Tại sao các quốc gia giàu và nghèo?Giải thưởng Kinh tế học danh giá mà thế giới vẫn quen gọi là "Nobel Kinh tế" thực chất có tên đầy đủ là Giải thưởng của Ngân hàng Trung ương Thụy Điển tưởng niệm Alfred Nobel. Khác với những giải Nobel gốc – như Vật lý, Hóa học hay Văn học – vốn được chính tay Alfred Nobel đặt ra trong di chúc của mình, giải Kinh tế lại là "thành viên mới" trong đại gia đình Nobel, ra đời muộn hơn nhờ sự tài trợ riêng biệt từ Ngân hàng Trung ương Thụy Điển.Người ta thường đùa rằng, các nhà kinh tế học đã cố gắng chen chân vào bàn tiệc của các ngành khoa học thực thụ, và cách duy nhất là… nhờ một ngân hàng trung ương chi tiền. Dù mang hơi hướng châm biếm, câu nói ấy cũng phản ánh phần nào thực tế. Tuy vậy, cũng không thể phủ nhận rằng kinh tế học, khi được ứng dụng đúng đắn, có thể thay đổi cuộc sống của hàng tỷ người trên thế giới – tương tự như những ngành khoa học khác. Và có lẽ, chưa có minh chứng nào rõ ràng hơn cho điều đó bằng ba cái tên vừa được vinh danh năm 2024.Ba nhà kinh tế học – Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson – không chỉ được trao giải cho những đóng góp cụ thể trong lĩnh vực khoa học xã hội, mà họ còn là những gương mặt có tầm ảnh hưởng hàng đầu trong giới học thuật toàn cầu. Với độc giả đại chúng, Acemoglu và Robinson có lẽ được biết đến nhiều nhất qua cuốn sách Why Nations Fail (Tại sao các quốc gia thất bại) – một bản tóm lược súc tích nhưng đầy sức nặng về công trình nghiên cứu giúp họ giành giải Nobel.Tuy nhiên, những đóng góp của họ không chỉ gói gọn trong những trang sách. Các lý thuyết, phân tích và khuyến nghị của cả ba đã tạo ra tác động rõ nét trong việc hoạch định chính sách – từ những quốc gia đang đối mặt với vô vàn thách thức, cho tới các nền kinh tế phát triển đang nỗ lực duy trì vị thế của mình.Xét về chỉ số học thuật thuần túy, Daron Acemoglu hiện là nhà kinh tế học được trích dẫn nhiều thứ ba trên thế giới. Công trình của ông còn được nhắc đến nhiều hơn cả Paul Krugman, Milton Friedman, hay thậm chí là John Maynard Keynes – những tượng đài của kinh tế học hiện đại. Nhưng điều khiến họ giành giải không nằm ở số lượng trích dẫn hay danh tiếng, mà nằm ở việc họ đã giải thích được một câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại hóc búa bậc nhất trong toàn bộ lĩnh vực kinh tế vĩ mô: Tại sao có những quốc gia giàu và những quốc gia thì mãi nghèo?