Altıncı Nota: Ey kâfirlerin çokluklarından ve onların bazı hakāik-i îmâniyenin inkârındaki ittifâklarından telâşa düşen ve i‘tikādını bozan bîçâre insan! Bil ki, kıymet ve ehemmiyet, kemiyette ve aded çokluğunda değildir. Çünkü insan eğer insan olmazsa, şeytan bir hayvana inkılâb eder. İnsan, bazı frenkler ve frenk-meşrebliler gibi ihtirâsât-ı hayvâniyede terakkî ettikçe, daha şiddetli bir hayvaniyet mertebesini alır.

Sen görüyorsun ki; hayvanâtın kemiyet ve aded i‘tibâriyle hadsiz bir çokluğu varken ve ona nisbeten insan gāyet az iken, insan, umum envâ‘-ı hayvânât üstünde sultân ve halîfe ve hâkim olmuştur.

İşte muzır kâfirler ve kâfirlerin yolunda giden sefîhler, Cenâb-ı Hakk’ın hayvanâtından bir nevi‘ habîstirler ki, Fâtır-ı Hakîm, onları dünyanın i‘mârı için halketmiştir. Ve mü’min ibâdına ettiği ni‘metlerin derecelerini bildirmek için, onları bir vâhid-i kıyâsî yapmıştır, âkıbette müstehak oldukları cehenneme teslîm edecektir.

İşte o küffârın ve ehl-i dalâletin bir hakîkat-i îmâniyeyi inkâr ve nefyetmekte kuvvetleri yoktur. Çünkü nefiy sırrıyla ittifâkları kuvvetsizdir. Bin nefyediciler, bir tek hükmündedir. Meselâ, bütün İstanbul ahâlisi, Ramazân’ın başında ayı görmediklerinden nefyetseler, iki şâhidin isbatıyla o cemm-i gafîrin nefiy ve ittifâkı sukūt eder. Madem küfür ve dalâletin mâhiyeti nefiydir, inkârdır, cehildir, ademdir. Küffârın kesretle ittifâkı ehemmiyetsizdir. Ehl-i hakkın, hak ve sâbit ve sübûtu isbat olunan mesâil-i îmâniyede şuhûda istinâd eden iki mü’minin hükmü, o hadsiz ehl-i dalâletin ittifâkına râcih olur, galebe eder. Bu hakîkatin sırrı şudur ki:

Sayfa 126

Nefyedenlerin da‘vâları sûreten bir iken, müteaddiddir; birbiriyle ittihâd edemezler ki, kuvvetlensin. İsbat edicilerin da‘vâları ise ittihâd ediyor, birbirinden kuvvet alır. Çünkü gökteki hilâl-i Ramazân’ı görmeyen der ki: “Benim nazarımda ay yoktur; benim yanımda görünmüyor” der. Başkası da, “Nazarımda yoktur” der. Daha başkası da öyle der. Herbiri, “Kendi nazarımda yoktur” der. Herbirinin nazarları ayrı ayrı ve nazara perde olan esbâb dahi ayrı ayrı olduğu için, da‘vâları da ayrı ayrı olur; birbirine kuvvet veremez. Fakat isbat edenler, “Benim nazarımda ve gözümde hilâl var” demiyorlar. Belki “Nefsül’emirde gökyüzünde hilâl vardır, görünüyor” der. Görenler, bütün aynı da‘vâyı “Nefsül’emirde vardır” der.

Demek isbat edenlerin bütün da‘vâları birdir. Nefyedenlerin nazarları ayrı ayrı olduğundan, da‘vâları da ayrı ayrı olur. Nefsül’emre hükmedemiyorlar. Çünkü nefsül’emirde nefiy isbat edilmez. Çünkü ihâta lâzımdır. وَالْعَدَمُ الْمُطْلَقُ لَا يُثْبَتُ اِلَّا بِمُشْكِلَاتٍ عَظ۪يمَةٍ bir kāide-i usûldür.

Evet bir şeyi “Dünyada var” desen, yalnız o şeyi göstermek kâfîdir. Eğer “yok” deyip nefyetsen, bütün dünyayı eleyip göstermek lâzım gelir ki, tâ o nefiy isbat edilsin. İşte bu sırra binâen; ehl-i küfrün bir hakîkati nefyetmesi ise, bir mes’eleyi halletmek veyahud dar bir delikten geçmek veyahud bir hendekten atlamak gibidir ki; bin de, bir de, birdir. Çünkü birbirine yardımcı olamazlar. Fakat, isbat edenler nefsül’emirde hakîkat-i hâle baktıkları için, müddeâları ittihâd ediyor. Kuvvetleri birbirine yardım ediyor. Bu hâl büyük bir taşın kaldırılmasına benzer ki, ne kadar eller yapışsa daha ziyâde kaldırılması kolay olur, birbirinden kuvvet alır.

Ey ikinci bozuk Avrupa! Seni bu hatâya atıp bu vartaya düşüren, senin bir gözlü dehândır. Yani senin hârika, menhûs zekândır. O kör dehân ile, her şeyin Hâlikı olan Rabbini unuttun, mevhûm bir tabiata istinâd ettin, Hâlikın âsârını esbâba verdin, o Hâlikın malını, bâtıl ma‘bûd olan tâğūtlara taksîm ettin. Şu noktada ve o dehân nazarında herbir zîhayatın, herbir insanın, tek başıyla hadsiz a‘dâya karşı mukāvemet etmesi ve nihâyetsiz hâcâtın tahsîline çabalaması lâzım gelir.

Zerre gibi bir iktidar, ince tel gibi bir ihtiyâr, zâil lem‘a gibi bir şuûr, çabuk söner şu‘le gibi bir hayat, çabuk geçer

Sayfa 122

dakika gibi bir ömür ile, o hadsiz a‘dâ ve hâcâta karşı dayanmaya mecbûr olur. Halbuki o bîçâre zîhayatın sermayesi, binler matlûblarından birisine kâfî gelmez. Musibete giriftâr olduğu zaman; sağır, kör esbâbdan başkasından meded beklemez, وَمَا دُعَٓاءُ الْكَافِر۪ينَ اِلَّا ف۪ي ضَلَالٍ sırrına mazhar olur.

İşte senin karanlıklı dehân, nev‘-i beşerin gündüzünü geceye kalbetmiş. Yalnız o sıkıntılı, zulümlü ve zulmetli geceye ısındırmak için; o geceyi yalancı, muvakkat lâmbalarla tenvîr ettin. O lâmbalar, sürûr ile beşerin yüzüne tebessüm etmiyorlar. Belki beşerin ağlanacak acı hâllerindeki eblehâne gülmelerine, o ışıklar müstehziyâne gülüp eğleniyorlar.

Hem senin şâkirdlerin nazarında herbir zîhayat, zâlimlerin hücumuna ma‘rûz, miskin birer musibetzededirler. Dünya bir mâtemhâne-i umûmîdir. Dünyadaki sadâlar ölümlerden, elemlerden gelen vâveylâlardır.

Hem senden tam ders alan şâkirdin, tam bir firavun olur. Fakat en hasîs bir şeye ibâdet eden ve menfaat gördüğü her şeyi kendine rab telakkî eden bir firavun-u zelîldir. Hem senin şâkirdin mütemerriddir. Fakat bir lezzeti için nihâyet zilleti kabûl eden miskin bir mütemerriddir. Hasîs bir menfaati için, şeytanın ayağını öper derecede alçaklık gösterir. Hem cebbârdır, fakat kalbinde bir nokta-i istinâd bulamadığı için, zâtında gāyet âciz bir cebbâr-ı hodfurûştur.

Hem o şâkirdin gāye-i himmeti, hevesât-ı nefsâniyeyi tatmîn ve hamiyet ve fedâkârlık perdesi altında, kendi menfaat-i nefsini arayan ve hırs ve gururunu teskîn etmeye çalışan ve nefsinden başka ciddî olarak hiçbir şeyi sevmeyen, her şeyi nefsine fedâ eden bir şeytân-ı dessâstır.

Ama Kur’ân’ın hâlis ve tam şâkirdi ise, bir abddir. Fakat a‘zam-ı mahlûkāta karşı ubûdiyete tenezzül etmeyen bir abddir. Hem cennet gibi en büyük ve a‘zam bir menfaati, gāye-i ubûdiyet yapmayan bir abd-i azîzdir. Hem halîm selîmdir. Fakat, Fâtır-ı Zülcelâl’inden başkasına, izni ve emri olmadan tezellül ve tenezzül etmeyen bir halîm-i âlîhimmettir. Hem fakirdir. Fakat, onun Mâlik-i Kerîm’i, ona ileride iddihâr ettiği mükâfât ile bir fakîr-i müstağnîdir. Hem zayıftır. Fakat, kudreti nihâyetsiz olan seyyidinin kuvvetine istinâd eden bir zaîf-i kavîdir.

Sayfa 123

Kur’ân, hakîkî bir şâkirdine cennet-i ebediyeyi dahi gāye-i maksad yaptırmadığı halde; bu zâil, fânî dünyayı ona gāye-i maksad hiç yapar mı? İşte iki şâkirdin himmetlerinin ne derece birbirinden farklı olduklarını anla!

Hem felsefe-i sakîmenin şâkirdleriyle, Kur’ân-ı Hakîm’in tilmîzlerinin hamiyetkârlık ve fedâkârlıklarını, bununla muvâzene edebilirsin. Şöyle ki: Felsefenin şâkirdi, kendi nefsi için kardeşinden kaçar ve onun aleyhinde da‘vâ açar.

Kur’ân’ın şâkirdi ise, semâvât ve arzdaki umum sâlih ibâdı, kendine kardeş telakkî eder ve gāyet samîmî bir sûrette onlara duâ eder ve saadetleriyle mes‘ud olur ve ruhunda onlara karşı şedîd bir alâkayı hisseder. Hem en büyük olan arşı ve şemsi, musahhar birer me’mur ve kendi gibi âbid, birer mahlûk telakkî eder.

Hem iki şâkirdin ulviyet ve inbisât-ı rûhlarını, bundan kıyâs et ki: Kur’ân, kendi şâkirdinin ruhuna öyle inbisât ve ulviyet verir ki; doksan dokuz taneli tesbîhe bedel, doksan dokuz esmâ-yı İlâhiyenin cilvelerini gösteren doksan dokuz âlemlerin zerrâtını, tesbîh taneleri olarak şâkirdlerinin ellerine verir. “Evrâdlarınızı bununla okuyunuz!” der.

İşte bak! Kur’ân’ın tilmîzlerinden Şâh-ı Geylânî,(ks) Rufâî,(ks)

Beşinci Nota: Şu notada Avrupa fünûnu ve medeniyeti, Eski Said’in fikrinde bir derece yerleştiği için, Yeni Said harekât-ı fikriyede seyrettiği zaman, Avrupa’nın fünûnu ve medeniyeti, o seyâhat-i kalbiyede emrâz-ı kalbiyeye inkılâb ederek, ziyâde müşkilâta medâr olduğundan, bilmecbûriye zihnini silkeleyip, müzahraf felsefeyi ve sefîh medeniyeti atmak isterken, kendi ruhunda, Avrupa lehinde şehâdet eden hissiyât-ı nefsâniyeyi susturmak için, Avrupa’nın şahs-ı manevîsi ile bir cihette gāyet kısa ve bir cihette gelecek uzun muhâvereye mecbûr olmuştur.

Yanlış anlaşılmasın, Avrupa ikidir. Birisi, Îsevîlik dîn-i hakîkîsinden aldığı feyiz ile hayat-ı ictimâiye-i beşeriyeye nâfi‘ san‘atları ve adâlet ve hakkāniyete hizmet eden fünûnları ta‘kîb eden Avrupa’ya hitâb etmiyorum. Belki felsefe-i tabîiye zulmetiyle, medeniyetin seyyiâtını mehâsin zannederek, beşeri sefâhete ve dalâlete sevkeden bozulmuş ikinci Avrupa’ya hitâb ediyorum. Şöyle ki: O zaman, o seyâhat-i rûhiyede, mehâsin-i medeniyet ve fünûn-u nâfiadan başka mâlâya‘nî ve muzır felsefeyi ve muzır ve sefîh medeniyeti elinde tutan Avrupa’nın şahs-ı ma‘nevîsine karşı demişim:

Sayfa 119

Bil ey ikinci Avrupa! Sen sağ elin ile sakîm ve dalâletli bir felsefeyi, sol elin ile de sefîh ve muzır bir medeniyeti tutup da‘vâ edersin ki; “Beşerin saadeti bu ikisiyledir.” Senin bu iki elin kırılsın ve şu iki pis hediyen, senin başını yesin ve yiyecek! Ey küfür ve küfrânı dağıtıp neşreden bedbaht ruh! Acaba hem ruhunda, hem vicdanında, hem aklında, hem kalbinde dehşetli musibetlerle musibetzede olmuş ve azaba düşmüş bir adamın cisminin, zâhirî bir sûrette aldatıcı bir zînet ve servet içinde bulunmasıyla saadeti mümkün olabilir mi? Ona mes‘ud denilebilir mi? Âyâ görmüyor musun ki, bir adamın cüz’î bir emirden me’yûs olması ve vehmî bir emelden ümidinin kesilmesi ve ehemmiyetsiz bir işten inkisâr-ı hayâle uğraması sebebiyle tatlı hülyalar ona acılaşıyor, şirin vaz‘iyetler onu ta‘zîb ediyor, dünya ona dar geliyor, zindan oluyor.

Halbuki senin şeâmetinle, kalbinin en derin köşelerinde ve ruhunun tâ esasında dalâlet darbesini yiyen ve o dalâlet cihetiyle bütün emelleri inkıtâa uğrayan ve bütün elemleri ondan neş’et eden bir bîçâre insana, hangi saadeti te’mîn ediyorsun? Acaba zâil, yalancı bir cennette cismi bulunan ve kalbi ve ruhu cehennemde azab çeken bir insana mes‘ud denilebilir mi?

İşte sen, bîçâre beşeri böyle baştan çıkardın. Yalancı bir cennet içerisinde cehennemî bir azab çektiriyorsun. Ey beşerin nefs-i emmâresi! Bu temsîle bak. Beşeri nereye sevkettiğini bil.

Meselâ, bizim önümüzde iki yol var. Birisinden gidiyoruz. Görüyoruz ki, her adım başında, bîçâre âciz bir adam bulunuyor. Zâlimler onlara hücum ediyorlar, mallarını ve eşyâlarını gasb ediyorlar, kulübeciklerini harâb ediyorlar, bazen de yaralıyorlar. Öyle bir tarzda ki, acınacak hâllerine semâ ağlıyor. Nereye baksan, hâl bu minvâl üzere gidiyor. O yolda işitilen sesler, zâlimlerin gürültüleri, mazlumların ağlayışları olduğundan, umûmî bir mâtem, o yolu kaplamış. İnsan, insaniyet cihetiyle gayrın elemiyle de müteellim olduğundan, hadsiz bir eleme giriftâr oluyor. Halbuki vicdan bu derece eleme tahammül edemediğinden; o yolda giden, iki şeyden birisine mecbûr olacak. Ya insaniyetten tecerrüd edip nihâyetsiz vahşeti iltizâm edecek ve öyle bir kalbi taşıyacak ki, kendi selâmetiyle beraber umumun helâketi onu müteessir etmesin veyahud kalbin ve aklın muktezâsını ibtâl etsin.

Sayfa 120

Ey sefâhet ve dalâlette bozulmuş ve Îsevî dininden uzaklaşmış olan ikinci Avrupa! Deccâl gibi bir tek gözü taşıyan kör dehân ile, rûh-u beşere bu cehennemî hâleti hediye ettin! Sonra anladın ki: Bu öyle ilaçsız bir illettir ki, insanı a‘lâ-yı illiyyînden, esfel-i sâfilîne atar. Hayvanâtın en bedbahtı derecesine indirir. Bu illete karşı bulduğun yegâne ilaç, muvakkaten ibtâl-i his hizmetini gören câzibedâr oyuncakların ve uyutucu hevesât ve fantaziyelerindir. Senin bu ilacın, senin başını yesin ve yiyecek! İşte beşere açtığın yol ve verdiğin saadet,...

ONYEDİNCİ LEM‘A

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ Zühre’den gelmiş Onyedi Nota’dan ibârettir.

Mukaddime: Bir zaman inâyet-i Rabbâniye ile ma‘rifet-i İlâhiyede, bir hareket-i fikriye ve bir seyâhat-i kalbiye ve bir inkişâfât-ı rûhiyede tezâhür eden bazı lemeât-ı tevhîdiyeyi, Arabî olarak notalar sûretinde Zühre, Şu‘le, Habbe, Şemme, Zerre, Katre gibi risâlelerde kaydetmiştim. Bu risâleler uzun bir hakîkatin yalnız bir ucunu göstermek ve parlak bir nûrun yalnız bir şuâını irâe etmek tarzında yazılmıştı. Yalnız kendime birer hâtıra ve birer ihtâr şeklinde idi, başkaların istifâdeleri mahdûd kalmıştı. Hususan en mümtâz ve en hâs kardeşlerimin kısm-ı a‘zamı Arabî okumamışlar. Bunların ısrarları ve ilhâhları üzerine, o notaların ve o lem‘aların kısmen îzâhlı ve kısmen kısa meâlini Türkçe olarak yazmaya mecbûr oldum. Şu notalar ve Arabî risâleler, Yeni Said’in en evvel hakîkat ilminden, bir derece şuhûd sûretinde gördüğü hakîkatler olup, tağyîr edilmeden meâlleri yazıldı. Onun için bazı cümleleri sâir sözlerde zikredilmekle beraber burada da zikrediliyor. Bir kısmı da, gāyet mücmel olmakla beraber îzâh edilmiyor. Tâ letâfet-i asliyesini kaybetmesin.

Zühre’nin Notalarından Birinci Nota: Kendi nefsime hitâben demiştim: Ey gāfil Said! Bil ki, şu âlemin fenâsından sonra sana refâkat etmeyen ve dünyanın harâbıyla senden mufârakat eden bir şeye kalbini bağlamak, sana lâyık değildir. Hususan senin asrının inkırâzıyla seni terkedip arka çeviren, bâhusus berzah seferinde sana arkadaşlık etmeyen ve hususan seni kabir kapısına kadar teşyî‘ etmeyen, hususan bir iki sene zarfında ebedî bir firâkla senden ayrılıp günahlarını senin boynuna takan, hususan senin rağmine olarak, husûlü anında seni terkeden fânî şeylerle kalbini bağlamak, senin için kâr-ı akıl değildir.

Eğer aklın varsa; uhrevî inkılâbâtta, berzahî etvârında ve dünyevî inkılâbâtın müsâdemâtı altında ezilip bozulan ve ebedî seferde sana arkadaşlığa muktedir olmayan işleri bırak, ehemmiyet verme! Onların zevâlinden

Sayfa 117

kederlenme. Sen kendi mâhiyetine bak ki, senin latîfelerin içinde öyle bir latîfe var ki, ebedden ve Ebedî Zât’tan başkasına râzı olamaz. Ondan başkasına teveccüh edemez, mâsivâsına tenezzül etmez. Bütün dünyayı ona versen, o fıtrî ihtiyâcı tatmîn edemez. O şey ise, senin duygularının ve latîfelerinin sultânıdır. Fâtır-ı Hakîm’in emrine mutî‘ olan o sultânına itâat et, kurtul!

İkinci Nota: Hakîkatdâr bir rüyada gördüm ki, insanlara diyordum: “Ey insan! Kur’ân’ın desâtîrindendir ki, Cenâb-ı Hakk’ın mâsivâsından hiçbir şeyi ona taabbüd edecek derecede kendinden büyük zannetme! Hem sen kendini, hiçbir şeyden tekebbür edecek derecede büyük tutma. Çünkü mahlûkāt, ma‘bûdiyetten uzaklık noktasında müsâvî oldukları gibi, mahlûkıyet nisbetinde de birdirler.”

Üçüncü Nota: Ey gāfil Said! Bil ki: Galat-ı his nev‘inden gāyet muvakkat dünyayı, lâyemût ve dâimî görüyorsun. Etrafına ve dünyaya baktığın zaman bir derece sâbit ve müstemir gördüğünden, fânî nefsini de o nazarla sâbit telakkî ettiğinden, yalnız kıyâmetin kopacağından dehşet alıyorsun. Güya kıyâmetin kopmasına kadar yaşayacaksın gibi, yalnız kıyâmetin kopmasından korkuyorsun.

Aklını başına al. Sen de ve senin hususî dünyan da, dâimî zevâl ve fenâ darbesine ma‘rûzsunuz. Senin bu galat-ı hissin ve mağlatan, şu misâle benzer ki; bir adam, elinde olan aynasını bir hâneye veya bir şehre veya bir bahçeye karşı tutsa; misâlî bir hâne, bir şehir, bir bahçe o aynada görünür. Ednâ bir hareket ve küçük bir tagayyür aynanın başına gelse, o misâlî hânede ve bahçede, herc ü merc ve karışıklık düşer. Hâriçteki hakîkî hânenin veya şehrin veya bahçenin devâm-ı bekāsı sana fâide vermez.

Çünkü senin elindeki aynadaki hâne ve sana âit şehir ve bahçe, yalnız aynanın sana verdiği mikyâs ve mîzân iledir. Senin hayatın ve ömrün, bir aynadır. Senin dünyanın direği ve aynası ve merkezi, senin ömrün ve hayatındır. Her dakikada o hânen ve bahçen ve şehrin ölmesi mümkün ve harâb ...

Mektubunda letâif-i aşereyi suâl ediyorsun. Şimdi tarîkati ders vermek zamanı olmadığından, Tarîk-i Nakşî muhakkiklerinin letâif-i aşereye dâir eserleri var. Şimdilik vazîfemiz, istihrâc ve esrâr-ı Kur’âniyedir. Mevcûd mesâili nakil değildir.

Sayfa 115

Gücenme, tafsîlât veremiyorum. Yalnız bu kadar derim ki: Letâif-i aşereyi; İmâm-ı Rabbânî kalb, ruh, sır, hafî, ahfâ ve insanda anâsır-ı erbaanın herbir unsurundan, o unsura münâsib bir latîfe-i insaniye ta‘bîr ederek, seyr ü sülûkte her mertebede bir latîfenin terakkıyât ve ahvâlinden icmâlen bahsetmiş. Ben kendimce görüyorum ki, insanın mâhiyet-i câmiasında ve isti‘dâd-ı hayatîsinde çok letâif var. Onlardan on tanesi iştihâr etmiş. Hatta hukemâ ve ulemâ-yı zâhiriyyûndahi, o letâif-i aşerenin pencereleri veya numûneleri olan havâss-ı hamse-i zâhire ve havâss-ı hamse-i bâtına ile o letâif-i aşereyi, başka bir sûrette hikmetlerine esas tutmuşlar. Hatta avâm ve havâs beyninde teârüf etmiş olan insanın letâif-i aşeresi, ehl-i tarîkatin letâif-i aşeresiyle münâsebetdârdır. Meselâ vicdan, a‘sâb, his, akıl, hevâ, kuvve-i şeheviye, kuvve-i gadabiye gibi letâif; kalb, ruh, sırra ilâve edilse, letâif-i aşereyi başka bir sûrette gösterir. Daha bu letâiften başka, sâika ve şâika ve hiss-i kablelvukū‘ gibi çok letâif var. Bu mes’eleye dâir hakîkat yazılsa, çok uzun olur. Vaktim de kısa olduğundan kesmeye mecbûr oldum.

Senin ikinci suâlin olan, ma‘nâ-yı ismî ile ma‘nâ-yı harfînin bahsi; ilm-i nahvin umum kitaplarının başlarında o mes’ele îzâh edildiği gibi, ilm-i hakîkatin Sözler ve Mektublar nâmındaki risâlelerinde temsîlâtla kâfî beyânât var. Senin gibi zeki, müdakkik bir zâta karşı, fazla îzâhât fazla olur. Sen aynaya baksan, eğer aynaya şişe için bakarsan, şişeyi kasden görürsün. İçinde Re’fet tebeî, dolayısıyla nazara ilişir. Eğer maksad, mübârek sîmânıza bakmak için aynaya baksan, sevimli Re’fet’i görürsün. فَتَبَارَكَ اللّٰهُ اَحْسَنُ الْخَالِق۪ينَ dersin. Ayna şişesi, tebeî, dolayısıyla nazara ilişir. İşte birinci sûrette ayna şişesi, ma‘nâ-yı ismîdir; Re’fet, ma‘nâ-yı harfî oluyor. İkinci sûrette ayna şişesi, ma‘nâ-yı harfîdir; yani kendi için ona bakılmıyor, başka ma‘nâ için bakılır ki, içinde olan akistir. Akis ise, ma‘nâ-yı ismîdir. Yani دَلَّ عَلٰي مَعْنًا ف۪ي نَفْسِه۪ olan ta‘rîf-i isimde, bir cihette dâhildir. Ve ayna ise دَلَّ عَلٰي مَعْنًا ف۪ي غَيْرِه۪ olan harf ta‘rîfine mâsadak olur. Nazar-ı Kur’ânî ile kâinâtın bütün mevcûdâtı hurûftur, ma‘nâ-yı harfî ile başkasının ma‘nâsını ifade ediyor. Yani kâinât Hâlik’ının esmâsını ve sıfâtını bildiriyorlar. Ruhsuz felsefe ise, ekseriyâ ma‘nâ-yı ismiyle bakıyor, tabiat bataklığına saplanıyor. Her ne ise, şimdi çok konuşmaya vaktim yoktur. Hatta fihristin en mühim, en kolay, en âhir parçasını dahi yazamıyorum.

وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِه۪

اَلسَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ

Azîz, sıddîk, fedâkâr, vefâdâr kardeşlerim Hoca Sabri ve Hâfız Ali!

Sizlerin mugayyebât-ı hamseye dâir, Sûre-i Lokmân’ın âhirindeki âyetin hakkında mühim suâliniz, gāyet mühim bir cevab isterken, maatteessüf şimdiki hâlet-i rûhiyem ve ahvâl-i maddiyem o cevabı yazmaya müsâid değildir. Yalnız suâlinizin temas ettiği bir iki noktaya gāyet mücmel işaret edeceğiz. Bu suâlinizin meâli gösteriyor ki: Ehl-i ilhâd tarafından tenkîd sûretinde mugayyebât-ı hamseden yağmurun gelmesi vaktine ve rahm-i mâderdeki ceninin keyfiyetine i‘tirâz edilmiş. Demişler ki: “Rasadhânelerde bir âletle yağmurun vakt-i nüzûlü keşfediliyor. Onu, Allah’dan başkası da biliyor. Hem röntgen şuâıyla rahm-i mâderdeki ceninin müzekker, müennes olduğu anlaşılıyor. Demek, mugayyebât-ı hamseye ıttılâ‘ kābildir.”

Elcevab: Yağmurun vakt-i nüzûlü bir kaideye merbût olmadığı için, doğrudan doğruya meşîet-i hâssa-i İlâhiye ile bağlı ve hazîne-i rahmette hususî irâdeye tâbi‘ olduğunun bir sırr-ı hikmeti şudur ki: Kâinâtta en mühim hakîkat ve en kıymetdar mâhiyet; vücûd ve hayat ve nûr ve rahmettir. Bu dört şey perdesiz, vâsıtasız, doğrudan doğruya kudret-i İlâhiyeye ve meşîet-i hâssa-i İlâhiyeye bakar. Sâir masnûâtta zâhirî esbâb, kudretin tasarrufuna perde oluyorlar. Ve muttarid kanunlar ve kaideler, bir derece irâde ve meşîete hicab oluyorlar. Fakat vücûd ve hayat ve nûr ve rahmette, o perdeler konulmamış. Çünkü perdelerin sırr-ı hikmeti, o dördünde cereyân etmiyor. Madem vücûdda en mühim hakîkat, hayat ve rahmettir; yağmur, hayata menşe’ ve medâr-ı rahmet, belki ayn-ı rahmettir. Elbette vesâit perde olmayacak. Kaide ve yeknesaklık dahi, meşîet-i hâssa-i İlâhiyeyi setretmeyecek; tâ ki her vakit, herkes, her şeyde şükür ve ubûdiyete ve suâl ve duâya mecbûr olsun. Eğer bir kaide dâhilinde olsaydı, o kaideye güvenilecek, şükür ve recâ kapısı kapanacaktı. Güneşin tulûunda ne kadar menfaatler olduğu ma‘lûmdur. Halbuki muttarid bir kaideye tâbi‘ olduğundan, güneşin çıkması için duâ edilmiyor ve çıktığına dâir şükür yapılmıyor. Ve ilm-i beşerî, o kaidenin yoluyla yarın güneşin çıkacağını bildiği için, gāibden sayılmıyor. Fakat

Sayfa 113

yağmurun cüz’iyâtı bir kaideye tâbi‘ olmadığı için, her vakit insanlar recâ ve duâ ile dergâh-ı İlâhîye ilticâya mecbûr oluyorlar. Ve ilm-i beşerî, vakt-i nüzûlünü ta‘yîn edemediği için, sırf hazîne-i rahmetten bir ni‘met-i hâssa telakkî edip, hakîkî şükürediyorlar. İşte bu âyet, bu nokta-i nazardan yağmurun vakt-i nüzûlünü, mugayyebât-ı hamseye idhâl ediyor. Rasadhânelerdeki âletle, yağmurun mukaddemâtını hissedip vaktini ta‘yîn etmek, gaybı bilmek değildir. Belki gaybdan çıkıp âlem-i şehâdete takarrübü vaktinde, bazı mukaddemâtına ıttılâ‘ sûretinde bilmektir. Nasıl, en hafî umûr-u gaybiye vukūa geldikte veyahud vukūa yakın olduktan sonra hiss-i kablelvukūun bir nev‘i ile bilinir. O, gaybı bilmek değildir; belki o, mevcûdu veya mukarrebü’l-vücûdu bilmektir. Hatta ben kendi a‘sâbımda bir hassâsiyet cihetiyle yirmi dört saat evvel, gelecek yağmuru bazen hissediyorum. Demek yağmurun mukaddemâtı ve mebâdîleri var. O mebâdîler, rutûbet nev‘inden kendini gösteriyor, arkasından yağmurun geldiğini bildiriyor. Bu hâl, aynen kaide gibi, ilm-i beşerin, gaybdan çıkıp daha şehâdete girmeyen umûra vusûlüne bir vesîle oluyor. Fakat daha âlem-i şehâdete ayak basmayan ve meşîet-i hâssa ile rahmet-i hâssadan çıkmayan yağmurun vakt-i nüzûlünü bilmek ilmi, Allâmü’l-Guyûb’a mahsûstur.

Kaldı ikinci mes’ele: Röntgen şuâıyla rahm-i mâderdeki çocuğun erkek ve dişi olduğunu bilmek, وَيَعْلَمُ مَا فِي الْاَرْحَامِ âyetinin meâl-i gaybîsine münâfî olamaz. Çünkü âyet, yalnız zükûret ve ünûset keyfiyetine değil, belki o çocuğun acîb isti‘dâd-ı husûsîsi ve istikbâlde kesbedeceği vaz‘iyetine medâr olan mukadderât-ı hayatiyesinin mebâdîleri, hatta sîmâsındaki gāyet acîb olan sikke-i samediyeti muraddır ki, çocuğun o tarzda bilinmesi,...

Hem kuvve-i hâfızam ta‘tîl-i eşgāl etmiş, yardım etmiyor. Hem Yirmidördüncü Söz’ün Üçüncü Dalı’nda bir nebze bu mes’eleden bahsedilmiş. Onun için bu mes’elenin yalnız iki üç nüktesine muhtasar bir işaret edeceğiz. Şöyle ki: Ehl-i tahkîkin beyânına göre, hem Zülkarneyn ünvanının işaretiyle, Yemen padişahlarının Zülyezen gibi, “zü” kelimesiyle başlayan isimleri bulunduğundan bu Zülkarneyn, İskender-i Rûmî değildir. Belki Yemen padişahlarından birisidir ki: Hazret-i İbrahim Aleyhisselâm’ın zamanında bulunmuş ve Hazret-i Hızır’da (as) ders almıştır. İskender-i Rûmî ise, mîlâddan takrîben üç yüz sene evvel gelmiş, Aristo’dan ders almıştır. Târîh-i beşerî, muntazam sûrette üç bin seneye kadar gidiyor. Bu nâkıs ve kısa târih nazarı, Hazret-i İbrâhîm Aleyhisselâm’ın zamanından evvel doğru olarak hükmedemiyor. Ya hurâfevârî, ya münkirâne veya gāyet muhtasar gidiyor. Bu Yemenî Zülkarneyn’in, tefsîrlerde “İskender” nâmıyla iştihârının sebebi, ya o Zülkarneyn’in bir ismi İskender’dir ki, İskender-i Kebîr ve Eski İskender’dir. Veyahud âyât-ı Kur’âniyenin zikrettiği hâdisât-ı cüz’iyeler; küllî hâdisâtın uçları olduğu cihetle, Zülkarneyn olan İskender-i Kebîr’in nübüvvetkârâneirşâdâtıyla akvâm-ı zâlime ile milel-i mazlûme ortasında hâil ve gaddarların gārâtlarına mâni‘ olacak meşhur Sedd-i Çin’in binasını kurduğu gibi; İskender-i Rûmî misillû müteaddid cihangîrler ve kuvvetli padişahlar, maddî cihetinde ve ma‘nevî âlem-i insaniyetin ma‘nevî padişahları olan bir kısım enbiyâ, ve bazı aktâblar dahi ma‘nevî ve irşâdî cihetinde o Zülkarneyn’in arkasında gidip ve ona iktidâ edip, mazlumları zâlimlerden kurtaracak çarelerin mühimlerinden olan, dağlar ortalarında sedleri,(Hâşiye) sonra dağlar başlarında kal‘aları kurmuşlar. Ya bizzât maddî kuvvetleriyle veyahud irşâd ve tedbîrleriyle te’sîs etmişler. Sonra şehirlerin etrafında sûrları ve ortalarında kal‘aları, tâ son çare olan kırk ikilik topları ve kal‘a-i seyyâre gibi diritnavtları yapmışlar.

Hatta rû-yu zemînin en meşhur seddi ve kaç günlük uzun bir mesâfe tutan Sedd-i Çin’i, Kur’ân lisânıyla Ye’cûc ve Me’cûc’ün ve ta‘bîr-i diğerle târih lisânında Mançur ve Moğol denilen ve âlem-i beşeriyeti kaç def‘a zîr u zeber eden ve Himalaya Dağlarının arkasından çıkan, şarktan garba kadar harâb eden akvâm-ı vahşiye ve gārâtkâr milletlerin Hind ve Çin’deki

Hâşiye: Rû-yu zemînde mürûr-u zamanla dağ şeklini almış ve tanınmayacak bir sûrete gelmiş çok sun‘î sedler var.

Sayfa 111

akvâm-ı mazlûmeye tecâvüzlerini durdurmak için o Himalaya silsilelerine yakın ve iki dağ ortasında uzun bir sed yaptığını; ve o akvâm-ı vahşiyenin kesretle hücumlarına çok zaman mâni‘ olduğu gibi; Kafkas Dağları’nda, Derbend cihetinde yine çapulcu gārâtgîr akvâm-ı Tatariyenin hücumunu durdurmak için, Zülkarneyn-misâl eski İran padişahlarının himmetiyle sedler yapılmıştır. Bu nev‘den çok sedler var. Kur’ân-ı Hakîm umum nev‘-i beşerle konuştuğu için, zâhiren bir hâdise-i cüz’iyeyi zikreder, umum o hâdiseye benzer hâdisâtı ihtâr ederek konuşur. İşte bu nokta-i nazardandır ki, sedde ve Ye’cûc ve Me’cûc’e dâir rivâyetler ve akvâl-i müfessirîn ayrı ayrı gidiyor. Hem Kur’ân-ı Hakîm, münâsebât-ı kelâmiye cihetinde bir hâdiseden uzak bir hâdiseye intikāl eder. Bu münâsebeti düşünmeyen zanneder ki, iki hâdisenin zamanları birbirine yakındır.

İşte seddin harâbiyetini ve kıyâmetin kopmasını Kur’ân’ın haber vermesi, kurbiyet-i zaman ciheti ile değildir, belki münâsebât-ı kelâmiye cihetinde iki nükte içindir. Yani bu sed nasıl harâb olacak, öyle de dünya harâb olacaktır. Hem nasıl ki, fıtrî ve İlâhî sedler olan dağlar metîndir, ancak kıyâmetin kopmasıyla harâb olurlar. Öyle de bu sed dahi, dağ gibi metîndir, ancak dünyanın harâb olmasıyla hâk ile yeksân olur. İnkılâbât-ı zaman tahrîbât yapsa da, çoğu sağlam kalır, demektir.

Bugün Re’fet Bey’in bir mektubunu aldım. Bir vakit suâlleri terkedecek ümidinde iken, yine bir suâl soruyor. Ben yazdırmakta sıkıntı çekiyorum. Her ne ise, Lihye-i Şerîfe hakkında suâli münâsebetiyle diyorum ki: Hadîsçe sâbittir ki, Resûl-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm’ın Lihye-i Saadet’inden düşen saçların taneleri mahdûddur. Otuz kırk tane veya elli altmış tane gibi az mikdarda iken, binler yerde Lihye-i Saadet’in saçları bulunması, beni bir zaman çok düşündürdü. O vakit hâtırıma gelmiş ki: Lihye-i Saadet, yalnız Lihye-i Şerîfe’nin saçlarından ibâret değil, belki re’s-i mübârekinin traş oldukça, hiçbir şeyini kaybetmeyen Sahâbeler, o nûrlu ve mübârek ve dâimî yaşayacak saçlarını muhâfaza etmişler. Onlar binlerdir. Şimdiki mevcûda müsâvî gelebilir.

Yine o vakit hâtırıma geldi ki: Acaba her câmi‘de bulunan, sened-i sahîhle bu saç, Hazret-i Risâlet’in saçı olduğu sâbit midir ki, ona karşı ziyaret makbûl olabilsin? Birden hâtıra geldi ki: O saçların ziyareti, vesîledir. Resûl-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm’a karşı salavât getirmeye sebebdir ve bir hürmet ve muhabbete medârdır. Vesîlelik ciheti, o şeyin zâtına bakmaz, vesîlelik cihetine bakar. Onun için bir saç, eğer hakîkî olarak Lihye-i Saadet’ten olmazsa, madem zâhir hâle göre öyle telakkî edilmiş ve o vesîlelik vazîfesini yapıyor ve hürmete ve teveccühe ve salavâta vesîle oluyor, kat‘î sened ile o saçın zâtını teşhîs ve ta‘yîn lâzım değildir. Yalnız, aksine kat‘î delil olmasın, yeter. Çünkü telakkıyât-ı âmme ve kabûl-ü ümmet, bir nevi‘ huccet hükmüne geçer.

Hâşiye: (106. sahîfeye âittir.) (Ciddî bir mes’eleye vesîle olabilecek bir latîfe) Dünkü gün sabahleyin, bir dostumun damadı Mehmed yanıma geldi. Mesrûrâne ve beşâretkârâne dedi ki: “Senin bir kitabını Isparta’da tab‘ etmişler, çoklar okuyorlar.” Ben dedim: “O, yasak olan tab‘ değil, belki müstensihle bazı nüshalar alınmış. Hükûmet ona bir şey demez.” Hem dedim: “Sakın bunu senin dostun olan iki münâfığa söyleme! Onlar böyle bir şey arıyorlar ki, bahane etsinler.” İşte kardeşlerim, bu adam, çendân bir dostumun damadıdır; o münâsebetle benim de ahbâbım sayılır. Fakat berberlik münâsebetiyle, vicdansız muallimin ve münâfık müdürün dostudur. Oradaki kardeşlerimizden birisi bilmeyerek öyle söylemiş. İyi oldu ki, en evvel geldi, bana haber verdi. Ben de tenbîh ettim, fenâlığın önü alındı ve teksîr makinesi binler nüshaları bu perde altında neşretti.

Sayfa 108

Bazı ehl-i takvâ böyle işlerde, ya takvâ veya ihtiyât veya azîmet noktasında ilişseler de, hususî ilişirler. Bid‘a da deseler, bid‘a-i hasene nev‘inde dâhildir. Çünkü vesîle-i salavâttır.

Re’fet mektubunda diyor: “Bu mes’ele ihvânlar beyninde medâr-ı münâkaşa olmuştur.” Kardeşlerime tavsiye ediyorum ki: “İnşikāka ve iftirâka sebebiyet veren münâkaşa etmesinler! Yalnız müdâvele-i efkâr sûretinde nizâ‘sız mübâhaseye alışsınlar.”

Azîz, sıddîk Senirkentli kardeşlerim İbrahim, Hâfız Hüseyin, Hâfız Receb Efendiler! Hâfız Tevfîk ile gönderdiğiniz “üç mes’ele” ye mülhidler eskiden beri ilişiyorlar.

Birincisi: حَتّٰٓي اِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ ف۪ي عَيْنٍ حَمِئَةٍ âyetinin ifade ettiği zâhir ma‘nâsına göre: “Güneş, harâretli çamurlu bir çeşme suyunda gurûb ettiğini görmüş” diyor. İkincisi: Sedd-i Zülkarneyn nerededir? Üçüncüsü: Âhirzamanda Hazret-i Îsâ’nın (as) geleceğine ve Deccâl’ı öldüreceğine dâirdir. Bu suâllerin cevabları uzundur. Yalnız muhtasar bir işaretle deriz ki:

Âyât-ı Kur’âniye, üslûb-u Arabiye üzerine ve zâhir nazara göre ve umumun anlayacağı bir tarzda ifade ettiği için, çok def‘a teşbîh ve temsîl sûretinde beyân ediyor. İşte تَغْرُبُ ف۪ي عَيْنٍ حَمِئَةٍ güneşin, harâretli çamurlu bir çeşme gibi görünen Bahr-i Muhît-i Garbî’nin sâhilinde veya volkanlı, alevli, dumanlı dağın gözünde gurûb ettiğini Zülkarneyn görmüş.

Üçüncü Meraklı Suâl: Bu yakında İngiliz ve İtalyan gibi ecnebîlerin bu hükûmete ilişmeleriyle, eskiden beri bu vatandaki hükûmetin hakîkî nokta-i istinâdı ve kuvve-i ma‘neviyesinin menbaı olan hamiyet-i İslâmiyeyi tehyîc etmekle şeâir-i İslâmiyenin bir derece ihyâsına ve bid‘aların bir derece ref‘ine medâr olacağı halde, neden şiddetle harb aleyhinde çıktın ve bu mes’elenin âsâyiş ile halledilmesini duâ ettin ve şiddetli bir sûrette mübtedi‘lerin

Sayfa 106

hükûmetleri lehinde tarafdâr çıktın? Bu ise, dolayısıyla bid‘alara tarafgîrliktir.

Elcevab: Biz, ferec ve ferah ve sürûr ve fütûhât istiyoruz. Fakat kâfirlerin kılıcıyla değil. Kâfirlerin kılıçları başlarını yesin! Onların kılıçlarından gelecek fâide, bize lâzım değil. Zaten o mütemerrid ecnebîlerdir ki, münâfıkları ehl-i îmâna musallat ettiler ve zındıkları yetiştirdiler. Hem harb belâsı ise, hizmet-i Kur’âniyemize mühim bir zarardır. Bizim en fedâkâr ve en kıymetdar kardeşlerimizin ekserîsi kırk beş yaşından aşağı olduklarından, harb vâsıtasıyla vazîfe-i kudsiye-i Kur’âniyeyi bırakıp askere gitmeye mecbûr olacaklardı. Benim param olsa, bu kıymetdar kardeşlerimin herbirisini askerlikten kurtarmak için, hüsn-ü rızâmla bedel-i nakdî bin lira kadar da olsa, verirdim. Böyle yüzer kıymetdar kardeşlerimizin hizmet-i Kur’âniye-i nûrâniyeyi bırakıp, maddî cihad topuzuna el atmakta, yüz bin lira kendi zararımızı hissediyorum. Hatta Zekâî’nin bu bir iki sene askerliği, belki bin lira kadar ma‘nevî fâidesini kaybettirdi. Her ne ise, Kādir-i Külli Şey, bir dakikada bulutlarla dolmuş cevv-i havayı süpürüp temizleyerek, semânın berrâk yüzünde ziyâdâr güneşi gösterdiği gibi, bu zulümâtlı ve rahmetsiz bulutları da izâle edip hakāik-i şerîatı güneş gibi gösterir, ucuz ve dağdağasız verebilir. Onun rahmetinden bekleriz ki, bize pahalı satmasın. Baştakilerin başlarına akıl ve kalblerine îmân versin, yeter. O vakit, kendi kendine iş düzelir.

Dördüncü Meraklı Suâl: Diyorlar ki: “Madem sizin elinizdeki nûrdur, topuz değildir. Nûra karşı muâraza edilmez ve nûrdan kaçılmaz ve nûrun izhârından zarar gelmez. Neden arkadaşlarınıza ihtiyâtı tavsiye ediyorsunuz? Çok nûrlu risâleleri halklara göstermesini men‘ ediyorsunuz?”

Bu suâle karşı cevabın muhtasar meâli şudur ki: Baştaki başların çoğu sarhoştur, okumaz. Okusa da anlamaz. Yanlış ma‘nâ verip ilişir. Onların ilişmemeleri için, akılları başlarına gelinceye kadar göstermemek lâzımdır. Hem çok vicdansız insanlar var ki, garaz veya tama‘ veya havf cihetiyle nûru inkâr ediyor veya gözünü kapıyor.

ONALTINCI LEM‘A

بِاسْمِه۪ سُبْحَانَهُ

وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِه۪ اَلسَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ

Azîz sıddîk kardeşlerim Hoca Sabri, Hâfız Ali, Mes‘ud, Mustafalar, Husrev, Re’fet, Bekir Bey, Rüşdü, Lütfüler, Hâfız Ahmed, Şeyh Mustafa vesâire. Sizlere meraklı ve medâr-ı suâl olmuş dört küçük mes’eleyi ma‘lûmât olarak muhtasar bir sûrette beyân etmekliğe kalbimde bir hâtıra hissettim.

Birincisi: Kardeşlerimizden Çaprazzâde Abdullâh Efendi gibi bazı adamlar, “Ehl-i keşiften rivâyeten bu geçen Ramazân’da Ehl-i Sünnet Velcemâat için bir ferec ve bir fütûhât olacağını haber verdikleri halde, zuhûr etmedi. Böyle ehl-i velâyet ve ehl-i keşif, neden hilâf-ı vâki‘ haber veriyorlar?” diye benden sordular. Ben de birden sünûhât kabîlinden olarak verdiğim cevabın muhtasarı şudur:

Hadîs-i şerîfte vârid olmuştur ki: “Bazen belâ nâzil olur, gelirken karşısına sadaka çıkar, geri çevirir.” Şu hadîsin sırrı gösteriyor ki: Mukadderât, bazı şerâit ile vukūa gelirken, geri kalır. Demek ehl-i keşfin muttali‘ olduğu mukadderât, mutlak olmadığını, belki bazı şerâit ile mukayyed bulunduğunu ve o şerâitin vukū‘ bulmamasıyla o hâdisenin de vukūa gelmemesidir. Fakat o hâdise, ecel-i muallak gibi levh-i ezelînin bir nevi‘ defteri hükmünde olan levh-i mahv u isbat da mukadder olarak yazılmıştır. Gāyet nâdir olarak levh-i ezelîye kadar keşif çıkar. Ekserîsi oraya çıkamıyor. İşte bu sırra binâen, geçen Ramazân-ı Şerîf’de ve bu Kurban Bayramı’nda ve daha başka vakitlerde istihrâca binâen veya keşfiyât nev‘inden verilen haberler, muallak oldukları şerâiti bulamadıkları için, vukūa gelmemişler ve haber verenleri tekzîb etmiyorlar. Çünkü mukadder imiş, fakat şartı gelmediği için, o da vukūa gelmemiş. Evet,

SAYFA 105

Ramazân-ı Şerîf’de bid‘aların ref‘ine, Ehl-i Sünnet Velcemâat’in yaptıkları ekseriyetle hâlis duâları, bir şart ve bir sebeb-i mühim idi. Maatteessüf câmi‘lere Ramazân-ı Şerîf’de bid‘alar girdiğinden, duâların kabûlüne sed çekti, ferec gelmedi. Nasıl ki sâbık hadîsin sırrıyla: “Sadaka, belâyı ref‘eder” ekseriyetin hâlis duâsı da, ferec-i umûmîyi cezbeder. Kuvve-i câzibe vücûda gelmediğinden, fütûhât da verilmedi.