Aste honetako albiste nagusietako bat izan dugu Esne Bidea galaxiako zulo beltza, Sagitario A* ikusi ahal izan dugula. Ez da ikusten dugun lehen zulo beltza baina kasu honetan gure galaxiakoa da. Albiste horren inguruko xehetasunak ematera hurbildu zaigu Idoia Mujika Materiaren Fisika Zentroko komunikazio eta dibulgazio arduraduna Zientzia Gosaria atalean. Gaur ere espaziora bidaiatu behar dugu, beraz.

Historia oso modu antropozentrikoan ikasi ohi dugu, are, azken lau mila urteetara mugatuta gehienetan. Gizakiok ordea, historian azken kate begi txikia gara. Historia sorretatik, osorik kontatzea helburu duen David Christian-en Big History proiektua besapean hurbildu zaigu Zientzia Gosaria eskaintzera Amaia Arregi Donostia International Phisic Center-eko zientzialari eta komunikazio teknikaria. Xehetasun gehiago nahi dituenak bighistoyproject.com webgunea kontsultatu dezake. Murgildu gaitezen beraz iraganean, sorburutik hasita.

Lehen ere aipatu izan dugu izarrek adina dutela eta Tom Broadhurst Ikerbasque Professor irakaslea buru duen taldeak aurkitu du orain arte atzeman den izarrik goiztiar edo zaharrena. Lurretik 12 mila eta 900 miloi urtera. Amaia Arregi Donostia International Phisic Center-eko zientzialari eta komunikazio teknikariak azaldu digu Eúrendel izena jarri dioten izar hori jada ez dela existitzen baina orain iritsi zaigula bere argia. Murgildu izar artean aste honetako Zientzia Gosarian.

Perun, Machu picchu-ra abiatzear da Eneko Axpe eta Sirotxea edo mendiko gaitzak eragingo ote dion kezkarekin. Inkek, k.o 1.400. urte inguruan 2430 metroko garaieran egin zuten herriaz hitz egin digu Zientzia eta Pazientzia podcastaren atal honetan, eraiki zuten denaiaz eta arkitektura aurreratuaz, besteak beste. 

Bere aldetik Uxune Martinez zientzia dibulgatzaileak, udaberri sasoian areagotzen diren prozesu alergikoez eta horien zergatiaz mintzatu zaigu. Klima aldaketaren albo kalte bat gehiago da.

Zientzia eta Pazientzia podcastaren atal honetan txoriak eta intsektuak dituzte hizpide Eneko Axpe eta Uxune Martinezek. Uxunek, kukuari buruz hitz egin digu; txori bizkarroiaz. Izan ere kukuak errundutako arraultzak besteren habian jartzen ditu arraultzak berotu eta txitak beste txori batek aurrera atera ditzan. Hogeita bosten bat arraultza jartzen ditu kuku emeak beste horrenbeste habietan, bertan dauden arraultzen itxura imitatuz beti ere. Nola nahi, beste espezietako txoriak ari dira moldatzen kukuaren amarruari aurre egiteko. 

Eltxoek berriz, malaria, dengea edo eta sukar horia bezalako gaitz hilkorrak barraiatzen dituzte eta geneen bidez ari dira zientzialariak egoera horri aurre egiten. Urtero  miloi bat pertsona hiltzen dira eltxoek ekarritako gaitzen ondorioz. Eneko Axpek azaldu dizkigu xehetasunak.

Oxfordeko Unibertsitatea eta Suediako Kalolinska institutuko ikerlari talde batek usainaren inguruan egin duten ikerketa berezi baten emaitzak ekarri dizkigu Uxune Martinezek Zientzia eta Pazientzia podcastaren atal honetara. Usainon eta txarraren pertzepzioa kultura eta tradizioek baldintzatzen ote zuten jakin nahi zuten eta munduko  talde ezberdinetako pertsonei galdetu zieten. Lau pertsona taldek ehiztari-bilatzaile gisara ateratzen dute aurrera bizi modua, beste bost taldek lehen sektoreari lotuta, arrantzale eta nekazari gisara. Mexiko eta New Yorkeko biztanle hiritarrek ere erantzun dute. Ohitura eta bizi modu ezberdinekoak izanda ere, bitxia da atsegin dituzten eta ez dituzten usainak beretsuak direla ikerketaren arabera. Hala nola banilla edo lore usainak dira atsegin, adibidez, kultura guztietan eta aldiz, izerdia, esne galdua edo patata ustelaren usaina ez da gustagarria inon.      

Bestalde, Baionako lema zer den badakizu? Itsas ontziak gidatzeko ardatz zaharra da ba, Txinatarrek k.a. lehen menderako erabiltzen zutenaren gisakoa. Eneko Axpek eman dizkigu azalpenak.

Klima aldaketak zuzeneko eragina du jaten dugun horretan eta irensten ditugun elikagaiak sortzeko behar den ur ugaria aintzat hartuta, arazoa biderkatu egiten da. Izan ere ur eza urria da eta munduan bizi garen pertsonak 7 mila milioitik gora. Ur edangarriaren hirurik bi elikagaiak sortzera bideratzen dugunez, oso baliagarria izan likete Cordobako unibertsitatean sortu duten App-a. Ekoizleari landareak zenbat ur, noiz eta nola zehazten bait dio. Uxune Martinezek eman dizkigu xehetasunak. Bere aldetik Eneko Axpek, Hidrogenotropoak zer diren azaldu digu Zientzia eta pazientzia podcastean. Espazioan elikagaiak sortzeko balio handia izan dezaketen mikro organismo hauen behaketan ari da Eneko NASAn, Marte-ra iritsi ahal izateko ikerketa espazialaren barruan. Gai interesgarria, benetan.

2003an titular guztiak bereganatu zituen giza genomaren irakurketak. Baina titular handi askorekin gertatzen den moduan, ez zen guztiz horrela. Aspektu nagusienak ezagutzea lortu zen baina ez zen genoma guztia irakurri. Iaz lortu zen hori, orain argitara atera denez. DNA eta giza genomaren inguruko azalpenekin hurbildu zaigu Zientzia Gosaria eskaintzera Idoia Mujika Materiaren Fisika Zentroko komunikazio eta dibulgazio arduraduna.

Musulmanek zientziari ekarpen handiak egin dizkiote eta horietan jarri nahi izan du azpimarra podcastaren atal honetan Eneko Axpek. Edateko kafea, zesarea bidezko jaiotza edo forzepsak, hegan egiteko lehen gailua, algebra, erabiltzen dugun zenbakien sistema edo eta  hortzak garbitzeko eskuila dira , besteak beste, herri musulmanetan egindako asmakuntzak. 

Uxune Martinez dibulgatzaileak berriz, 24 orduko ziklo zirkadionak pertsonari jartzen dizkion baldintzak frogatzen dituen ikerketa bat aipatu digu Zientzia eta Pazientzian.

Idoia Mujika Materiaren Fisika Zentroko komunikazio eta dibulgazio arduradunak badu elementu kimiko kuttun bat: Kinina. Chinchona generoko zuhaitzetan, Hego Amerikan dagoen alkaloide bat da kinina eta indigenek jada bazekiten "zingiretako gaitza" sendatzeko baliagarria zela, gaur egun Malaria gisa ezagutzen duguna. Eta horri lotuta datoz aristokrazia kontuak eta gin tonic-arenak. Winston Churcill-ek esan zuen: "Gin-tonic-ak inperioko mediku guztiek baino bizitza ingeles gehiago salbatu ditu". Ala ote? Zientzia Gosarian, erantzuna.