कस्मिंश्चित् ग्रामे मुकुन्दः गोविन्दः च मित्रद्वयम् आसीत् । गोविन्दः बुद्धिमान् परन्तु मुकुन्दः मन्दबुद्धिः । गोविन्दः स्वबुद्धेः उपयोगः स्वार्थलाभाय करोति स्म । सः द्विवारं मुकुन्दं वञ्चयति । किन्तु मुकुन्दः किमपि कर्तुम् अशक्तः । कदाचित् ग्रामम् आगतः महापुरुषः एतयोः वृत्तान्तं ज्ञात्वा मुकुन्दं कमपि उपायं सूचितवान् । अनन्तरदिने मुकुन्दः तम् उपायम् उपयुज्य गोविन्दं पाठितवान् । तदनन्तरं गोविन्दः मुकुन्दं क्षमाम् अयाचत । एवं‌ सत्पुरुषस्य मार्गदर्शनेन मुकुन्दः अपि सुखी अभवत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

In a village, Mukunda and Govinda were friends. While Govinda was intelligent, Mukunda was simple-minded. Govinda often used his wit for personal gain and deceived Mukunda twice, leaving him helpless. One day, a wise man visited the village and, upon learning of their story, advised Mukunda on a solution. The next day, Mukunda followed the advice and taught Govinda a lesson. Realizing his mistake, Govinda apologized. Thus, with the guidance of a noble person, Mukunda also found happiness.

कदाचित् कबीरपुत्रः कमालः गङ्गातटे कञ्चित् श्वेतकुष्ठरोगेण पीडितम् आत्महत्यार्थम् उद्युक्तं च पुरुषम् अपश्यत् । सः श्रेष्ठिनः शिरसि स्वहस्तं संस्थाप्य रामनाम जपित्वा गङ्गायां निमज्जितुम् अवदत् । सः श्रेष्ठी यदा बहिः आगतवान् तदा श्वेतकुष्ठः न्यूनतरः जातः । गृहमागत्य प्रवृत्तं सर्वम् उक्त्वा 'अहं सिद्धिं प्राप्तवान्' इति कमालः यदा अकथयत् तदा कबीरः एतस्य अहङ्कारः कथमपि निवारणीयः इति विचिन्त्य तुलसीदासाय एकं पत्रं विलिख्य पुत्रेण सह प्रेषितवान् । पत्रं पठित्वा तुलसीदासः नगरे श्वेतकुष्ठरोगेण पीडितान् सर्वान् अत्र आहूय जलपूर्णे कुम्भे रामनाम लिखित्वा कानिचन तुलसीपत्राणि प्रक्षिप्य सर्वेषां रोगग्रस्तानाम् उपरि जलं सेचितवान् । झटिति सर्वे रोगमुक्ताः जाताः । एतत् दृष्ट्वा कमालः क्षमाम् अयाचत ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

One day, Kabir’s son Kamal saw a leprosy-stricken man preparing to end his life by the Ganges. Kamal placed his hand on the man's head, chanted Lord Rama’s name, and asked him to immerse himself in the river. Upon emerging, the man found his leprosy had diminished. Feeling accomplished, Kamal declared his success. Sensing his son's pride, Kabir sought to humble him and sent a letter to Tulsidas. Tulsidas gathered all the leprosy-afflicted people in the city, wrote Rama’s name on a pot filled with water, added sacred basil leaves, and sprinkled the water over them. Instantly, they were cured. Witnessing this, Kamal realized his mistake and sought forgiveness.

कदाचित् यमुनानद्याः अन्यत् तीरं‌ गन्तुम् इष्टवान् महामुनिः व्यासः बुभुक्षां निवारयितुं तत्रत्याः गोपीः नवनीतं दुग्धं च अपृच्छत् । खादनानन्तरं व्यासदेवः करौ संयोज्य 'हे यमुने! यदि अहं अद्य किमपि न खादितवान्, तर्हि भवती नदीजलस्य विभागद्वयं करोतु येन वयं सुखेन अन्यत् तीरं गन्तुं शक्नुयाम' इति प्रार्थयते । यदा यमुना भागद्वयेन विभक्ता जाता तदा गोपीनां महत् आश्चर्यं सञ्जातम् । तदनन्तरं व्यासः अवदत् 'मनुष्यः यं कर्म करोति तत् ब्रह्मार्पणबुद्ध्या न करोति । तदा कर्मणः बन्धः न भवति .......’ इति । एतत् श्रुत्वा गोप्यः विस्मिताः अभवन् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Once, Sage Vyasa wished to cross the Yamuna River. To satisfy his hunger, he asked the local cowherd women for butter and milk, which they offered him. After eating, he folded his hands and prayed, “O Yamuna! If I have not eaten anything today, then divide your waters so we may cross with ease”. Miraculously, the river split into two, leaving the cowherd women in astonishment. Vyasa then explained, “When one dedicates all actions to the Divine, they are freed from bondage”. Hearing this, the women were left in awe.

'पुत्रस्य मस्तिष्कस्य चिकित्सार्थं प्रभूतं धनम् अपेक्षितम् । कश्चन चमत्कारः एव पुत्रं रक्षितुं शक्नोति' इति पितुः वचनं श्रुत्वा काचन अष्टवर्षीया पुत्री एकस्मिन् करण्डके स्थापितानि नाणकानि स्वीकृत्य अनुजस्य कृते चमत्कारं क्रेतुम् औषधापणम् अगच्छत् । तत्रैव स्थितः कश्चन बालिकया सह सम्भषणं कृत्वा ज्ञातवान् यत् तस्याः अनुजाय शस्त्रक्रिया आवश्यकी इति । सः आसीत् विख्यातः मस्तिष्कशल्यक्रियाविशारदः । शीघ्रमेव सः बालस्य शस्त्रक्रियां निश्शुल्कं कृत्वा प्राणान् रक्षितवान् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

Hearing her father say that a miracle was needed to save her younger brother, an eight-year-old girl took the coins stored in a box and went to a pharmacy to buy a miracle. There, she unknowingly spoke to a renowned neurosurgeon, who learned that her brother required brain surgery. Moved by her innocence, he performed the operation free of charge and saved the boy’s life.

विसनामके नगरे कश्चन कुम्भकारः आसीत् । कदाचित् मङ्गलगीतानि गायन्त्यः स्त्रियः तस्य आपणम् आगत्य विवाहनिमित्तं कञ्चन घटं सपादरूप्यकं दत्त्वा नीतवत्यः । किञ्चित्कालानन्तरं द्वित्राः जनाः आगत्य बन्धोः अन्त्येष्टिकर्मनिमित्तम् आवश्यकमिति यदा उक्तवन्तः तदा कुम्भकारः एकं घटं विना मूल्यम् अयच्छत् । सर्वं पश्यन् आपणे स्थितः घटः स्वजातिबान्धवयोः भिन्ना भिन्ना गतिः जाता इति समीपस्थं घटं स्वाभिप्रायम् असूचयत् । तदा सः कर्तव्यनिष्ठः घटः जीवनस्य मूल्यं कर्तव्यम् अधिकृत्य निर्धारितं भवति इति उपदिशति । कर्तव्यनिष्ठस्य घटस्य वचनं श्रुत्वा सः घटः मौनम् असेवत ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)
In the city of Visanama, there was a potter. One day, women singing auspicious songs visited his shop and bought a pot for a wedding, paying a small sum. Later, a few people came seeking a pot for a funeral. The potter gave it to them for free. Observing this, a nearby pot remarked that two pots of the same kind had met entirely different fates. Another pot, wise and dutiful, explained that the value of life is determined by its purpose and duties. Hearing this, the questioning pot fell silent in realization.

रामस्य एकः विशेषगुणः आसीत् यत् श्रुतां लोकोक्तिं सूक्तिं वा सर्वदा स्मरति स्म । सन्दर्भानुसारं सः स्वानुभावेन पुरजनेभ्यः मार्गदर्शनं करोति स्म । ग्रामजनाः तस्य समीपं मार्गदर्शनार्थं गच्छन्ति स्म । एकदा तस्य देशस्य राजा अल्पसैन्येन सामन्तान् विरुद्ध्य युद्धार्थं प्रस्थितः । मार्गमध्ये ज्ञातवान् यत् एषः रामः वयसा कनिष्ठः चेदपि अस्य महान् अनुभवः अस्तीति । राजा युद्धस्य विषये यदा अभिप्रायम् अपृच्छत् तदा रामः अवदत् 'लघुः अपि सर्पः बृहता दण्डेन प्रहर्तव्यः । अतः इतोऽपि अधिकं सैन्यं नियोज्यताम्' इति अवदत् । अधिकेन सैन्येन सह राजा सामन्तम् अजयत् । रामं मन्त्रिमण्डले नियोजितवान् च ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)
Rama had a remarkable ability to recall proverbs and wise sayings, using them to guide people according to the situation. Villagers often sought his advice. One day, the king of his land set out to battle the feudal lords with a small army. On the way, he realized that although Rama was young, he possessed great wisdom. When asked for his opinion, Rama advised, “Even a small snake must be struck with a large stick. Deploy more troops”. Following his advice, the king expanded his army and won the battle. Impressed, he appointed Rama to his council of ministers.

'मुकुन्दमाला' नामकस्य उत्कृष्टस्य स्तोत्रस्य रचयिता अस्ति भगवद्भक्तः कुलशेखरः । केरलदेशस्य राज्ञः दृढव्रतस्य पुत्रः अयं राज्ये सुसमृद्धिं सम्पाद्य सदा रामध्याने निरतः भवति स्म । कदाचित् रामकथाश्रवणसमये कथाकारः वदति '.....श्रीरामः एकाकितया खरदूषणाभ्यां सह युद्धाय गतवान्’ इति । कुलशेखरः कथाश्रवणे तावत् तन्मयः आसीत् यत् मया श्रूयमाणा कथा इत्यपि विस्मृत्य झटिति उत्थाय प्रासादं गत्वा श्रीरामस्य साहाय्यार्थं सेनां सज्जीकृतवान् । यदा ते ततः गन्तुम् उद्युक्ताः तदा कथाकारः अवदत् 'श्रीरामः खरदूषणादिसहितां राक्षससेनां संहृतवान्' इति । तत् श्रुत्वा निश्चिन्ततां प्राप्य राजा कुलशेखरः प्रत्यावर्तनाय सेनाम् आदिष्टवान् । एवम् आसीत् तस्य रामभक्तिः ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)
King Kulasekhara, having brought great prosperity to his kingdom, was deeply devoted to Lord Rama. One day, during a recitation of Rama’s story, he became so engrossed that he forgot it was just a narration. Hearing that Rama had gone alone to battle against Khara and Dushana, he immediately prepared his army to assist. Just as they were about to march, the narrator revealed that Rama had already defeated the demons. Relieved, the king called off his troops. Such was his unwavering devotion.

कस्मिंश्चित् वने सर्पाः निवसन्ति इति कारणेन तत्र मानवाः न गच्छन्ति स्म । किन्तु कदाचित् कश्चन शशशावकः केनचित् व्याधेन नीतः । तम् अन्विश्य यदा पिता अगच्छत् तदा एकः वानरः मिलितः । वानरः सर्वान् पशुपक्षिणः आहूय एतं विचारम् अकथयत् । तदा ते सर्वे मिलित्वा एकम् उपायम् अकुर्वन् । ते मिलित्वा लतादिभिः आच्छन्नस्य कूपस्य उपरि बहूनि तृणानि प्रसार्य, तन्मध्ये वानरेण आनीतां शशप्रकृतिं स्थापितवन्तः च । पुनः सः व्याधः यदा मृगयार्थम् आगतः तदा शशं ग्रहीतुं पादं स्थापितवान् । तत्रत्यैः तृणैः सह कूपे पतित्वा मरणं प्राप्तवान् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)
In a forest inhabited by snakes, humans never ventured. One day, a hunter captured a young rabbit. When its father set out to find it, a monkey joined in and gathered all the animals and birds to discuss a plan. Together, they devised a clever trick. They spread grass over a well covered with vines and placed a rabbit figure in the middle. When the hunter returned for another hunt and stepped forward to seize the rabbit, he fell into the well along with the grass and met his end.

नद्याः तीरे एकः बलिष्ठः शाल्मलीवृक्षः स्थितः आसीत्, यः जलेन सिक्तः महाबलवान् अभवत् । तस्य समीपे अन्ये वृक्षाः अपि आसन्, किन्तु ते नम्राः आसन्, अर्धशरीरं जले निमग्नम् आसीत् । एकदा तीव्रेण प्रचण्डेन च वायुना बलवान् अपि शाल्मलीवृक्षः भूमौ अपतत् । परम् अन्येषां वृक्षाणां काऽपि हानिः न अभवत् । शाल्मलीवृक्षः आश्चर्यम् अनुभवन् अन्यान् वृक्षान् अपृच्छत् "कथं भवतां हानिः न अभवत्?" इति । ते अवदन् "भवान् अहङ्कारी अस्ति यः वायोः प्रभुतां न स्व्यकरोत् । अतः वायुः भवन्तम् अपातयत् । परं वयं नम्राः भूत्वा वायोः प्रभुतां स्वीकृतवन्तः । अतः सुरक्षिताः स्मः" इति । एतत् श्रुत्वा शाल्मलीवृक्षस्य ग्रीवा अवनता अभवत् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)

By the riverbank stood a mighty silk cotton tree, strengthened by the water that nourished it. Nearby, other trees grew, but they were humble, with half their trunks submerged in the water. One day, a fierce storm struck, toppling the powerful silk cotton tree. However, the other trees remained unharmed. Astonished, the fallen tree asked them, “How did you survive?”. They replied, “You were arrogant and refused to yield to the wind’s force, so it brought you down. We, however, bowed humbly before its power, and thus, we remained safe”. Hearing this, the fallen tree lowered its head in realization.

शाकडालः पाटलीपुत्रस्य नन्दनृपस्य सुशीलः सदाचारी च मन्त्री आसीत् । तस्य सप्त पुत्र्यः आसन् । नन्दराजः नूतनश्लोकान् श्रावयद्भ्यः प्रभूतं पारितोषिकं ददाति स्म । एतेन राजकोषागारमेव रिक्तं भवति इति विचिन्त्य शाकडालः कञ्चन उपायं करोति । कदाचित् कश्चन कविः यदा नूतनश्लोकं श्रावितवान् तदा शाकडालः 'सः नूतनश्लोकः न, मम पुत्रीणां मुखात् श्रुतवान् अस्मि' इति अवदत् । यदा ताः पुत्र्यः राजसभां प्रति आनीताः, तदा कविमुखतः श्लोकम् एकवारं श्रुत्वा झटिति एका तीक्ष्णमती पुत्री तं श्लोकम् उच्चारितवती । द्वितीया च कविना भगिन्या चेति द्विवारम् उक्तं तं श्लोकं श्रुत्वा विनालोपम् अश्रावयत् । एवमेव अन्याः अपि पुत्र्यः पुनरुच्चारितवत्यः । राजा तं कविं रिक्तहस्तेन प्रेषितवान् ।
(“केन्द्रीयसंस्कृतविश्वविद्यालयस्य अष्टादशीयोजनान्तर्गततया एतासां कथानां ध्वनिप्रक्षेपणं क्रियते”)
Shakadala was a wise and virtuous minister of King Nanda of Pataliputra who had seven daughters. King Nanda used to generously reward poets who recited new verses, which eventually led to the depletion of the royal treasury. Concerned about this, Shakadala devised a plan. One day, when a poet recited a newly composed verse, Shakadala claimed, “This is not a new verse; I have heard it from my daughters”. When his daughters were summoned to the royal court, one of them, who had a sharp intellect, quickly recited the verse after hearing it just once from the poet. The second daughter, upon hearing the verse twice, repeated it flawlessly. Similarly, the other daughters also recited the verse perfectly. As a result, the king sent the poet away empty-handed.