Fyrir tveimur árum var El Salvador hættulegasta land í heimi með hæstu morðtíðni veraldar. Síðan hefur morðtíðnin hríðfallið en í staðinn er El Salvador það land í heiminum með hlutfallslega flesta þegna sína í fangelsi. Íslendingurinn Jón Þór Ólafsson var myrtur á hrottafenginn hátt af gengjameðlimum þar í landi árið 2006. Samstarfsmenn hans segja okkur frá andrúmsloftinu í landinu ógninni af gengjunum. Hólmfríður Garðarsdóttir sérfræðingur í rómönsku Ameríku segir frá því upp úr hverju gengjamenningin sprettur.

Claudia Sheinbaum varð í byrjun júní fyrsta konan sem er kjörin forseti Mexíkó. Aldrei áður hefur forseti þar í landi náð kjöri með jafnmörgum atkvæðum. Yfir 35 milljónir atkvæða með nafni Sheinbaum, komu upp úr kjörkössunum og hún hlaut yfir sextíu prósent atkvæða. Næsti frambjóðandi, stjórnmálakonan Xochitl Galvez, var ekki einu sinni hálfdrættingur á við Sheinbaum, hlaut innan við 30 prósent atkvæða.

Sheinbaum er með doktorsgráðu og hefur sérhæft sig í loftslagsmálum. Hún er virt vísindakona, er af gyðingaættum og hóf feril sinn í stjórnmálum sem yfirmaður umhverfismála, eða nokkur konar umhverfisráðherra Mexíkóborgar, þar sem hún átti síðar eftir að verða borgarstjóri. Hún er náinn samstarfsmaður fráfarandi forseta, Manuels Lopez Obradors, og hefur sagst ætla að halda áfram á braut aukinnar velferðar og jöfnuðar í landinu. Og hún segist ætla að vinna gegn ofbeldi gegn konum, sem er útbreitt í landinu, og fækka glæpum, meðal annars með því að tryggja að þeim sem brjóta af sér, verði refsað. Verkefnin eru því ærin.

Claudia Sheinbaum tekur við embætti forseta Mexíkó 1. október . Þá verður að koma í ljós hvernig til tekst við að berjast gegn spillingu, ofbeldi og glæpum, setja umhverfið á oddinn, minnka fátækt, halda úti sanngjörnu skattkerfi og bæta kjör mexíkósku þjóðarinnar. Forseti Mexíkó má aðeins sitja eitt sex ára kjörtímabil og Sheinbaum hefur því tíma til ársins 2030 til að koma sínum baráttumálum til leiðar.

Eyrún Magnúsdóttir fjallar um kjör Sheinbaum, stöðu hennar og verkefnin framundan í þættinum.

Til viðtals er Tania Zarak Quintana, aðstoðarframkvæmdastjóri þróunar hjá True North og stjórnandi hlaðvarpsins Cable a Tierra, þar sem fjallað er um málefni Mexíkó meðal annars, en hún er vongóð um að nýr forseti sé tákn um jákvæðar breytingar í heimalandinu.

Þá er rætt við Gunnvöru Rósu Eyvindardóttur alþjóðastjórnmálafræðing og kennara en hún segir kjörið marka ákveðin tímamót og líklegt að Sheinbaum verði fyrirmynd annarra kvenna í Mexíkó líkt og Vigdís Finnbogadóttir varð hér á landi þegar hún var kjörin forseti fyrst kvenna.

Marta Quintana de Zarak er ljósmyndari og býr í Mexíkó. Hún telur Sheinbaum færa fólkinu í Mexíkó von og segist telja að henni muni takast að draga úr spillingu í landinu.

Alvarlegt rútuslys við Öxnadalsheiði á föstudag, varð til þess að miklum umferðarþunga var beint frá þjóðvegi eitt og um Tröllaskagann. Á þeim kafla eru tvenn einbreið jarðgöng og vegkaflar sem stundum eru sagðir þeir hættulegustu á landinu. Jóhann K. Jóhannsson slökkviliðsstjóri Fjallabyggðar og Guðjón M. Ólafsson formaður bæjarráðs Fjallabyggðar hafa áhyggjur af öryggi vegfarenda. Þóra Tómasdóttir talaði við þá.

EFTA-dómstóllinn gaf álit á dögunum um að skilmálar lána sem bera breytilega vexti séu ekki nægilega skýrir. Álitið snýr annars vegar að máli Neytendastofu gegn Íslandsbanka og hins vegar máli Neytendasamtakanna gegn Íslandsbanka og Landsbankanum. Í öllum tilvikum snúast málin um það hvort skilmálar lána, bæði neytendalána og fasteignalána, séu nægilega skýrir.

Neytandinn hringir ekki bankann og segist vilja lækka vextina, en bankinn getur ákveðið að hækka þá. Og þá skiptir öllu máli að það sé ljóst við hvaða aðstæður má breyta - og að neytandi geti sannreynt að breytingarnar eigi sér stoð í upphaflegum skilmálum lánsins.

Vextir af fasteignalánum eru líklega sú breyta í heimilisbókhaldinu sem hefur hvað mest áhrif á rekstur heimilisins. Að taka lán með breytilegum vöxtum þýðir meiri sveiflur, minna öryggi. Ef vextir breytast, þá þýðir það oftast hækkun, þá aukast útgjöld heimilisins og minna verður eftir fyrir allt hitt. Neytandi á að geta séð fyrir við hvaða aðstæður vextir breytast, enda er eðli lána með breytilegum vöxtum slíkt að lánveitandinn er einráður um breytingarnar.

Álit EFTA-dómstólsins fjallar að miklu leyti um orðnotkun. Þess vegna skiptir máli hvernig skilmálar eru orðaðir. EFTA dómstóllinn er mjög skýr í sinni niðurstöðu. Neytandi þarf að fá allar upplýsingar fyrirfram. Banki má, samkvæmt dómstólnum, ekki leyfa sér orðalag eins og “meðal annars” eða “og/eða” eða setja “og svo framvegis” í lok upptalningar. Þetta telur dómstóllinn einfaldlega ekki nógu skýrt. Upptalning á því við hvaða tilefni, hvenær og af hvaða ástæðum nákvæmlega banki muni breyta vöxtum á láni með breytilegum vöxtum á að vera tæmandi, ekki opin.

Skilmálar eins og þeir sem deilt er um í málunum verða að teljast óréttmætir ef þeir valda umtalsverðu ójafnvægi réttinda og skyldna milli samningsaðila samkvæmt samningnum, neytanda til tjóns, segir í álitinu.

Íslenskir dómstólar eiga eftir að dæma í málunum, en dæmi þeir í samræmi við álit EFTA-dómstólsins má gera ráð fyrir að bankarnir þurfi að endurgreiða neytendum tugi milljarða króna.

Eyrún Magnúsdóttir ræðir við Matthildi Sveinsdóttur yfirlögfræðing Neytendastofu í þættinum. Þá er vitnað í viðtöl við Breka Karlsson formann Neytendasamtakanna og Ingva Hrafn Óskarsson lögmann sem birt voru í Mannlega þættinum á Rás 1 í síðustu viku.

Íslenskir lögreglumenn eru orðnir heimsþekktir meðal þeirra sem eru haldnir barnagirnd eða sækjast í gróft kynferðislegt barnaníðsefni á netinu. Lögreglumennirnir hafa komið fyrir myndböndum af sér á myrkrum kimum internetsins þar sem barnaníðingar halda sig og deila grófu efni sín á milli. Ævar Pálmi Pálmason segir frá þessum aðgerðurm lögreglunnar. Sumar sem horft hafa á myndböndin hafa þegið hjálp frá taktuskrefid.is Þar starfar Anna Kristín Newton sálfræðingur. Þóra Tómasdóttir talaði við þau.

Umræðurnar með skrítna nafnið - Eldhúsdagsumræður - fóru fram á Alþingi í gær. Tveir þingmenn frá hverjum flokki stíga í pontu, engin andsvör, engar spurningar, bara einn af öðrum með ræðu um stefnu ríkisstjórnar, fjármál og störf Alþingis, svona hálfgerða spariræðu. Það þarf stundum að taka til í eldhúsinu og koma hlutunum á hreint.

Eldhúsdagsumræðurnar í gær fóru fram undir taktföstum köllum mótmælenda á Austurvelli. Sextán þingmenn tóku til máls í fyrri og seinni umferð. Í þættinum förum við yfir fyrri umferðina, lengri ræðurnar.

Í eldhúsdagsumræðum eru það ekkert endilega formenn flokka eða ráðherrar sem tala heldur gjarnan óbreyttir þingmenn. En í þetta sinn tóku þó bæði ráðherrar og formenn flokka til máls.

Eyrún Magnúsdóttir stýrir þætti og tók saman brot úr ræðum þingmanna. Ræðumenn flokkanna voru Kristrún Frostadóttir, Inga Sæland, Guðrún Hafsteinsdóttir, Gísli Rafn Ólafsson, Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir, Sigmar Guðmundsson, Steinunn Þóra Árnadóttir og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson

Hvaða áskoranir mæta þeim sem reyna að brjótast undan nauðungarstjórnun? Hvernig geta þolendur hafið nýtt líf þegar ofbeldi fylgir þeim hvert fótmál í gegnum snjallsíma? María Rún Bjarnadóttir yfirmaður netöryggis hjá ríkislögreglustjóra hefur rannsakað hverjir beita stafrænu ofbeldi og hvers vegna. Linda Dröfn Gunnarsdóttir framkvæmdastýra Kvennaathvarfs segir ofbeldið nú fylgja konum inn í athvarfið og það geti reynst ógjörningur að brjótast undan því. Marta Kristín Hreiðarsdóttir hjá lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu segir þolendur nauðungarstjórnunar missa öll völd yfir lífi sínu. Þóra Tómasdóttir talaði við þær.

Þrátt fyrir að framhaldsskólar séu almennt smekkfullir af hraustu ungu fólki yfir skólaárið þá eru litlar líkur á að koma auga á framhaldsskólanema á hjóli. Aðeins um þrjú til fimm prósent framhaldsskólanema hjóla í skólann og hlutfallið er svipað krökkum í efstu bekkjum grunnskóla, unglingadeild, þrátt fyrir að í fyrsta til sjöunda bekk sé hjólið allsráðandi farartæki.

Þórarinn Alvar Þórarinsson er íþróttafræðingur og sérfræðingur hjá ÍSÍ. Hann hefur skoðað tölfræði um hjólreiðar og rætt er um hjólreiðar framhaldsskólanema og ungs fólks í þættinum.

Grunnskólabörn gera mikið af því að hjóla í skólann en eftir að komið er í gagnfræðaskóla er eins og hjólið endi inni í hjólageymslum. Í framhaldsskóla og háskóla er ólíklegt að hjólið drífi út úr geymslunni.

Reykjavíkurborg og fleiri sveitarfélög hafa það að markmiði að auka veg hjólreiða á næstu árum, meðal annars til að minnka álag á vegakerfið. Borgin hefur það að markmiði í hjólreiðaáætlun að fá tíu prósent framhaldsskólanema til að hjóla í skólann.

Framhaldsskólanemar eru stór hópur, um eða yfir 23 þúsund manns, og álíka fjöldi stundar háskólanám hér á landi. Báðir þessir hópar fara í töluverðum mæli á bíl eða fá far með bíl á leið til og frá skóla, þótt margir noti auðvitað strætó. Mögulegt væri að taka upp hvatakerfi í framhaldsskólum sem yrði til þess að framhaldsskólanemar fengju einingar fyrir að hjóla í skólann.

Eyrún Magnúsdóttir fjalla um hjólreiðar sem samgöngumáta í þættinum

Skoðun lögreglunnar á aðdraganda manndrápa í nánum samböndum, sýnir átta stig af nauðungarstjórnun. Lögreglan vil því að fólk þekki helstu einkenni stjórnunarinnar svo unnt sé að rjúfa vítahringinn áður en eitthvað hræðilegt gerist.

Lögreglukonurnar Þóra Jónasdóttir og Marta Kristín Hreiðarsdóttir ræða um einkenni nauðungarstjórnunar. Linda Dröfn Gunnarsdóttir framkvæmdastýra Kvennaathvarfsins segir skerpa þurfi á notkun nálgunarbanns og tryggja öryggi þeirra sem vilja brjótast undan nauðungarstjórnun. Þóra Tómasdóttir ræddi við þær.

Verkalýðshreyfingin víða um Evrópu heyjar harða baráttu við heimsendingarfyrirtækið Wolt og sakar það um að dansa í kringum leikreglur vinnumarkaðarins. Hreyfingin sakar Wolt um að stunda gerviverktöku, fyrra sig ábyrgð á sendlunum og skræla af þeim réttindi launþega. Forsvarsmenn fyrirtækisins segja verkalýðsfélögin þurfi að laga sig að nútímanum. Þóra Tómasdóttir ræðir við fulltrúa ASÍ, upplýsingafulltrúa Wolt og sendil hjá Wolt á Selfossi.