حسن هاشمیان : "دونالد ترامپ تمایلی به حفظ رژیم اسلامی ایران ندارد. اما، اگر جمهوری اسلامی به همۀ خواسته‌های ترامپ پاسخ مثبت بدهد، آنوقت مسئلۀ سقوط جمهوری اسلامی موضوعی ثانوی در دولت ترامپ خواهد شد. در این میان آنچه بر سرنوشت رژیم ایران اثر گذار است تمایل اسرائیل به روی کار آمدن یک حکومت دوست و همسو در ایران است. اسرائیل و آمریکا یک دورۀ همکاری مستقیم را در قبال ایران پی خواهند گرفت و در این همکاری ترامپ ملاحظات راهبردی اسرائیل را مد نظر خواهد داشت."

به نوشتۀ هفته‌نامۀ فرانسوی "لوپوئن" پیروزی‌های اسرائیل بر حکومت اسلامی ایران طی ماه‌های گذشته حکم هدیه‌ای بزرگ به دونالد ترامپ را دارند که در نتیجۀ این پیروزی‌ها عملاً با خاورمیانه‌ای دگرگون شده روبرو شده است. به نوشتۀ هفته‌نامۀ فرانسوی، رئیس جمهوری منتخب آمریکا با بهره‌جویی از تغییرات و فرصت به دست آمده خواهد کوشید در ادامۀ "توافقات ابراهیم" مناسبات اسرائیل و عربستان را عادی و همزمان سرنوشت پروندۀ اتمی حکومت ایران را یکسره کند.

ریچارد نفیو، مسئول پروندۀ اتمی ایران در دولت بایدن در توصیه به دونالد ترامپ گفته است که برای یکسره کردن سرنوشت برنامۀ اتمی ایران، رهبران این کشور باید به جدّیت و واقعّیت گزینۀ حملۀ نظامی آمریکا به تأسیسات اتمی حکومت تهران واقف شوند.

این حساسیت‌ها دربارۀ پروندۀ اتمی ایران محدود به آمریکا نمی‌شود : امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، دوشنبه ششم ژانویه حکومت ایران را مهمترین چالش راهبردی و امنیتی فرانسه و اروپا در خاورمیانه خواند و از آن به عنوان مسئلۀ اصلی گفتگوهایش با دولت جدید آمریکا به ریاست دونالد ترامپ یاد کرد.

به نوشتۀ "لوپوئن" رهبران ایران به دلیل شکست‌هایشان در منطقه احتمالاً به تلاش خود برای ساختن سلاح اتمی شتاب خواهند بخشید و در این صورت به گفتۀ ریچارد نفیو دونالد ترامپ بیش از هر زمان و بعضاً به دلیل فشارهای بنیامین نتانیاهو آمادۀ چکاندن ماشه خواهد بود.

اما، شکست‌های جمهوری اسلامی در منطقه و در داخل چه دورنمایی پیش روی ما تصویر می‌کنند؟ تا کجا دونالد ترامپ با بهره‌جویی از این شکست‌ها خواهد کوشید بیشترین امتیازات را از حکومت ایران بگیرد؟ و تا کجا حکومت ایران به دلیل وضعیت شکننده‌اش، چنانکه مقامات اسرائیلی پیش بینی می‌کنند، سیاستی افراطی را در پیش خواهد گرفت؟

حسن هاشمیان، کارشناس مسائل ایران و خاورمیانه، در پاسخ به این پرسش‌ها و پرسش‌های دیگر از جمله گفته است :

"آنچه در واشنگتن قطعی به نظر می رسد این است که دونالد ترامپ باید غنی سازی اورانیوم توسط حکومت ایران را متوقف کند و این برای جمهوری اسلامی به منزلۀ شکستی بزرگ خواهد بود. در چنین صورتی دو سناریو از سوی جمهوری اسلامی قابل تصور است :

سناریو اول این است که جمهوری اسلامی همان رویکرد خود در قبال شکست هایش در منطقه را در پیش بگیرد. یعنی شکست‌های خود را پیروزی وانمود کند. به این معنا که امتیازات بسیاری به دونالد ترامپ بدهد و سپس دستگاه تبلیغاتی‌ حکومت ایران مدعی شود که نه فقط امتیازی داده نشده، بلکه امتیازهای بسیاری نیز گرفته شده است.

سناریوی دوم این است که جمهوری اسلامی مسیر عکس را در پیش بگیرد، یعنی تولید سلاح اتمی را در دستور کار خود قرار دهد که واضح است گزینه‌ای پرخطر برای جمهوری اسلامی خواهد بود، زیرا گزینۀ ایران مجهز به سلاح اتمی تحت هیچ عنوانی برای ترامپ و دولت اسرائیل قابل قبول نیست. خلاصه این که گزینه‌های جمهوری اسلامی بسیار، بسیار محدودتر از هر زمان به نظر می‌رسند...

به نظر من دونالد ترامپ تمایلی به حفظ رژیم اسلامی ایران ندارد. ارتباطات او با ایرانیان مقیم آمریکا و آشنایی وی با اهداف و انگیزه‌های سیاسی آنان این بی میلی برای حفظ رژیم ایران را نزد ترامپ تقویت می‌کنند. یعنی در نهایت دونالد ترامپ بیشتر به تمایلات مردم داخل ایران نزدیک است. با این حال، باید منتظر بود و دید که جمهوری اسلامی چه امتیازاتی به دولت ترامپ خواهد داد.اگر جمهوری اسلامی به همۀ خواسته‌های ترامپ پاسخ مثبت بدهد، آنوقت مسئلۀ سقوط جمهوری اسلامی موضوعی ثانوی در دولت ترامپ خواهد شد.

با این حال، در این میان آنچه بر سرنوشت رژیم ایران اثر گذار است تمایل اسرائیل پس از روی کار آمدن نیروهای سنی در سوریه و تقویت سیاست اردوغان و به تبع آن سیاست اخوان المسلمین در منطقه است. در این صورت اسرائیل تمایل خواهد داشت که در ایران جای جمهوری اسلامی را یک حکومت دوست و همسو با اسرائیل بگیرد.

به نظر من دومینوی شکست جمهوری اسلامی در خاورمیانه با کشته شدن قاسم سلیمانی به دستور دونالد ترامپ آغاز شد و اسرائیل با ضربات خود به حکومت ایران و متحدانش در منطقه این شکست را تکمیل کرد. به همین خاطر اسرائیل و آمریکا یک دورۀ همکاری مستقیم را در قبال رژیم ایران با یکدیگر پی خواهند گرفت و در این همکاری دونالد ترامپ کلیه ملاحظات راهبردی اسرائیل را مد نظر قرار خواهد داد.

در این فاصله اما چهار شکست یا ضربۀ دیگر در انتظار جمهوری اسلامی است : ضربۀ اول انتخاب یک رئیس جمهوری غیرمتمایل به جمهوری اسلامی در لبنان است. ضربۀ دوم حملات اسرائیل برای از میان بردن رهبران حوثی در یمن و تغییر شکل احتمالی این کشور است به طوری که یمن از دایرۀ نفوذ جمهوری اسلامی ایران خارج شود. ضربۀ سوم انحلال حشدالشعبی به دست السودانی در عراق است و بالاخره ضربۀ چهارم را به نظر من روسیه به ایران وارد خواهد آورد : هیچ بعید نیست که ولادیمیر پوتین در ماجرای جنگ اوکراین مجبور شود امتیازاتی به دونالد ترامپ در خصوص ایران بدهد. روسیه همین معامله را بر سر بشار اسد کرد...

به باور من علی خامنه‌ای تنها با زور سیاست‌های خود را تغییر می‌دهد. او تا آخرین لحظه شکست‌های خود را در منطقه و در داخل کشور پیروزی جلوه می‌دهد و سیاست‌های همیشگی خود را ادامه خواهد داد. اما، آنچه او را ناگزیر از پذیرش شکست و تسلیم خواهد کرد یا فشارهای داخلی است که زیر پای او را خالی کنند یا فشارهای خارجی و بین‌المللی. خطر بزرگ سرسختی و بلندپروازی‌های او به ویژه در زمینۀ اتمی حملۀ نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات اتمی ایران است و این دو کشور آمادگی اجرای چنین گزینه‌ای را دارند و در مقابل این گزینه جمهوری اسلامی دستش کاملاً خالی است، یعنی دیگر هیچ قدرت بازدارنده‌ای در منطقه و در داخل کشور ندارد. بنابراین، اگر علی خامنه‌ای سر عقل نیابد احتمال حملۀ نظامی بسیار بالا است..."     

پنج شرطی که برای تغییر رژیم در هر کشوری لازم است، در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. برای تغییر چنین رژیمی حتماً عوامل خارجی نیز دخیل هستند، ولی آنچه در نهایت تعیین‌کننده است قیام خود مردم ایران است و توافق رهبرانی که می‌خواهند طی یک دورۀ گذار تصویری روشن از آینده بسازند و حول آن نیز اراده‌ای واحد تشکیل بدهند. نکته این است که اکنون همۀ طرفداران حکومت اسلامی در غرب نیز متوجه شده‌اند که بوی الرحمان این حکومت بلند شده است.  

حکومت ایران در کانون اتفاقات بزرگ سیاسی یک سال گذشته منطقه قرار گرفته که همگی چهرۀ خاورمیانه را به طرز بی سابقه‌ای تغییر داده‌اند : عملاً چیز زیادی از آنچه که حکومت ایران "محور مقاومت" می نامید باقی نمانده است : شکست سیاسی جمهوری اسلامی در منطقه که در اصل شکست آن در مقابل ضربات مستقیم یا غیرمستقیم اسرائیل بوده است با وضعیت فاجعه‌بار اقتصادی در داخل درآمیخته است. حکومت اسلامی ایران دیگر حتا قادر به تأمین برق کشور نیست، در حالی که ریال بیش از پیش در بستر رکود، فقر و گرسنگی فزاینده به سقوط پیوسته‌اش در مقابل دلار ادامه می دهد.

ناظران چه در داخل چه در خارج و بعضاً حتا در درون خود حکومت اسلامی تغییر رژیم در ایران را از این پس محتمل یا امکانی واقعی می‌دانند و یا تأکید می‌کنند که در فقدان اصلاحات اساسی راهی جز سرنگونی پیش روی حکومت اسلامی باقی نمانده است، هر چند در این بین عده‌ای بر این اعتقادند که حکومت ایران اصلاح نکند فرومی ریزد اصلاح هم بکند فرومی ریزد؟

در پاسخ به این ناسازه/پارادوکس امیر طاهری، نویسنده و روزنامه‌نگار، از جمله گفته است :  

"پنج شرطی که برای تغییر رژیم در هر کشوری لازم است، در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد : اولین آن فقدان مشروعیت است. دومین آن شکاف در هیئت حاکمه است که در جمهوری اسلامی به ریزش نیروها و سرایت آن به نیروهای نظامی و امنیتی نیز منجر شده است. شرط سوم وجود یک نیروی جانشین مورد اعتماد مردم است که امروز در ایران شکل گرفته است. شرط چهارم جدا شدن بخشی از بدنۀ نیروی سرکوب از حکومت است که نشانه‌های مهمی از آن را در دو سه سال اخیر و در خودداری بخش هایی از نیروهای نظامی از سرکوب مردم معترض مشاهده کردیم. و بالاخره شرط پنجم، نبود خلاء سیاسی یا در اصل پدیداری افق سیاسی روشن پیش روی مردم است که فعالان سیاسی چه در داخل و چه در خارج از ایران شدیداً روی آن کار می‌کنند.

اما، برای آنکه بتوان این افق سیاسی را به روشنی تصویر کرد باید همگی بپذیریم که تغییر رژیم سرآغاز روند یا دورۀ گذاری است که طی آن همه ملزم به رعایت برخی مقررات یا در واقع گرامر خاص چنین دوره‌ای هستیم.

گرفتاری بزرگ جمهوری اسلامی این است که رژیم برآمده از آن هرگز نتوانست به یک دولت-ملت متعارف تبدیل شود. اگر جمهوری اسلامی چنین قابلیتی را می داشت می توانست دست کم شکست‌های خود را به فرصت‌های تجدیدنظر تبدیل کند. جمهوری اسلامی چنین توانی ندارد، یعنی قابل اصلاح نیست چون اساساً دولت نیست. گرفتاری بزرگ ایران این نیست که دولت بدی دارد. گرفتاری بزرگ ایران این است که اصلاً دولت ندارد. جمهوری اسلامی ملغمه ای است از کسانی که در فکر چاپیدن مملکت یا کورکورانه در پی تحقق اهداف ایدئولوژی خمینی گرایانه هستند.

الان چندین سال است که آقای خامنه‌ای از شعاع یکی دو کیلومتری محل اقامتش در تهران فراتر نرفته است. او عملاً در قفس زندگی می‌کند هر از چند گاهی عده‌ای را جلویش می نشانند تا او از فاصله چند متری و از روی یک بلندی برایشان نطق ‌کند. نه حرف کسی را گوش می کند و نه دیگران جرأت می‌کنند در حضور وی نظری خلاف میل او به زبان بیاورند. یعنی آقای خامنه‌ای به معنای واقعی کلمه از محیط و دنیایی که در آن زندگی می‌کند بی اطلاع است. او در عالم خود است و در عالم او همه چیز خوب و سرجایش است و هیچ اتفاق مهم و نگران‌کننده‌ای نیز رُخ نمی‌دهد. هیچ یک از مسائل و مشکلات زندگی روزمره مردم نیز (اعم از آب و برق و گاز و نان هم...) اصلاً دغدغۀ او نیست. نیست، چون در خیال او در صدر اسلام هیچکدام از این مشکلات اصلاً وجود نداشته است...

باری برای تغییر چنین رژیمی حتماً عوامل خارجی نیز دخیل هستند، ولی آنچه در نهایت تعیین‌کننده است قیام خود مردم ایران است و توافق رهبرانی که می‌خواهند طی یک دورۀ گذار تصویری روشن از آینده ترسیم کنند و حول آن نیز اراده‌ای واحد تشکیل بدهند. در واقع، مسئله این نیست که دولت ترامپ یا دولت اسرائیل در قبال رژیم ایران چه خواهند کرد، مسئله این است که آیا ایرانیان حقیقتاً میهن شان را دوست دارند و آیا حاضرند آن را نجات بدهند؟ تنها چیزی که از خارجی‌ها می توان خواست یا انتظار داشت این است که از نظام کنونی حمایت نکنند که متاسفانه کرده‌اند. نمونه‌اش ایالات متحد آمریکا در دوران اوباما و بایدن است که کمک‌های بسیاری به جمهوری اسلامی ایران کردند. ولی نکته این است که همۀ طرفداران حکومت اسلامی در غرب نیز اکنون متوجه شده‌اند که بوی الرحمان این حکومت بلند شده است." 

مجید محمدی : "حکومت اسلامی ایران در نتیجۀ شکست‌های منطقه‌ای خود شدیداً آسیب پذیرتر از گذشته شده است. دیگر حتا خود مقامات جمهوری اسلامی از جمله پزشکیان از سقوط این نظام صحبت می‌کنند. شکاف میان جمهوری اسلامی و مردم ایران به جنگ میان مردم و جمهوری اسلامی تبدیل شده است و سپاه پاسداران در کانون این جنگ قرار گرفته است و اگر روزی مردم به خیابان‌ها بیایند هدف شان ریشه‌کن کردن سپاه خواهد بود. سپاه نه حقانیت مردمی دارد نه مردم به آن به چشم یک ارتش ملی نگاه می‌کنند. سپاه نه تنها کمکی در دفاع از کشور نکرده، بلکه اساسا کشور را آسیب‌پذیرتر کرده است.من روزهای بسیار سیاهی را برای سپاه و سپاهیان پیش‌بینی می‌کنم."

در واکنش به سقوط بشار اسد، علی خامنه‌ای فروپاشی مهمترین و تنها متحد خود را در خاورمیانه عملاً بی اهمیت جلوه داد. او حتا اعزام نیروی نظامی به سوریه طی سیزده سال گذشته برای نجات بشار اسد را انکار کرد و همچون همیشه نسبت به شکست آمریکا و اسرائیل در آینده ابراز اطمینان نمود. با این واکنش رهبر حکومت مذهبی ایران عملاً اعلام کرد که او نمی‌خواهد مسئولیت شکست سنگینی را که جمهوری اسلامی بعد از فروپاشی و تضعیف شدید مهمترین متحدانش در خاورمیانه متحمل شده، بپذیرد.

اما حالا که حکومت ایران – به اعتراف همه ناظران - تمام اهرم‌های قدرت و نفوذ خود را در منطقه یکی پس از دیگری از دست داده – از حزب الله و حماس تا رژیم اسد و برنامۀ موشکی سپاه پاسداران – جمهوری اسلامی از این پس با چه مشکلات و چالش‌هایی و نهایتاً با چه سرنوشتی روبرو خواهد شد؟

در پاسخ به این پرسش و پرسش های دیگر مجید محمدی، پژوهشگر و نویسنده مقیم آمریکا، از جمله گفته است :

"حتا پیش از فروپاشی حماس، حزب‌الله و رژیم بشار اسد، جمهوری اسلامی ایران با چهار اَبَر بحران روبرو بود : بحران معیشتی مردم، بحران ناکارآمدی نظام، بحران جانشینی و بحران‌های ناشی از توسعه طلبی رژیم در منطقه.

شکست‌هایی که رژیم اسلامی طی یک سال گذشته در منطقه متحمل شده و علت آن عمدتا اشتباه محاسبه پس از حملۀ هفتم اکتبر حماس به اسرائیل بوده است، قطعاً بر ساختار قدرت در ایران اثر خواهد گذاشت. حتا اگر علی خامنه‌ای در حرف شکست را نپذیرد، اما، جمهوری اسلامی در عمل شکست را پذیرفته است. برای نمونه، یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به نقل از فرماندهان سپاه پاسداران به تازگی اعتراف کرد که شرایط در منطقه برای حملۀ رژیم ایران به اسرائیل مهیاء نیست.

اتفاقی که خواهد افتاد تشدید اختلافات میان گرایش‌های میانه‌روتر رژیم اسلامی با گرایش های توسعه طلب آن است. شکافی که میان دولت پزشکیان و جبهۀ پایداری وجود داشته با شکست حکومت اسلامی در منطقه تشدید شده است، منتها ترک‌های این شکاف هنوز در بیرون از رژیم مشهود نیست، چون علی خامنه‌ای نمی‌خواهد که چنین تصویری از حکومت نمایانده شود.

شکست جمهوری اسلامی در سوریه به معنای دود شدن دهها میلیارد دلار سرمایه کشور است... اینها گره از زبان مردم باز خواهد کرد. مردم می پرسند : چرا طی سیزده سال دهها میلیارد دلار و هزاران جان، اعم از ایرانی و پاکستانی و افغان، فدای نگهداری بشار اسد یا در واقع صرف هیچ شده است. حکومت اسلامی در نتیجۀ شکست‌های منطقه‌ای خود شدیداً آسیب پذیرتر از گذشته شده است. دیگر حتا خود مقامات جمهوری اسلامی از سقوط این نظام صحبت می‌کنند. خود آقای پزشکیان بارها گفته است که رژیم اسلامی ایران در آستانۀ فروپاشی و سقوط در دره است. به همین خاطر این ارزیابی ناظران جهانی درست است که رژیم اسلامی از این پس بیش از هر وقت با دو انتخاب روبرو است : سرنگونی یا اصلاحات بنیادین.

تعلیق قانون "عفاف و حجاب" پس از دو سال رفت و آمد میان مجلس و دولت و شورای نگهبان گویای این است که کسانی در دولت، در شورای عالی امنیت ملی معتقدند و می‌گویند که زمان انجام اصلاحات حداقلی دست‌کم در زمینۀ حجاب و فیلترینگ، فرا رسیده است. اما، در مقابل، ما شاهد مقاومت شدید علی خامنه‌ای حتا در مقابل این دست اصلاحات هستیم. به نظر من، امروز مقامات جمهوری اسلامی هر روز با ترس از سقوط از خواب بیدار می‌شوند. این ترس دلایل واقعی و متعدد دارد و اولین آن ناتوانی حکومت از تأمین حتا کمترین خدمات، نظیر آب و برق مردم است. در خاموشی‌ها صدای "مرگ بر دیکتاتور، مرگ بر خامنه‌ای" شنیده می‌شود. بنابراین، در مواجهه با بحران‌ها حکومت یا باید اصلاحات اساسی انجام بدهد یا آهنگ سریع‌تر سقوط و فروپاشی خود را بپذیرد.

مشکل اینجاست که علی خامنه‌ای از سال‌های ١٣٧٠ بعد از سقوط اتحاد شوروی در مقابل اصلاحات مقاومت کرده است، چون معتقد است که انجام و پذیرش هرگونه‌ اصلاحی لزوماً به سقوط نظام اسلامی منجر  می‌شود. در این حال، رهبران جمهوری اسلامی معتقدند که در فقدان اصلاحات نیز حکومت اسلامی ساقط خواهد شد. خلاصه این که رهبران جمهوری اسلامی در هر صورت با خطر سقوط مواجه خواهند شد. به نظر من، جمهوری اسلامی اکنون یک درخت پوسیده است. این درخت پوسیده یا با توفانی فروخواهد افتاد یا به تدریج و بدون دخالت گستردۀ مردم این درخت پوسیده به همراه شاخسار خشک و باقی‌ماندۀ برگ‌های آن فروخواهد افتاد.

مشکل جمهوری اسلامی و هستۀ سخت آن که شامل سپاه پاسداران هم می‌شود این است که اینها تا امروز سیاست تهاجمی داشته‌اند، سیاست دفاعی نداشته‌اند، هر چند در عرصۀ دفاعی هم ضعیف بوده‌اند و امروز بعد از حملۀ اسرائیل به سامانه‌های دفاعی ایران، ضعیف‌تر از گذشته نیز شده‌اند. سپاه امروز در برابر هر گونه‌ای حمله‌ای از سوی اسرائیل یا آمریکا یا قدرت‌های منطقه کاملاً آسیب‌پذیر است. و این را اکنون همه می دانند از جمله مردم ایران که مترصدند در لحظۀ مناسب این نگه‌دارندۀ نظام اسلامی را حذف کنند. شکاف میان جمهوری اسلامی و مردم ایران به جنگ میان مردم و جمهوری اسلامی تبدیل شده است و سپاه پاسداران در نقطۀ کانونی این جنگ قرار گرفته است. و اگر روزی مردم به خیابان‌ها بیایند هدف شان ریشه‌کن کردن سپاه خواهد بود. سپاه نه حقانیت مردمی دارد نه مردم به آن به چشم یک ارتش ملی نگاه می‌کنند. سپاه نه تنها کمکی در دفاع از کشور نکرده، بلکه اساسا کشور را آسیب‌پذیرتر کرده است. سپاه امروز در ضعیف‌ترین وضعیت خود طی ٤٥ سال گذشته قرار گرفته است و من روزهای بسیار سیاهی را برای سپاه و سپاهیان پیش‌بینی می‌کنم."

عبدالله مهتدی : سوریه حکم دیوار برلین جمهوری اسلامی ایران را دارد. فروپاشی این دیوار – رژیم بشار اسد – تبعات سنگین و جبران ناپذیری برای حکومت ایران خواهد داشت. آتشی که جمهوری اسلامی در خاورمیانه و علیه کشورهای منطقه برافروخته حالا به سوی خود آن زبانه می‌کشد : در این آتش حالا بازوان و نیروهای نیابتی حکومت ایران در منطقه یکی پس از دیگری می‌سوزند و جمهوری اسلامی عریان و بی دفاع در معرض اعتراض مردم ناراضی داخل کشور قرار می‌گیرد.

رزمجویان مخالف بشار اسد پس از فتح شهرهای حلب و حماه اکنون به دروازه های شهر حمص در مسیر دمشق به قصد سرنگون کردن رژیم بشار اسد رسیده‌اند. با خروج نظامیان بشار اسد از حمص کنترل این شهر توسط شورشیان اسلامگرا بیش از پیش تسهیل شده است. همزمان نیروهای کرد مخالف بشار اسد نیز با حمایت آمریکا کنترل دیرالزور را در دست گرفته‌اند.

اگر چه پیش بینی سرانجام این تحولات از هم اکنون دشوار است، اما، دیگر کاملاً مشهود است که متحدان اصلی بشار اسد یعنی رژیم‌های روسیه و ایران و حزب الله لبنان قادر نیستند رژیم اسد را سر پا نگه دارند. چه چیزی از "محور مقاومت" رژیم ایران در منطقه باقی مانده است؟ و تبعات سقوط رژیم دمشق برای رژیم ایران کدام ها خواهند بود؟

عبدالله مهتدی، دبیرکل حزب کومله کردستان ایران، در پاسخ به این پرسش و پرسش‌های دیگر از جمله گفته است :

"نمی‌توان سرنوشت جنگ‌ها را پیش‌بینی کرد، ولی شواهد نشان می‌دهند که حمص هم به دست اسلامگرایان مخالف رژیم اسد خواهد افتاد. جنگ جاری در سوریه در هر حال راه ارتباطی رژیم ایران با لبنان و حزب‌الله از طریق خاک سوریه را قطع خواهد کرد. تا همین جا یعنی حتا پیش از فتح دمشق و سرنگون شدن رژیم بشار اسد ضربه بزرگی به یکی از شاخه‌های مهم آنچه رژیم ایران "محور مقاومت" می‌نامد وارد آمده است...

آتشی که جمهوری اسلامی در خاورمیانه و علیه کشورهای منطقه برافروخته حالا به سوی خود آن زبانه می‌کشد و کلیت جمهوری اسلامی ایران را در وضعیت بمراتب سخت‌تر و بدتری در قیاس حتا با سال گذشته قرار می‌دهد : بازوان و نیروهای نیابتی حکومت ایران در منطقه یکی پس از دیگری از بین رفته‌‌اند و جمهوری اسلامی عریان و بی دفاع در معرض اعتراض مردم ناراضی داخل کشور قرار گرفته است.

حتا اگر شورشیان مخالف رژیم اسد وارد دمشق نشوند بعید نیست که خانوادۀ اسد و افراد ردۀ اول رژیم او سوریه را ترک کنند، ولی نمایندگان جدید علویان این کشور در قدرت آتی سوریه شریک شوند. در مجموع من فکر می کنم که جامعۀ جهانی نیز به سود یک دولت غیرمتمرکز فراگیر در سوریه که منافع همۀ اقوام و مذاهب این کشور را تأمین خواهد کرد، تمایل نشان بدهد.

وقتی که در سال ١٩٨٩ دیوار برلین فروریخت و سپس یک رشته انقلابات مخملین در کشورهای اقمار اتحاد شوروی سابق روی داد، عاقبت خود اتحاد شوروی نیز فروپاشید و از بین رفت. این سرنوشتی است که به احتمال قوی در انتظار رژیم جمهوری اسلامی ایران است و سوریه حکم دیوار برلین جمهوری اسلامی ایران را دارد. فروپاشی این دیوار – رژیم بشار اسد – تبعات سنگین و جبران ناپذیری برای حکومت ایران خواهد داشت. ممکن است – هر چند آن را بسیار نامحتمل می‌دانم – که رژیم ایران در مواجهه با این خطر دست به انجام تغییرات اساسی در درون خود بزند و در سیاست ها و رویکردهایش تجدیدنظر های اساسی بکند، ولی آنچه روشن است این است که دیگر جمهوری اسلامی در شمایل و ساختاری که تاکنون شناخته ایم در آینده وجود نخواهد نداشت. صفحۀ تاریخ اکنون به زیان جمهوری اسلامی ورق خورده است. بعد از متلاشی شدن حزب الله، حالا دیگر دولت عراق و حوثی‌های یمن که تاکنون با پول رژیم ایران تغذیه شده‌اند می کوشند از حکومت ایران در منطقه فاصله بگیرند.  

مئیر جاودانفر : سیاست منطقه ای جمهوری اسلامی ایران با اتکاء به نیروهای نیابتی و صدور انقلاب کاملاً شکست خورده است. چرا؟ چون یکی از اهداف تشکیل نیروهای نیابتی این بود که این نیروها به جای حکومت ایران به اسرائیل حمله کنند. اکنون، اما، در نتیجۀ شکست این سیاست، جمهوری اسلامی ناچار بوده در حمایت از نیروهای نیابتی‌اش دو بار به اسرائیل حمله کند و در واکنش اسرائیل نیز با حملۀ مستقیم به اهداف نظامی ایران در این کشور صدمات سنگینی به حکومت ایران به ویژه به صنعت موشکی و پدافند هوایی این کشور وارد آورد.   

به فاصلۀ دو روز علی لاریجانی و سپس وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران در رأس هیئت‌هایی به بیروت و دمشق رفتند و با مقامات دو کشور از جمله بشار اسد ملاقات کردند. طبق معمول جزئیات گفتگوها در این ملاقات‌ها اعلام نشد، اما، انجام آنها در وهلۀ فعلی نمی توانسته بی ارتباط با تشدید جنگ میان اسرائیل و دو نیروی مهم نیابتی تهران، حزب الله و حماس، و همچنین تضعیف ساختار و موقعیت آنان باشد.

آیا جمهوری اسلامی هم در نتیجۀ تضعیف نیروهای نیابتی اش احساس ضعف یا خطر می‌کند و آیا می تواند موقعیت گذشته‌اش را در سوریه و لبنان بازسازی کند؟

مئیر جاودانفر، پژوهشگر مسائل خاورمیانه در دانشگاه رایخمن در اسرائیل در پاسخ به این پرسش از جمله گفته است :

جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر می کوشد حضور و مداخلۀ خود را در سوریه و لبنان پُررنگ کند. اما، این تلاش بیشتر ناشی از نگرانی جمهوری اسلامی از وضعیت خود در این دو کشور به ویژه پس از ضربات اسرائیل به حزب‌الله و حماس و دیگر نیروهای حکومت ایران در سوریه و منطقه است.

جمهوری اسلامی ایران نگران است که ادامۀ جنگ در لبنان موقعیت و نفوذ آن را در کل منطقه به خطر بیندازد. به گفتۀ ارتش اسرائیل، در نتیجۀ حملات این کشور دست کم پنجاه درصد توان نظامی حزب‌الله از بین رفته است و این خوب برای حکومت ایران بسیار نگران‌کننده است. در واقع، با حملات بی وقفۀ نیروی هوایی اسرائیل هر روز میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری جمهوری اسلامی ایران آنهم طی سالیان در حزب‌الله لبنان دود شده و به هوا می‌رود.

نحوۀ استقبال از علی لاریجانی و همراهانش در فرودگاه بیروت نشان داد که تضعیف محسوس حزب‌الله نیروهای منتقد این گروه در لبنان را تقویت کرده است، زیرا مردم لبنان از دیرباز می دانند که حزب الله نیروی نیابتی و تحت الامر حکومت ایران است و جنگی را با اسرائیل در هشتم اکتبر سال گذشته آغاز کرده که به هیچ وجه مورد قبول مردم لبنان نیست.

اگر اسرائیل بتواند با کمک آمریکا و روسیه بشار اسد را متقاعد کند که حضور نظامی تهران در سوریه و انتقال اسلحه برای حزب‌الله از طریق خاک این کشور به سود حکومت دمشق نیست، آنوقت می توان گفت که تقویت نیروهای نیابتی ایران برای جمهوری اسلامی حقیقتاً دشوار خواهد شد.

اگر دولت آیندۀ آمریکا بتواند با تشدید تحریم‌های خود اقتصاد ایران را به لبۀ پرتگاه سوق دهد آنوقت تسلیم جمهوری اسلامی، تجدید نظر آن در سیاست‌هایش دور از انتظار نخواهد بود. رهبران جمهوری اسلامی بارها ثابت کرده‌اند – نظیر جنگ ایران و عراق و نوشیدن جام زهر از سوی روح‌الله خمینی – که تا زمانی که بحران‌ها برایشان حیاتی و سرنوشت‌ساز نشوند حاضر به تجدیدنظر در مقاصد و سیاست‌های خود نیستند.

یک بخش از دشواری کار ناشی از این است که صدور انقلاب و بحران در منطقه برای بخشی از حکومت اسلامی ایران بسیار نان و آب آور است و این بخش از حکومت نمی‌تواند به سادگی از این نان و آب دست بکشد. برای این گروه اصلاً مهم نیست که ادامۀ این رویه و سیاست به سود منافع ملی ایران هست یا نه. مسئلۀ اصلی آنان این است که چقدر می توانند برای استمرار این سیاست بودجه بگیرند. بحث، بحث پول است. همین. بنابراین، این دست از نیروهای حکومت اسلامی تا آنجا که می توانند به سیاست صدور انقلاب و ادامۀ جنگ در منطقه ادامه می‌دهند. اما، اگر بیطرفانه و به طور عقلانی به قضایا نگاه کنیم، ناگزیر از این اعتراف هستیم که سیاست منطقه ای جمهوری اسلامی ایران با اتکاء به نیروهای نیابتی و صدور انقلاب کاملاً شکست خورده است. چرا؟ چون یکی از اهداف تشکیل نیروهای نیابتی این بود که این نیروها به جای حکومت ایران به اسرائیل حمله کنند. اکنون، اما، در نتیجۀ شکست این سیاست، جمهوری اسلامی ناچار بوده در حمایت از نیروهای نیابتی‌اش دو بار به اسرائیل حمله کند و در واکنش اسرائیل نیز با حملۀ مستقیم به اهداف نظامی ایران در این کشور صدمات سنگینی به حکومت ایران به ویژه به صنعت موشکی و پدافند هوایی این کشور وارد آورد.   

مجید محمدی : علی خامنه‌ای با آغاز کردن جنگ علیه اسرائیل خطاهای راهبردی بزرگی مرتکب شد و در واقع فرآیند نابودی جمهوری اسلامی و همچنین نابودی کشور را آغاز کرد. وضعیت او شبیه وضعیت خمینی و پذیرش قطعنامۀ ٥٩٨ از سوی اوست. اگر آقای خامنه‌ای جام شوکران جدید را بنوشد و دست از آتش افروزی بردارد قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی به ویژه آمریکا رابطه متناسبی با جمهوری اسلامی ایران برقرار خواهند کرد. اما، جمهوری اسلامی با دشمن داخلی خود که همان اکثریت بزرگ مردم ناراضی است درگیر خواهد شد.

در بیست و ششم اکتبر گذشته نیروی هوایی اسرائیل با هدف قرار دادن و منهدم کردن سامانه‌های دفاعی و تأسیسات موشکی ایران عملاً آسمان این کشور و خود ایران را در مقابل هر گونه حملۀ احتمالی آینده بی دفاع ساخت. آیا در چنین وضعیتی ممکن است رهبران ایران از نو مرتکب خطای محاسباتی شده و تهدیدهای مجدد خود را علیه اسرائیل به اجرا بگذارند. در پاسخ به این سئوال و سئوال‌های دیگر، مجید محمدی، نویسنده و پژوهشگر مقیم آمریکا از جمله گفته است :      

"خطابه‌خوانی‌های مقامات جمهوری اسلامی پس از حملۀ اخیر اسرائیل به ویژه پس از کشته شدن حسن نصرالله و اسماعیل هنیه نسبت به گذشته سطح نازل‌تری دارند، هر چند مقامات ایران ناگزیرند برای حفظ و راضی نگه داشتن پایگاه‌ اجتماعی خود به اظهارات تهدیدآمیزشان ادامه دهند.

علی خامنه‌ای در انجام دو حملۀ موشکی خود به اسرائیل، دچار خطاهای راهبردی جدّی شد. در این میان به سه نمونه اشاره می کنم : خامنه‌ای و دیگر مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران بدون شک از ضعف و آسیب پذیری شدید دفاع هوایی ایران در مقابل قدرت هوایی اسرائیل با اطلاع بودند. دومین خطای علی خامنه‌ای و سایر رهبران جمهوری اسلامی نادیده گرفتن بی پشتوانگی حکومت در جنگی است که خود جمهوری اسلامی با حملات موشکی‌اش به اسرائیل به راه انداخته‌ است. در واقع، مردم ایران به هیچ وجه احساس نمی‌کنند که جنگی که جمهوری اسلامی آغاز کرده یک جنگ ملی است. خطای سوم عبارت از این است که فرآیند آغاز شده توسط جمهوری اسلامی در اصل یک فرآیند خودنابودی است. جمهوری اسلامی با آغاز کردن جنگ و درگیر کردن خود در آن فرآیند نابودی خود و همچنین نابودی کشور را آغاز کرده است.

با این حال، من گمان می کنم که علی خامنه‌ای و سایر رهبران ایران از حملۀ اخیر اسرائیل درس گرفته باشند به ویژه این که این حمله آسمان ایران را اکنون بی دفاع کرده است. اما، اگر علی خامنه‌ای تصمیم جنون آمیز دیگری بگیرد، یعنی اگر مجدداً دستور حمله به اسرائیل را صادر کند آنوقت خطرات حقیقتاً جدّی در انتظار رژیم اسلامی ایران خواهند بود از جمله حملۀ مستقیم به بیت رهبری در خیابان پاستور.

امروز دست های جمهوری اسلامی در منطقه بسیار ضعیف شده‌اند. قدرت نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران از قبیل حزب الله و حماس... به زیر یک سوم کاهش یافته است. جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران دیگر نمی‌توانند از این پس در مقابله با اسرائیل روی این نیروها حساب کنند. افزون بر این، حملۀ اخیر اسرائیل به پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی و موشکی ایران به حکومت ایران و کشورهای منطقه نشان داد که تا کجا نظام اسلامی ایران آسیب‌پذیر است. این حکومت حتا نتوانسته طی سی و پنج سال گذشته یک پناه‌گاه در کشور بسازد و تمام تخم مرغ‌های خود را در سبد برنامۀ موشکی‌اش چیده بی آنکه امکان دفاعی مطمئنی داشته باشد.

در وضعیت فلاکت بار اقتصادی کشور، حکومت دائماً بر بودجه‌های نظامی اش می افزاید و همزمان از بودجه‌های رفاهی مردم می‌کاهد. و این به این معنا است که خطر اعتراضات مردمی بیش از پیش بیخ گوش رژیم اسلامی است. پیروزی محتمل دونالد ترامپ در انتخابات پنجم نوامبر آمریکا وضع را برای رژیم ایران سخت‌تر خواهد کرد. زیرا ترامپ بسیار محکم‌تر از دموکرات‌ها از اسرائیل دفاع خواهد کرد و در کنار آن علیه جمهوری اسلامی خواهد ایستاد. با کنار هم نهادن مجموعۀ این عوامل می توان به این نتیجه رسید که جمهوری اسلامی از پاسخگویی به واکنش نظامی اسرائیل صرف نظر می کند یا مثلاً آن را به تعویق می اندازد به این امید که موضوع رفته رفته فراموش شود.

در مجموع من وضعیت امروز رژیم ایران و علی خامنه‌ای را شبیه وضعیت خمینی در پایان جنگ ایران و عراق و پذیرش قطعنامۀ ٥٩٨ از سوی او می بینم. امروز علی خامنه‌ای یک رهبر سالخورده ٨٥ ساله است و سران حکومت ایران نیز نیک می دانند که او در سرازیری افتاده است. بنابراین، اگر آقای خامنه‌ای جام شوکران جدید را بنوشد و دست از آتش افروزی بردارد قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی به ویژه آمریکا رابطه متناسبی با جمهوری اسلامی ایران برقرار خواهند کرد. اما، شرایط داخلی کشور دیگر بسان اواخر دهۀ شصت نیست. امروز مردم ایران به شدت ناراضی هستند و ناراضیان شامل بیش از نود درصد ایرانیان می شود. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران به ناگزیر با دشمن داخلی خود که همان اکثریت بزرگ مردم ایران است با استفاده از ابزار همیشگی سرکوب درگیر خواهد شد...

امیر طاهری : "اسرائیل در حملۀ اخیرش نه مواضع سپاه پاسداران، بلکه مواضع تحت کنترل ارتش سنتی ایران را هدف گرفت. ای بسا اسرائیلی‌ها بر این گمان باشند که می‌توانند با سپاه به عنوان گرداننده اصلی جمهوری اسلامی به تفاهم‌هایی برسند. آقای نتانیاهو در پی یک جنگ تمام عیار با جمهوری اسلامی نیست. او بیشتر در پی بریدن دست‌های جمهوری اسلامی در منطقه است و این کار را می‌تواند بکند و تا حدود زیادی نیز انجام داده است..."

شنبه ٢٦ اکتبر اسرائیل چنانکه وعده داده بود در حمله‌ای تلافی‌جویانه تأسیسات و پایگاه‌های نظامی و تسلیحاتی حکومت ایران را بمباران کرد و مسئولیت آن را هم برعهده گرفت. با این حمله حکومت ایران از قرار در تنگنا قرار گرفته و این تنگنا را می توان به وضوح در نخستین واکنش علی خامنه‌ای تشخیص داد به این معنا که حکومت ایران نمی‌تواند به حملۀ اسرائیل پاسخ ندهد و در عین حال نگران است که با پاسخ خود به اسرائیل به مرور وارد جنگ تمام عیاری بشود که بعید است بتواند از آن به سلامت خارج شود.

چه دورنمایی می توان برای وضع به وجود آمده پیش بینی کرد؟ در پاسخ به این پرسش و پرسش‌های دیگر امیر طاهری، نویسنده و روزنامه‌نگار، از جمله گفته است :

"به نظر من هر دو طرف، اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران، تمایلی برای وارد شدن به یک جنگ تمام‌عیار ندارند. راهبرد نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، این است که نخست نیروهای نیابتی حکومت ایران را از بین ببرد و سرانجام و در صورت لزوم به سراغ رژیم جمهوری اسلامی ایران برود.

در جمهوری اسلامی هم اوجب واجبات حفظ رژیم اسلامی است. علی خامنه‌ای بر این اعتقاد است که این رژیم باید به هر قیمتی ولو بهایی سنگین حفظ شود، زیرا، اگر رژیم حفظ بشود از نو می‌توان نیروهای نیابتی را بازسازی کرد. به همین خاطر، در حال حاضر دو طرف، یعنی اسرائیل و حکومت ایران، تلاش می‌کنند زمان بخرند. آقای نتانیاهو می‌خواهد نشان بدهد که توانسته نیروهای نیابتی رژیم اسلامی را از بین ببرد و آقای خامنه‌ای می‌خواهد نشان بدهد که رژیم اسلامی ایران همچنان پابرجاست.

در هر حال، جنگی که اکنون به رویارویی مستقیم میان اسرائیل و حکومت ایران تبدیل شده دشواری‌هایی برای جمهوری اسلامی ایران به وجود آورده است و در این میان مهمترین آسیب به دکترین دفاعی جمهوری اسلامی وارد آمده است. میدانیم که دکترین دفاعی جمهوری اسلامی بر چهار پایه استوار بوده است. نخست ارتش بیست میلیون نفری آقای خمینی که امروز دیگر وجود خارجی ندارد. دوم تبدیل شدن جمهوری اسلامی به بزرگترین قدرت موشکی و پهپادی منطقه که تا حدودی نیز متحقق شده است. سومین پایه دکترین دفاعی حکومت ایران، نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی بوده و بالاخره چهارمین پایه آن تولید سلاح اتمی که اکنون و به دلایل گوناگون به حال تعلیق درآمده است. بنابراین، دکترین دفاعی جمهوری اسلامی اکنون در یک وضعیت آشفته است و آقای خامنه‌ای و مشاورانش بدون تردید این را خوب می‌دانند.

ولی چون جنگ ادامه دیپلماسی است و رژیم ایران ناتوان از جنگیدن شاید در درون جمهوری اسلامی کسانی باشند که اکنون خواستار بازگشت به دیپلماسی باشند، هر چند شخصاً چشمم آب نمی‌خورد که حکومت ایران قادر به انجام چنین تحولی باشد. از یاد نبریم که اسرائیل در حملۀ اخیرش نه مواضع سپاه پاسداران، بلکه مواضع تحت کنترل ارتش سنتی ایران را هدف گرفت. ای بسا اسرائیلی‌ها بر این گمان باشند که می‌توانند با سپاه به عنوان گرداننده اصلی جمهوری اسلامی به تفاهم‌هایی برسند. در نزدیکی خرم آباد و کرمانشاه دو پایگاه بزرگ نیروی قدس هم قرار دارد که اسرائیل از حمله به آنها خودداری کرد. در واقع از خلال حملات صورت گرفته از سوی اسرائیل می توان به نوعی یک "گفت‌وشنود" خصمانه یا باصطلاح "موشکانه" را تشخیص داد.

افزون بر این، اسرائیل نیز در موقعیتی نیست که بتواند وارد یک جنگ درازمدت شود. هم اکنون اقتصاد اسرائیل تحت فشار است. ارتش اسرائیل یک ارتش احتیاطی است و این کشور نمی‌تواند در درازمدت جوانانش را از اقتصاد خارج و وارد جنگ کند بی آنکه جایگزینی برای آنان در نظر بگیرد. ١٣٥ هزار کارگر فلسطینی نوار غزه و کرانه غربی رود اردن که در اقتصاد اسرائیل فعال بودند، اکنون از کار محروم شده‌اند. به همین خاطر آقای نتانیاهو در پی یک جنگ تمام عیار با جمهوری اسلامی نیست. او بیشتر در پی بریدن دست‌های جمهوری اسلامی در منطقه است و این کار را می‌تواند بکند و تا حدود زیادی نیز انجام داده است...

در این اوضاع، پیروزی احتمالی دونالد ترامپ در انتخابات پنجم نوامبر شاید بی تاثیر بر وقایع جاری منطقه نباشد. به نظر می رسد که در قیاس با دولت پیشین خود، دولت احتمالی آینده دونالد ترامپ از انضباط و نظم بیشتر و شخصیت‌های بادانش‌تری برخوردار باشد. با این حال، نباید از یاد ببریم که آقای ترامپ یک شخص معامله‌گر است و خودش نیز همواره تأکید کرده که حاضر است با هر رژیمی معامله کند. اما، در قیاس با رؤسای جمهور دموکرات، نظیر اوباما یا بایدن، آقای ترامپ حاضر نیست یواشکی و پشت پرده مذاکره کند. آقای ترامپ باید حتماً با طرف معامله عکس یادگاری بگیرد. او اگر با رژیم ایران معامله کند باید با آقای خامنه‌ای عکس بگیرد. می‌خواهم بگویم با آقای ترامپ معلوم است چه چیزی رو میز است و چه چیزی نیست. این امر اما در مورد خانم کاملا هریس صادق نیست."      

مئیر جاودانفر : "پرتاب صدها موشک از سوی جمهوری اسلامی به روی اسرائیل دکترین آقای نفتالی بنت را در این کشور تقویت و همۀ احزاب اسرائیل از چپ تا راست را متقاعد کرد که دیگر جنگیدن با نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران بی‌فایده است و به جای آن اسرائیل باید سر اختاپوس در تهران را بزند و وارد یک جنگ درازمدت با خود جمهوری اسلامی ایران بشود. به همین خاطر، پاسخ قریب‌الوقوع اسرائیل به حملۀ موشکی ایران پاسخ آخر این کشور نخواهد بود و رهبران اسرائیل به این نتیجه رسیده‌اند که زمان جنگ مستقیم با رژیم ایران فرا رسیده است."

در ده روز گذشته کمتر روزی است که رهبران اسرائیل پاسخی "مرگبار" و پشیمان‌کننده به آخرین حملۀ موشکی رژیم ایران را وعده نداده باشند. به مرور که این تهدیدها (و البته تهدیدهای متقابل رژیم ایران) افزایش می یابند، نگرانی‌های بین‌المللی نیز نسبت به عواقب پاسخ نظامی اسرائیل به ایران بیشتر می شوند و در این بین مهمترین نگرانی این است : آیا خطر این وجود ندارد که پاسخ اسرائیل – نظیر بمباران تأسیسات نفتی و اتمی ایران – نهایتاً آب به آسیاب حکومت ایران بریزد و نتیجۀ معکوس بدهد یعنی موقعیت آن را تحکیم کرده و عملاً مردم ایران را برای دستیابی به آزادی و دموکراسی منفعل و مأیوس کند.

مئیر جاودانفر، پژوهشگر و مدرس مسائل ایران و خاورمیانه در دانشگاه رایخمن در اسرائیل، در پاسخ به این پرسش و پرسش‌های دیگر از جمله گفته است:

دو متغّیر در تصمیم‌گیری نتانیاهو برای حمله به ایران

"نوع و نحوۀ پاسخ اسرائیل به حملۀ موشکی حکومت ایران به عوامل و متغّیرهای متعدد بستگی دارد. یکی از آنها گزارش سازمان اطلاعات ارتش اسرائیل (موسوم به "آمان") و گزارش سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل (موساد) است. این دو سازمان همراه با گزارش‌های خود به نخست وزیر اسرائیل توصیه خواهند کرد که چه جاهایی را در داخل ایران و به چه دلیل باید هدف قرار بدهد. آقای نتانیاهو هم می‌تواند توصیه‌های این دو نهاد را در تصمیم‌گیری خود لحاظ کند یا بپذیرد هم می‌تواند همۀ آنها را نادیده گرفته و شخصاً اهداف دیگری را پیشنهاد کند.

متغّیر دوم در پاسخ اسرائیل به حملۀ موشکی ایران، دولت آمریکا است، زیرا، دولت آمریکا علاوه بر این که مهمترین تأمین کنندۀ سلاح برای اسرائیل است، مهمترین متحد راهبردی اسرائیل نیز به شمار می‌رود. بنابراین، آقای نتانیاهو ناگزیر است که نگرانی‌های آمریکا را نیز در تصمیم خود در نظر بگیرد. در هر حال به نظر می‌رسد که هفتۀ آینده آقای نتانیاهو تصمیم خود را خواهد گرفت.

از نظر اسرائیل مردم ایران با رژیم اسلامی همدلی نمی‌کنند  

آنچه بر اساس تجارب و سوابق می‌توان گفت این است که اسرائیل رهبران ایران را نخواهد زد یا طوری نخواهد زد که منجر به سقوط رژیم جمهوری اسلامی ایران بشود. هر تصمیمی که آقای نتانیاهو بگیرد هدفش تضعیف قدرت‌های نظامی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران است. بمباران تأسیسات اتمی ایران هم محتمل است و رژیم ایران نخواهد توانست با اتکاء به بمباران این اهداف مردم این کشور را به سود اهداف خود بسیج کند. ما دیگر در دهۀ شصت زندگی نمی‌کنیم و چنین نگرانی هم در اسرائیل وجود ندارد که حملۀ این کشور به زیرساخت‌های رژیم اسلامی همدلی مردم ایران را با حکومت فقها در پی داشته باشد. وانگهی مردم ایران خوب می دانند که این جنگ را جمهوری اسلامی با اسرائیل آغاز کرده و نه بالعکس. اسرائیل نه مرز مشترک با ایران دارد نه خاک این کشور را تهدید و اشغال کرده است. اسرائیل حتا در دورۀ جنگ هشت ساله به ایران نیز کمک کرده و روابط‌اش با ایران قبل از انقلاب عالی بود.

مردم ایران خوب می دانند که روح‌الله خمینی و علی خامنه‌ای از روز اول آغازگر جنگ علیه اسرائیل بوده‌اند و گمان نمی‌کنم که حملۀ اسرائیل حال می‌خواهد به تأسیسات اتمی حکومت اسلامی باشد یا به تأسیسات نفتی و دیگر زیرساخت‌های آن به انسجام و وحدت حکومت و ملت در ایران منجر شود. دورۀ این حرف‌ها گذشته است...

اسرائیل معتقد است که زمان جنگ مستقیم و درازمدت با رژیم ایران فرا رسیده

از دورۀ آقای نفتالی بنت تغییری در دکترین اسرائیل در قبال حکومت ایران شکل گرفت. آقای بنت جمهوری اسلامی را به اختاپوسی تشبیه می‌کرد که از طریق بازوان یا در اصل نیروهای نیابتی متعددش با اسرائیل می‌جنگد و با پنهان شدن در پس این نیروها برای خود نوعی مصونیت هم ایجاد کرده است. به همین خاطر آقای بنت پیشنهاد و تأکید می‌کرد که اسرائیل باید از این پس به جای جنگیدن با بازوهای اختاپوس مستقیماً رأس آن را در تهران نشانه بگیرد. پرتاب صدها موشک از سوی جمهوری اسلامی به روی اسرائیل دکترین آقای بنت را در این کشور تقویت و تثبیت کرد و همۀ احزاب اسرائیل از چپ تا راست را متقاعد ساخت که از این پس جنگیدن با نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران بی‌فایده است و به جای آن اسرائیل باید وارد یک جنگ درازمدت با خود جمهوری اسلامی ایران بشود. به همین خاطر، به نظر من پاسخ آتی اسرائیل به حملۀ موشکی ایران پاسخ آخر این کشور نخواهد بود و رهبران اسرائیل حال به این نتیجه رسیده‌اند که زمان جنگ مستقیم با ایران فرا رسیده است.

آنچه واضح است این است که آقای نتانیاهو این مسیر را تا آخر ادامه خواهد داد. الان دیگر حتا سرنوشت گروگان‌های اسرائیلی در دست حماس برای او مهم نیست یا دست کم اصلاً دیگر اولویت او نیست. تمام توجه نتانیاهو بر قدرت جمهوری اسلامی ایران و موشک‌های حزب‌الله متمرکز شده است. در قیاس با این هدف سرنوشت گروگان‌های اسرائیلی، این که حتا آنان به دست حماس کشته شوند برای نتانیاهو موضوعی کاملاً فرعی و حتا بی‌اهمیت است. نفتالی بنت هم اگر جای نتانیاهو را دو سال دیگر بگیرد، دقیقاً همین سیاست را در قبال جمهوری اسلامی ایران دنبال خواهد کرد.

همانطور که گفتم دیدگاه راهبردی جدیدی در اسرائیل شکل گرفته و آنچه موجب این تغییر راهبردی شده موضع حمایتگرانۀ رهبران جمهوری اسلامی از حماس پس از حملۀ این گروه به اسرائیل در هفتم اکتبر سال گذشته بود. در واقع جمهوری اسلامی ایران از هر فرصتی استفاده می‌کند تا به اسرائیل بفهماند و بگوید : "ما، یعنی جمهوری اسلامی، دشمن خونی اسرائیل هستیم. ما بزرگترین دشمن اسرائیل هستیم و از هر کس که بخواهد اسرائیل را نابود کند حمایت می‌کنیم."

اکنون دیگر به نظر من جنگ اسرائیل با جمهوری اسلامی آغاز شده و احزاب چپ و راست در اسرائیل راه دیگری جز جنگ با جمهوری اسلامی نمی بینند. دیگر حتا از دست روس‌ها و چینی‌ها هم برای میانجگری کاری ساخته نیست. روس‌ها که دیگر حتا کمترین اعتباری در اسرائیل ندارند.

در حال حاضر تضعیف جمهوری اسلامی توسط اسرائیل به سود ایالات متحد آمریکا و اروپا است. بنیامین نتانیاهو در حال حاضر مصمم است که قدرت موشکی حزب‌الله را نابود و همزمان از هر فرصتی برای حملۀ مستقیم به کلیه تأسیسات وابسته به حکومت اسلامی ایران استفاده کند.        

منشه امیر :  وقت آن رسیده که کشورهای غربی – آمریکا و اروپا – خطر اختاپوس رژیم اسلامی را دریابند و به مردم ایران یاری برسانند تا خود و ملت‌های منطقه و جهان را از شر رژیم ظالم اسلامی ایران رها سازند. حکومت ایران یک قدرت از هم پاشیده است بدون یک نیروی نظامی منسجم و مؤثر و در عین حال درگیر کوه مشکلات اقتصادی و نارضایتی‌های گستردۀ اجتماعی...  

یک سال پیش در چنین روزی هزاران نفر از نیروهای حماس در حمله‌ای بی سابقه و غافلگیرانه به اسرائیل بیش از ١٢٠٠ اسرائیلی را که اغلب غیرنظامی بودند قتل عام کردن و بیش از ٢٥٠ شهروند اسرائیلی را نیز ربوده و به گروگان گرفتند. طولی نکشید که واکنش اسرائیل به این حمله از جنگ با حماس در غزه فراتر رفت و به جنگ با کلیه نیروهای نیابتی حکومت ایران از لبنان تا عراق و سوریه و یمن بدل شد. اکنون با دو حملۀ موشکی تلافی‌جویانۀ تهران به اسرائیل در سیزدهم آوریل و سوم اکتبر گذشته این جنگ برای اولین بار به رویارویی مستقیم نظامی میان اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران بدل شده و می رود شاید سرنوشت حکومت ایران و خاورمیانه را به هم گره بزند.

چگونه می توان این تحول سریع را توضیح داد؟ از خلال جنگ با نیروهای نیابتی تهران و خود رژیم اسلامی ایران، خاورمیانه و جهان برای اولین بار با کدام معضل کلیدی مواجه شده‌اند؟

در پاسخ به این سئوال و سئوال‌های دیگر، منشه امیر، کارشناس مسائل خاورمیانه در اسرائیل، از جمله گفته است :

"٤٦ سال پیش خمینی اعلام کرد که مهمترین هدف او و حکومت تازه تأسیس‌اش صدور انقلاب اسلامی و در نتیجه سلطه بر خاورمیانه است. او با شعار "مرگ بر آمریکا" و "مرگ بر اسرائیل" این اولویت را اعلام کرد و در دستور کار قرار داد. اگر چه در آغاز هیچکس خیالبافی‌های خمینی و رژیم اش را جدی نگرفت، اما، حکومت اسلامی به مرور و با تشکیل گروه‌های مختلف نیابتی تمام امکانات و ثروت‌های ایران را صرف عملی کردن همین توهم یعنی تسلط بر خاورمیانه و نابودی اسرائیل کرد.

اکنون، اما، وقت آن رسیده که کشورهای غربی – آمریکا و اروپا – خطر اختاپوس رژیم اسلامی را دریابند و به مردم ایران یاری برسانند تا خود و ملت‌های منطقه و جهان را از شر رژیم ظالم اسلامی رها سازند.

ضرباتی که رژیم ایران و دو نیروی مهم نیابتی اش – حماس و حزب‌الله – طی هفته‌ها و ماه های گذشته متحمل شدند، نهایتاً خود رژیم اسلامی ایران را بر سر این دو راهی قرار داده‌ که یا با دنبال کردن سیاست انفعالی‌ خود ضعف خویش را نمایش بدهد یا علیه اسرائیل دست به حملات مستقیم و محدود بزند، نظیر حملات موشکی سیزده آوریل و سوم اکتبر گذشته که در عمل به جای نمایش قدرت به نمایش ضعف حکومت اسلامی بدل شدند.

با تحولات جاری در واقع دکترین جنگ نیابتی جمهوری اسلامی ایران علیه اسرائیل شکست خورد و نفرتی که امروز در جهان عرب و مسلمان علیه رژیم اسلامی ایران مشاهده می‌شود بعضاً گواه همین شکست است. حال باید امیدوار بود که کشورهای غربی نیز متقاعد شوند که رژیم اسلامی ایران قابل تغییر و تربیت نیست و دست اسرائیل را برای خنثی کردن تهدیدهای رژیم تهران به ویژه برنامۀ اتمی آن باز بگذارند.

مسلم است که رژیم ایران حزب‌الله و حماس نیست و مسلم است که رژیم ایران قدرت‌ها و ظرفیت‌هایی دارد که حماس و حزب‌الله ندارند. اما، حکومت ایران یک قدرت از هم پاشیده است بدون یک نیروی نظامی منسجم و مؤثر و در عین حال درگیر کوه مشکلات اقتصادی و نارضایتی‌های گستردۀ اجتماعی. در مقابل چنین رژیمی، اما، توانایی اسرائیل فقط به قدرت نظامی آن محدود نمی شود..." 

قاسم شعله‌سعدی : "شکست سیاست های منطقه‌ای و داخلی خامنه‌ای نتیجه‌ای جز فروپاشی نظام اسلامی ندارد." حسن هاشمیان : "رهبران ایران خوب می‌دانند که در امتداد شکست حزب‌االله در لبنان، شکست خامنه‌ای و نظام ولایت فقیه در تهران رقم خورده است."

جنگ غزه میان اسرائیل و حماس اکنون به جنگ گسترده میان اسرائیل و مهمترین نیروی نیابتی جمهوری اسلامی ایران، حزب‌الله لبنان، بدل شده که به اعتراف خود حسن نصرالله، رهبر این گروه، در روزهای گذشته متحمل سخت ترین ضربات امنیتی، انسانی، لجستیکی و نظامی خود شده است، آنهم البته در انفعال کامل مؤسس و حامی اصلی حزب‌الله، رژیم جمهوری اسلامی ایران.

شکست حزب‌الله در جنگ با اسرائیل چه تاثیری بر سیاست منطقه‌ای رژیم ایران خواهد داشت که پیرو دکترین علی خامنه‌ای بر جنگ نامتقارن به کمک نیروهای نیابتی – و در رأس آنها حزب الله لبنان به منظور پیشبرد اهداف سیاسی تهران در منطقه و جهان - متکی بوده است؟آیا از خلال شکست حزب‌الله با پایان یک دوره در دکترین سیاسی جمهوری اسلامی و یا آغاز پایان خود نظام اسلامی در ایران روبرو هستیم؟

حسن هاشمیان، کارشناس مسائل ایران و جهان عرب و قاسم شعله‌سعدی حقوقدان و نمایندۀ پیشین مجلس شورای اسلامی به این پرسش ها و پرسش های دیگر پاسخ داده‌اند.               

حسن هاشمیان گفته است که "برای آقای خامنه‌ای دشوار است بپذیرد که حزب الله زیر ضربات اسرائیل زمینگیر شده و نه فقط از نظر نظامی در مقابل اسرائیل، بلکه از نظر سیاسی در لبنان و در جهان عرب-مسلمان نیز شکست خورده است به طوری که اکنون جمهوری اسلامی ایران برای جلوگیری از ادامه و گسترش جنگ به التماس افتاده است. جمهوری اسلامی و خود علی خامنه‌ای خوب می‌دانند که در چه بن بستی گرفتار شده‌اند : اکنون زبده ترین کادرهای حزب‌الله در حال تلف شدن هستند و ادامۀ روند جاری نتیجۀ دیگری جز افزایش این تلفات ندارد. خلاصه این که چه از نظر نظامی و چه از نظر سیاسی هیچ دورنمایی برای بهبود اوضاع به سود علی خامنه‌ای و حزب‌الله دیده نمی شود."

در ادامه قاسم شعله‌سعدی افزوده است : "درست است که بر پایه ظواهر و قرائن موضع حزب‌الله و جمهوری اسلامی ایران تضعیف شده و ضربات وارده به حزب‌الله نیز قابل انکار نیستند. اما، عامل ایدئولوژیک را در دکترین آقای خامنه‌ای و حزب الله نباید نادیده گرفت که بر اساس آن شهادت یا در واقع شکست هم نوعی پیروزی است، به ویژه این که حزب‌الله هنوز از موشک‌های نقطه‌زن خود استفاده نکرده است. با این حال، تناقض در مواضع مقامات حکومت ایران در خصوص توانایی‌های حزب الله در دفاع از خود کم نیست..."

با این حال، حسن هاشمیان  معتقد است که "حکومت ایران و حزب‌الله وضعیت کنونی را پیش‌بینی نکرده بودند." هاشمیان می گوید : "جمهوری اسلامی ایران فکر می کرد که می تواند پس از حملات هفت اکتبر سازمان حماس به اسرائیل و سپس درگیری های محدود میان اسرائیل و حزب‌الله اهرمی برای تعامل و معامله با غرب به دست بیاورد و از این رهگذر علاوه بر پروندۀ اتمی، در خصوص موقعیت خود در منطقه نیز امتیازهایی بگیرد. اکنون، اما، به گفتۀ هاشمیان، "عکس این انتظارات روی داده است : جمهوری اسلامی نه فقط هیچ امتیازی دریافت نمی‌کند، بلکه سخت در مخمصه افتاده است. الان تمام اعضای کادر مرکزی حزب‌الله که تحت فرمان و نظر حسن نصرالله کار می کردند جملگی کشته شده‌اند. به این ترتیب، حزب‌الله با وضعیت بی سابقه‌ای روبرو شده است و نه فقط از نظر نظامی در مقابل اسرائیل، بلکه از منظر موقعیت خود در آیندۀ سیاسی لبنان در وضعیتی شکننده و بی سابقه قرار گرفته است. از این پس حزب الله دیگر نمی‌تواند برتری خود را در لبنان و نسبت به دیگر احزاب سیاسی این کشور حفظ کند. تنها گزینه‌ای که برای جمهوری اسلامی باقی مانده جنگ با اسرائیل است که در اصل به معنای سقوط نظام ولایت فقیه در تهران خواهد بود. در واقع ورود در چنین ماجراجویی برای رژیم اسلامی ایران بسیار پُر بسامد خواهد بود."

قاسم شعله‌سعدی در ادامه تصریح کرده است که در اصل "کل سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی در دورۀ علی خامنه‌ای و ابزار و آلات این سیاست به شکست انجامیده‌اند." به گفتۀ او "آقای خامنه‌ای دقیقاً در وضعیتی مشابه وضعیت آقای خمینی در پایان جنگ هشت ساله با عراق قرار گرفته است که عاقبت به نوشیدن جام زهر از سوی وی منتهی شد. اکنون آقای خامنه‌ای نیز در موقعیت نوشیدن جام زهر قرار گرفته است با این تفاوت که اگر در پایان جنگ ایران و عراق اکثریت جامعۀ ایران هنوز از خمینی حمایت می‌کردند، امروز اکثریت بزرگ مردم ایران مخالف جمهوری اسلامی و شخص علی خامنه‌ای هستند. افزون بر این، اوضاع مالی کشور در حال حاضر بسیار بحرانی و نگران‌کننده است – یعنی همان عاملی که خمینی را به پذیرش قطعنامۀ ٥٩٨ واداشت. البته عوامل دیگری نظیر نتیجۀ انتخابات آیندۀ آمریکا یا اقدام های روسیه بر روند تحولات ایران بی تاثیر نخواهند بود... اما، آنچه مسلم است این است که سیاست‌های آقای خامنه‌ای چه در داخل و چه در منطقه شدیداً شکست خورده‌اند به طوری که خود آقای پزشکیان اعتراف می‌کند که دولت او پول برای خریدن گندم، دارو و نهاده‌های کشاورزی ندارد. خلاصه این که وضع آنقدر وخیم است که آقایان نمی توانند و شجاعت آن را ندارند به شکست خود اعتراف کنند. چون اگر بخواهند اعتراف کنند باید اولاً از مردم ایران عذرخواهی کرده و کنار بروند و ثانیاً بسیاری شان نیز باید محاکمه شوند چون مملکت را به چنین وضع فلاکت باری دچار ساخته‌اند. این جنگی که اینها از چهل سال پیش با اسرائیل راه انداخته‌اند واقعاً ابلهانه و پر هزینه بوده است. چرا ما باید با اسرائیل و غرب در جنگ می‌بودیم؟ کشوری که با داشتن یک درصد مساحت جهان دارای حدود ده درصد ثروت های جهان است به چنان وضع خفت‌باری دچار شده که سه چهارم جمعیت اش محتاج یک بستۀ حمایتی تحقیرآمیز است."

به گفتۀ حسن هاشمیان، "علی خامنه‌ای و نظام او تاکنون به دلیل فقدان مشروعیت در داخل کشور، می کوشیدند مشروعیت نداشتۀ خود را از نیروهای نیابتی شان در منطقه بگیرند. حالا با شکست نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی، عمق استراتژیک جمهوری اسلامی به یاری همین نیابتی ها بی معنا و شکست‌خورده شده و به مثابۀ شکست نیز در داخل سرشکن خواهد شد. خودشان خوب می دانند که در امتداد شکست حزب‌الله شکست جمهوری اسلامی در تهران رقم خورده است."

 قاسم شعله سعدی در پایان گفته است : "در قیاس با خمینی در پایان جنگ ایران و عراق، خامنه‌ای از آغاز فاقد هر گونه مشروعیت بود و این فقدان حقانیت یا مشروعیت امروز بیش از هر زمان تشدید شده است. لذا شکست سیاست های منطقه‌ای و داخلی خامنه‌ای نتیجه‌ای جز فروپاشی نظام اسلامی ندارد به ویژه این که اکثریت بزرگ مردم ایران در قیاس با دورۀ پایانی خمینی امروز خواستار سقوط و براندازی این نظام هستند و این را خود خامنه‌ای نیز خوب فهمیده است. مردم دیگر حتا به او فرصت نخواهند داد که با توطئه پسرش را جانشین خود کند..."