"แล้วท่านก็สอนสมุทัย เหตุให้เกิดความทุกข์ อย่างเรามีร่างกาย มีร่างกาย ร่างกายเรามีเหตุให้เกิด เรามีชนกกรรม คือกรรมที่ทำให้เกิด พอเราเกิดมามีอัตภาพของมนุษย์ มันก็มีของแถมติดมาด้วยกับความเกิด คือความแก่ ความเจ็บ ความตาย อันนี้หนีไม่รอด หนีไม่พ้น เกิดมาแล้ว ถ้าหากภาวนาถึงขีดสุด จนหมดเชื้อเกิดในใจ ไม่ต้องเกิดอีก ก็ไม่ต้องมีร่างกายให้มันมีทุกข์ซ้ำซาก ในด้านจิตใจเราวิบากก็ส่งผลมา ให้เรากระทบอารมณ์ที่ดีบ้างไม่ดีบ้าง กุศลส่งผลมา เราก็กระทบอารมณ์ที่ดี มีความสุข อกุศลให้ผล เราก็กระทบอารมณ์ไม่ดี ก็ได้ความทุกข์ แต่ตัวนี้ยังไม่ใช่ตัวสำคัญ ถ้ากรรมเก่าส่งผลมาให้เราเจอสถานการณ์อย่างนี้ แต่พระพุทธเจ้าสอนทางออกให้เรา ทำกรรมใหม่ ทำกรรมใหม่ที่ดี เราก็จะบรรเทาผลของความทุกข์ได้ ยิ่งถ้ากรรมใหม่ของเราดีถึงขีดสุด เราถึงที่สุดของทุกข์ บรรลุพระอรหันต์ ความทุกข์ในจิตใจจะไม่มีอีก ทำไมความทุกข์ในจิตใจไม่มี เพราะจิตนั้นพ้นจากความปรุงแต่งสิ้นเชิง ไม่มีอะไรเข้าไปปรุงแต่งจิตได้อีกแล้ว มันเป็นอิสระอย่างแท้จริง เข้าถึงภาวะที่สงบสุขอย่างแท้จริง" หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 5 กรกฎาคม 2568