloofd dat hij op korte termijn 'radicale ideeën' over een nieuwe bestuurscultuur zal openbaren. En als je de verhoudingen tussen Kamer en kabinet herijkt, moet je ook kijken naar de relatie met Europa. Dan zou het niet gek zijn om, met de nieuwe partners, te pleiten voor een actieve en constructieve Europapolitiek. Met in Den Haag en Brussel hetzelfde verhaal.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat was 1971. Een schoolvoorbeeld van dualisme. De regering regeert, het parlement controleert. In 1980 was Wiegel vicepremier en de sfeer heel anders. De jonge ambtenaar Herman Tjeenk Willink schreef dat jaar een rapport over regeren. Ik citeer: Bewindslieden hebben de neiging het parlement in zijn dagelijks functioneren eerder te beschouwen als een belemmering in hun pogingen om een samenhangend beleid te voeren dan als essentieel onderdeel van het politieke systeem.

Luister terug | Jaap Jansen | Een nieuwe bestuursstijl? Kalm aan, zegt Sir Humphrey

Het parlement als een belemmering, precies het beeld dat opwelt uit de vrijgegeven notulen van het kabinet Rutte-III. Dat je zo niet mag denken vond Tjeenk Willink toen al. Op dit moment doet de informateur een misschien wel allerlaatste poging om meer dualisme tussen Kamer en kabinet te bevorderen. De fractievoorzitters willen dat óók, noteerde hij naar aanleiding van de gesprekken die hij voerde.

Maar bedoelt iedereen wel hetzelfde? Kamerleden hebben een hekel aan dikke regeerakkoorden omdat die de regeringsfracties aan het kabinet binden, méér dan het kabinet aan de regeringsfracties, blijkt uit een peiling onder Kamerleden een paar jaar geleden in opdracht van de Staatscommissie Parlementair Stelsel. En wie oppositiewoordvoerders als Geert Wilders en Renske Leijten volgt, hoort toch vooral een pleidooi om alle macht bij het parlement te leggen. De Kamer op de stoel van de regering.

Luister terug | Jaap Jansen | Hoe Tjeenk Willink zijn sublieme strategie uit 1994 opnieuw toepast

Maar dat is geen dualisme! Het probleem verandert van karakter, maar het blijft een probleem. In de notulen staat er niets over, maar ik hoor best vaak klachten van bewindslieden over de macht van het maandagoverleg tussen fractievoorzitters en de top van het kabinet. Vaak worden daar plannen gemaakt die pas daarna op het bordje van de ministers terechtkomen. Hun ambtenaren moeten er dan een onderbouwing bij bedenken.

Het probleem is de overmaat aan monisme, van beide kanten. Ministers willen geen last hebben van de Kamer en de Kamer wil dat het kabinet doet wat zij zegt. Een nieuwe politieke cultuur begint met de vraag: wat is eigenlijk de taak van de regering en wat is de taak van het parlement? En vervolgens moet je die aparte rollen zo goed mogelijk invullen.

In 1987, zeven jaar nadat hij constateerde dat bewindslieden het parlement vooral als belemmering zien, schreef Tjeenk Willink weer een notitie. Met de veelzeggende titel 'Kunnen politici veranderen?' Zijn antwoord was niet erg optimistisch.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nu de Tweede Kamer zich opmaakt voor een dualistisch reveil en van regering en ambtenarij een nieuwe bestuursstijl vraagt, dempen de topambtenaren de verwachtingen. Ze schrijven hoe goed, gezien de omstandigheden, hun 120.000 ambtenaren hun werk eigenlijk doen. Terwijl de coronacrisis alle aandacht vraagt, is er gebrek aan geld en personeel; verouderde ICT en complexe wet- en regelgeving. En dan vraagt de politiek ook nog eens een forse bijdrage aan het herstel van vertrouwen in de overheid! Je hoort ze zuchten.

De brief is ondertekend door hun voorzitter, Gert-Jan Buitendijk, secretaris-generaal van Algemene Zaken, en verzonden vanuit het Kabinet Minister-President. Opmerkelijk, want is het niet premier Mark Rutte die roept dat hij radicale ideeën heeft over een nieuwe bestuursstijl?

Uiteraard hebben de ambtenaren na de toeslagenaffaire en allerlei andere deuken in het vertrouwen - de boodschap begrepen. Maar verwacht niet dat de problemen snel opgelost zijn, schrijven ze. Halsoverkop verbeter- op verbetermaatregel stapelen vergroot de kans op nieuwe dramas. Departementale herindelingen zijn ook niet de oplossing. En het openbaar maken van ambtelijke adviezen voelt onveilig.

Luister terug | Jaap Jansen | Hoe Tjeenk Willink zijn briljante strategie uit 1994 opnieuw toepast

In hun brief schrijven de SG'sniets over het breed gevoelde gemis aan vakinhoudelijke kennis aan de top van de ministeries, waar ze voornamelijk met management bezig zijn. Begrijpelijk dat ze daar niet over reppen, want dan zou het opeens over henzelf gaan.

Het is verstandig als de nieuwgekozen Kamer ondertussen alvast met deze brief aan de slag gaat. Want je hebt niets aan fraaie voornemens voor een nieuwe cultuur als Kamer en ambtenarij elkaar straks niet goed blijken te verstaan. Volgens de SG's de dynamiek tussen kabinet, Kamerleden en ambtenaren verruwd. Als je daar iets aan wilt doen, moet je in gesprek.

Daarom een gratis advies aan de nieuwe Kamer: nodig de twaalf secretarissen-generaal uit voor een hoorzitting. Waarin gevraagd wordt: wat bedoelt u precies met uw brief? Hoe kunt ook u ervoor zorgen dat er een opener cultuur ontstaat?

Luister terug | Jaap Jansen | De greep naar de macht van Kaag en Hoekstra

Er is werk aan de winkel voor de nieuwe Kamer. Want anders hebben we binnenkort een mooi regeerakkoord dat pleit voor een nieuwe bestuursstijl, maar nog steeds grote vraagtekens bij de uitvoering. En was nu niet juist daar bij die uitvoering aan het licht gekomen dat het anders moet, in Den Haag?

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tjeenk Willink dacht dat ze er in vier weken uit konden zijn. Voor Den Uyl schreef hij een tijdpad. Van politieke en economische oriëntatie naar een voorstel over grote hervormingen. Dan een regeerprogram inclusief departementale herindeling. Gevolgd door onderhandeling over regeerprogram (daar stond vijf dagen voor!). Tot slot zetelverdeling en personen. En als laatste punt, concluderend: Kabinet Den Uyl 2.

Laten we het bij de 35-jarige Tjeenk Willink van toen houden op jeugdig optimisme. Dat kabinet kwam er nooit en de kabinetsformatie van 1977 zou met 208 dagen de langste aller tijden worden pas overvleugeld door die van 2017.

De situatie nu doet denken aan die van een ander iconisch jaar. In 1994 wilde D66 een paars kabinet. PvdA en VVD aarzelden. Bovendien moest het CDA nog bepalen wat het wilde: regeren zoals het gewend was - of na 20 zetels verlies toch maar de oppositie in. Partijen dansten om elkaar heen.

Net als nu. VVD en D66 willen regeren, maar het CDA weet het nog niet precies en PvdA en GroenLinks willen wel, maar liever niet met Mark Rutte, wat eigenlijk ook geldt voor D66 en CDA.

Luister terug | Jaap Jansen | De greep naar de macht van Kaag en Hoekstra

Voordat in 1994 de combinatie bepaald was, wees koningin Beatrix tot veler verbazing Wim Kok aan om meteen maar een program te schrijven. Als dat er lag, konden partijen erop intekenen wat PvdA, VVD en D66 uiteindelijk deden en Kok werd premier. Dat idee kwam van informateur Tjeenk Willink en het lijkt erop dat hij dezelfde strategie nu weer wil toepassen.

Meteen Rutte zon stuk laten schrijven is ondenkbaar. Het is verstandiger als Tjeenk Willink zélf het eerste deel van het program schrijft, om het vervolgens aan partijen voor te leggen en dan te bepalen wie verder de diepte in wil gaan.

Zijn werkwijze gaat nu al in die richting. Hij ontvangt deze week zelf - zonder fractievoorzitters - de Nationale Ombudsman, de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, de voorzitter van de Sociaal-Economische Raad en de ministers van Financiën, Sociale Zaken, Economische Zaken en Klimaat.

Lees ook | Vera Bergkamp is nieuwe Kamervoorzitter

Aan het einde van de drie weken die de Kamer hem geeft, formuleert hij zelf conclusies. Het zou best kunnen dat de Tweede Kamer hem dan eerst nog een vervolgopdracht verleent. Tot de tijd echt rijp is om knopen door te hakken. Ondertussen raken partijen gecommitteerd en wordt regeringsdeelname vanzelfsprekend. En al die tijd kan de VVD denken: Dat vierde kabinet Rutte, dat komt er toch.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een politieke greep naar de macht kan wel. Dat is wat we afgelopen week zagen. Sigrid Kaag van D66 en Wopke Hoekstra van het CDA aasden op het Torentje van Mark Rutte, maar ze werden er op 17 maart niet groot genoeg voor. Hun coup kwam toen Rutte voor de zoveelste keer en nu voor iedereen zichtbaar de waarheid niet sprak.

Luister terug | Jaap Jansen | Het telefoonnummer dat nu uitkomst brengt

De positie van Sigrid Kaag is versterkt. Uit de verkennersaantekeningen blijkt dat zij een voorkeur heeft voor een kabinet van VVD, D66, CDA, PvdA en GroenLinks. Dat is precies de combinatie die de deur naar Ruttes prolongatie weliswaar dicht, maar niet op slot heeft gedaan. In tegenstelling tot Rutte zette Kaag van begin af aan in op een inhoudelijke start van de kabinetsformatie. De aanwijzing van Herman Tjeenk Willink als informateur komt eveneens uit Kaags koker.

Ook Wopke Hoekstras positie is steviger geworden. Hij wacht af en helpt Kaag bij het plaatsen van de schaakstukken. Net als D66 heeft het CDA er nu geen behoefte aan de politiek gewonde Mark Rutte overeind te helpen. Maar Ben Knapen, voorzitter van de Eerste Kamerfractie waar Hoekstra tot 2017 in zat, noemt het in De Telegraaf 'bizar' om twee weken na diens verkiezingsoverwinning afscheid van Rutte te nemen.

Bizar is een typisch Hoekstra-woordje. En Hans Hillen, met wie Hoekstra regelmatig praat, verwijt ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers 'gekakel' als die opeens roept dat zijn partij niet meer met Rutte wil. Een dag later zegt Hoekstra precies dat: hij wil af van 'het gekakel'. Kaag premier maken is niet in zijn belang. Rutte onder curatele houden wel.

Luister terug | Jaap Jansen | Eindelijk komt de droom van Wiegel uit: Een nationaal kabinet

Pieter Omtzigt pleit voor een heldere verhouding tussen macht en tegenmacht. En behalve Omtzigt is niemand zó gekwalificeerd om dit te definiëren en te helpen oplossen als Tjeenk Willink. Hij waarschuwde in 2017 precies voor de dingen die in de kindertoeslagaffaire zo gruwelijk misgingen.

Als informateur begint hij bij het begin: wat zijn de grote problemen, kunnen we het eens worden over de feiten? Eén ding staat vast. Dit wordt geen korte, snelle formatie. Maar de titel van het regeerakkoord hebben we al: Herstel van vertrouwen.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds 2012 ontstond gewoonterecht. Toen wees de Kamer VVDer Henk Kamp aan als verkenner en in 2017 VVDer Edith Schippers. Na hun verslag mochten ze door als informateur. Aan Kamp werd Wouter Bos toegevoegd, Schippers ging solo verder en werd later opgevolgd door Herman Tjeenk Willink. Van de PvdA, maar als oud vice-voorzitter van de Raad van State van iedereen. En met formatie-ervaring sinds de jaren 70.

Luister terug | Jaap Jansen | Eindelijk komt de droom van Wiegel uit: Een nationaal kabinet

De opdracht die een verkenner meekrijgt is eenvoudig: ga na welke combinatie van partijen bereid is te gaan onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. De vraag is dan: wie kan die taak het beste op zich nemen? Dat hangt af van de politieke omstandigheden.

Henk Kamp was demissionair minister en zou, naar later bleek, ook minister worden in het nieuwe kabinet. Geen probleem, want in 2012 was snel duidelijk dat VVD en PvdA met elkaar wilden. Meteen na de verkiezingsuitslag zaten Mark Rutte en Diederik Samsom al in het geheim bijeen. En de aanwijzing van Kamp was politiek handig. Hij had de naam van de rechtervleugel te zijn. Als Kamp zou concluderen dat de VVD het met de PvdA moest proberen, was die vleugel meteen geapaiseerd.

In 2017 bleek het ingewikkelder. VVD, CDA en D66 wilden met elkaar, maar onduidelijk was welke vierde partij een meerderheid kon leveren. Ook Edith Schippers was demissionair minister, maar zij had haar vertrek al aangekondigd en stond dus op enige afstand. Nu, in 2021, werd na consultatie van de zeventien nieuwe fracties opnieuw een demissionair minister aangewezen: Kajsa Ollongren van D66 ging verkennen met Annemarie Jorritsma, fractievoorzitter van de VVD in de senaat.

Lees ook | Een verrassende en lastige verkiezingsuitslag

De situatie nu is minstens zo ingewikkeld als in 2017. De VVD wil graag het CDA erbij, maar wil het CDA wel? D66 wil een zo progressief mogelijk kabinet. Van de PvdA moet er een andere linkse partij bij, maar willen VVD en CDA dat wel? In zon contekst is het niet verstandig twee verkenners aan te wijzen die in het centrum van de macht zitten. Dat geldt voor Ollongren en Jorritsma en ook voor het nieuwe duo, de ministers Tamara van Ark en Wouter Koolmees.

Het is beter als de Kamer in zon ingewikkelde situatie een verkenner aanwijst die precies weet hoe op het Binnenhof de hazen lopen, maar niet verdacht kan worden van persoonlijke belangen of loyaliteiten. Een verkenner die rust brengt in de nu nogal opgewonden situatie. Heeft iemand nog het telefoonnummer van Herman Tjeenk Willink?

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zodra de stembussen gesloten zijn begint voor echt gehaaide spelers van het politieke spel de campagne al richting de volgende verkiezingen. Vandaar dat VVD-leider Mark Rutte meteen een pleidooi hield voor praten met JA21. Dan kan hij later zeggen dat het aan hem niet gelegen heeft. VVD'ers die heel dicht bij Rutte staan, zoals Uri Rosenthal en Henk Kamp, deden de afgelopen dagen weinig moeite hun ergernis hierover te verbergen.

Luister terug | Jaap Jansen | Regeren met de SP

Rosenthal doorzag het desgevraagd meteen als 'onderdeel van het politieke spel'. En Kamp mopperde: 'op rechts hebben we alleen maar ruzie en gescheld gezien en Joost Eerdmans was al van zeven partijen lid.' Ruttes geknuffel met een partij waarvan de voorlieden zogenaamd grapjes maken over 'dobbernegers' en serieus voorstellen halal-slagerijen te verbieden is niet bepaald staatsmanwaardig.

CDA-leider Wopke Hoekstra suggereerde eerst afstand te willen houden. Maar binnen de kortste keren liet hij doorschemeren mee te willen praten: geen motorblok zonder het CDA! Het CDA is de eerste voorkeurspartner van de VVD. D66-leider Sigrid Kaag wil een 'zo progressief mogelijk kabinet', exact de woordkeus die Jesse Klaver van GroenLinks echode. De SP wordt in D66-kring niet als progressief beschouwd.

Luister terug | Formatie: alles is bespreekbaar, benadrukt ChristenUnie

Misschien wel daarom dat Rutte ook na de verkiezingen blijft flirten met juist die partij. Rutte noemt ook PvdA en GroenLinks als partners. De PvdA is bereid te praten nu ook de oppositie niet blijkt te lonen. PvdA-leider Lilianne Ploumen houdt vast aan de verkiezingsbelofte om alleen een kabinet in te gaan met ten minste één andere linkse partner. Kijken of dit zo blijft nu Klaver hier minder standvastig in is.

Voor een meerderheid in de Tweede Kamer heb je met VVD, D66, CDA en een van de linkse partijen een meerderheid. Maar voor Rutte telt ook het zeteltal in de senaat. In de Eerste Kamer is voor een meerderheid deelname van PvdA en GroenLinks nodig. Een vijfpartijenkabinet van deze samenstelling geeft vanuit VVD en D66 bezien een betere balans tussen conservatief en progressief, met voor Rutte het voordeel dat VVD en CDA binnen het kabinet nog altijd een meerderheid hebben als de spanningen oplopen.

Lees ook | Economen waarschuwen voor plundering Nationaal Groeifonds

De VVD-leider aarzelt nog. Toch moet hij - ook als historicus - beseffen dat zon kabinet aansluit op de grote wens van een van zijn voorgangers: Hans Wiegel. Die pleitte begin jaren tachtig, toen Ruttes politieke belangstelling zich ontpopte, voor een 'nationaal kabinet' van CDA, PvdA, VVD en D66. Met zon nationaal kabinet nu voor de meerderheid aangevuld met GroenLinks staat Rutte dus in een waarlijk liberale traditie.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zon gamechanger heeft zich in de verkiezingscampagne van 2021 niet voorgedaan. Maar onder de radar blijkt ook nu het eerste grote televisiedebat bij RTL bepalend te zijn geweest. Sindsdien ging Rutte in de peilingen omlaag, Sigrid Kaag van D66 omhoog en wist het CDA met Wopke Hoekstra de juiste route niet meer te vinden.

Lees ook | Jaap Jansen | De leegte rond Rutte voor de VVD

De VVD is verguld met haar zetelwinst. Toch bleef voor Rutte zeker ook gezien de afbladdering van het CDA en andere middelgrote partijen een echte premierbonus uit. Zijn grootste electorale succes 41 zetels stamt alweer uit 2012.

De echte winnaar van deze verkiezingen is Sigrid Kaag. Voor het eerst in de geschiedenis geldt voor D66 dit keer niet regeren is halveren. Met deze uitslag plaatst Kaag zich in het rijtje Jan Terlouw, Hans van Mierlo en Alexander Pechtold. Door zich te positioneren voor het premierschap wat Van Mierlo nooit durfde maakte Kaag D66 de tweede partij.

Wopke Hoekstra was voor veel CDAers de droomkandidaat, maar hij weigerde. Toen hij het na een half jaar alsnog overnam van Hugo de Jonge had hij moeite zijn rol te vinden. Pas in de finale van de campagne kwam Hoekstra op koers.

Het wordt lastig met deze uitslag een stabiel kabinet te vormen. Hoekstra stelt zich afwachtend op, partijveteraan Richard van Zwol staat klaar om de falende campagne te evalueren.

Ook PvdA, GroenLinks en SP staan niet te springen om VVD en D66 aan een meerderheid te helpen. En daarmee ben ik bij het grote raadsel van deze verkiezingen. In een tijd waarin alom geroepen wordt om een socialere aanpak, realiseert links de belabberdste uitslag ooit. Deze drie moeten nu toch echt fundamenteel aan zelfonderzoek gaan doen.

Bij alle problemen voor het vormen van een coalitie moet ik ook de Eerste Kamer aanstippen. Daar tellen VVD en D66 samen slechts 19 van de 75 zetels. Met alleen het CDA of met het linkse trio erbij heb je daar nog steeds geen meerderheid.

Luister terug | Jaap Jansen | Een week is een lange tijd in de politiek

In de wandelgangen hoor ik sommige partijen al praten over een tussenkabinet. Maar zoiets kan Nederland zich niet veroorloven. Een nieuw kabinet moet er voluit voor gaan om Nederland in Europa ambitieus uit de crisis trekken. En over vier jaar als Rutte zijn gedroomde record heeft gevestigd als langstzittende premier en Kaag en misschien toch ook Hoekstra zich als leiders verder hebben ontwikkeld en links een oplossing heeft gevonden voor links dan is het vanzelf weer tijd voor nieuwe verkiezingen. Met hoogstwaarschijnlijk opnieuw een verrassende uitslag.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je de VVD-verkiezingsspotjes mag geloven, denken veel Nederlandse Nederlanders er ook zo over. Niet dat de geïnterviewde gewone mensen nu zon fan zijn van Mark Rutte, maar hij heeft deze crisis toch goed gemanaged en het einde is nog niet in zicht. Dit blijkt ook uit interne peilingen die rondgaan op de Haagse burelen: zolang covid-19 nog niet achter de rug is, houden we het op Rutte. Zelfs de groeiende kritiek op het coronabeleid lijkt hem niet te deren. Hij doet het goed, zeiden veel ondervraagden afgelopen weekend in het buurtonderzoek van NRC.

Rutte voert campagne. Maar, proclameerde hij voordat de verkiezingskoorts losbarstte: Alleen als het mogelijk is naast mijn hoofdtaak. Regeren is óók campagnevoeren, zei premier Ruud Lubbers ooit in kleine kring. Kenners weten: Rutte volgt hier de Rosegarden strategy: terwijl de concurrentie het land doortrekt, tekent de president wetten - af en toe onderbroken door een belangrijke mededeling in de tuin van het Witte Huis. En het beleid dat Rutte belooft is afgekeken van Boris Johnson: die maakte zijn conservatieven de grootste met een mengeling van Brexit-nationalisme en een socialere aanpak.

Luister terug | Jaap Jansen | De leegte rond Rutte als risico voor VVD

Overigens verliest Rutte in de peilingen wel wat glans. Bij Maurice de Hond scoort de VVD inmiddels onder de 33 zetels die hij in 2017 binnenhaalde. Met zon uitslag is van een premierbonus of een coronabonus geen sprake. Echt goed scoorde Rutte alleen in 2012, toen gedoogpartner Geert Wilders wegliep uit het Catshuis. Toen overklaste hij de scores van zijn VVD-voorgangers Frits Bolkestein en Ed Nijpels.

Als de komende dagen geen gamechanger opduikt, zou het mij niet verbazen als de verkiezingsuitslag lijkt op die van 2017. Per partij een paar zetels erbij of eraf en dat is het dan wel. De huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie plust misschien zelfs wat zetels, waardoor ze in de Tweede Kamer een meerderheid heeft. In VVD-kring wordt nu al gedacht aan prolongatie.

Luister terug | Jaap Jansen | Thierry Baudet en het Neurenberg-tribunaal

Met als alternatief een kabinet waarin naast het voor de VVD onvermijdelijke CDA ook PvdA en SP meedoen. Liever niet GroenLinks erbij, hoor je ook in andere partijen. Wat hebben we daaraan, in 2017 liep Jesse Klaver twee keer weg uit de kabinetsformatie, die zich zeven maanden voortsleepte. En de SP is op klimaat en migratie minder scherpslijper.

Maar goed, er is nog een week te gaan. En zoals de Britse Labourpremier Harold Wilson in de jaren 60 zei: het fortuin van een politicus kan drastisch veranderen in slechts een enkele week. A week is a long time in politics.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel VVD-kandidaten voor de Kamer werken nu al op het Binnenhof in een ondersteunende functie. Maar goed dat lijsttrekker Mark Rutte ooit personeelsmanager was bij een pindakaasfabriek. Dat helpt als je een gering aanbod aan personeel optimaal moet inzetten. In de VVD hangt alles nu van hem af. Door in het Radio 1-debat zelf de aanval te kiezen, vermeed hij dat zijn kwetsbaarheid bloot kwam te liggen. Bij RTL leek Rutte nerveus, in peilingen verliest hij iets van zijn glans nu corona en crisismanagement niet meer het enige thema is.

Ruttes zwakke plek werd zichtbaar toen bij RTL een gewone burger hem ter verantwoording riep over zijn rol in de kindertoeslagaffaire. Waarom bent u nog niet afgetreden? Gaat u dat alsnog doen als het over een jaar niet is opgelost? Je kunt dan als politicus alleen maar begrip tonen; verder ben je weerloos. In VVD-kring werd flink gevloekt. Ik ben die 'I feel your pain'-shit zo zat, twitterde voormalig partijstrateeg Mark Thiessen.

Luister terug | Jaap Jansen | hierry Baudet en het Neurenberg-tribubunaal

Waarna hoofd voorlichting Kees Berghuis hem erop wees dat je moeilijk à la Hans Dijkstal de kiezer een verwende diva kunt noemen. Dijkstal was lijsttrekker in 2002, het jaar van Pim Fortuyn. Hij zei toen in Vrij Nederland: De kiezers vinden dat de overheid zich niet met hen mag bemoeien, maar geven de overheid wel de schuld van alles wat fout gaat. De partij tuimelde van 38 zetels naar 24.

Gelukkig voor Rutte volgen hierna vooral confrontaties met collega-lijsttrekkers. Zo gaat hij bij Jeroen Pauw een-op-een met Geert Wilders en bij Jinek met Sigrid Kaag van D66. Ondanks verzoeken van het CDA zit er geen directe confrontatie in met Wopke Hoekstra. Die mag van de VVD blijkbaar niet te veel aandacht krijgen. Hoekstra staat inhoudelijk dicht bij Rutte en zou wel eens kunnen uitgroeien tot aantrekkelijk alternatief voor kiezers die na tien jaar Rutte en zeker na corona - verandering willen, maar ook weer niet te veel.

Luister terug | Jaap Jansen | Mark Rutte in het voetspoor van Joop den Uyl

Alles draait om Rutte, de VVD lijkt zichzelf te hebben opgeborgen. Potentiële opvolgers zijn na het vertrek van Klaas Dijkhoff niet in zicht. Positief gezien biedt dit jong VVD-talent veel kansen. Maar vanuit het idee dat risicomijding de eerste wet is van machtspolitiek, spelen de liberalen hoog spel. Dit kan niet goed blijven gaan. Dat leegte rond Rutte maakt voor de VVD het risico op terugval enorm groot.

Over Jaap Jansen

Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.

See omnystudio.com/listener for privacy information.