"การทำสมถกรรมฐานไม่เลือกอารมณ์ ใช้อารมณ์บัญญัติก็ได้ เช่น เรานั่งสวดมนต์ไปเรื่อยๆ หรือเราคิดถึงพระพุทธเจ้า คิดถึงธรรมะหมวดนั้นหมวดนี้ คิดพิจารณาร่างกาย ถ้าเจือการคิดอยู่เรียกอารมณ์บัญญัติ ใช้ทำสมถกรรมฐานได้ แต่ทำวิปัสสนากรรมฐานไม่ได้ ทีนี้จะทำสมถะด้วยอารมณ์ปรมัตถ์ ทำอย่างไร ก็ใช้รูปธรรม นี่ใช้อารมณ์ที่สองแล้วในการทำสมถะ อารมณ์ที่สามคือนามธรรม เราน้อมใจไปอยู่ในความว่าง เราใช้นามธรรมๆ เป็นอารมณ์กรรมฐาน อันที่สี่ คือใช้นิพพานเป็นอารมณ์การทำสมถกรรมฐาน อันนี้เราต้องเป็นพระอริยบุคคล ปุถุชนทำไม่ได้ พวกเรายังทำไม่ได้ เราก็ใช้อารมณ์ 3 ตัวแรกในการทำสมถะ ถนัดตัวไหนก็เอาตัวนั้นล่ะ วิปัสสนาคือการเรียนรู้ความจริงของตัวเอง สิ่งที่เป็นตัวเองอย่างแท้จริงก็คือกายกับใจ คือรูปธรรมนามธรรมที่ประกอบกันขึ้นมา เป็นสิ่งที่เรียกว่าตัวเรา กายกับใจนี่เอง เพราะฉะนั้นจะเรียนวิปัสสนาใช้อารมณ์บัญญัติไม่ได้ ขืนใช้อารมณ์บัญญัติ แล้วนั่งดูดูตัวเอง นั่งคิดไปเรื่อย ไม่เห็นความจริง เราต้องใช้อารมณ์ปรมัตถ์ อารมณ์ที่มีจริงคือรูปธรรมนามธรรม ใช้นิพพานทำวิปัสสนาไม่ได้ เพราะตรงนิพพานจิตไม่มีงานทำ จิตถึงเข้าไปอยู่กับพระนิพพาน ส่วนอุปปมานุสติ น้อมจิตระลึกถึงความสงบ ถ้าเป็นปุถุชนก็คิดถึงแค่ความสงบ ถ้าเป็นพระอริยบุคคลคิดถึงความสงบ มันจะเข้าไปถึงนิพพานได้ ปุถุชนทำไม่ได้" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 5 ตุลาคม 2568