Frits Bolkestein (1933-2025) leidde een rijk leven vol ervaringen, belevenissen en uitdagingen over heel de wereld en ook nog in diverse levenskringen. Zijn Haagse jaren hebben misschien wel die veelkleurigheid aan het licht onttrokken. Jaap Jansen en PG Kroeger belichten daarom bij Bolkesteins overlijden vooral ook die minder bekende kanten die hun stempel op hem drukten.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar [email protected] en wij zoeken contact.

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst plus linkjes en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

Zijn eerste avontuur spreekt al boekdelen. Kort na de oorlog stak hij zijn licht op aan Oregon State College. Als bètastudent. Die mooie staat aan de Westkust - met high deserts, een keten van vulkanen, multi-etnische, vruchtbare valleien en een ruige, Bretagne-achtige kust bij de Stille Oceaan - was ongeveer alles wat Nederland niet was. Vervolgens studeerde hij in Amsterdam alle mogelijke vakken. Waarna hij voor Shell opnieuw vertrok naar onbekende streken en avonturen.

Vanuit die weidse blik en expertise in het internationale bedrijfsleven was hij gemotiveerd de politieke cultuur van de jaren ‘70 eens lekker op te schudden. Hij was daar net zo kritisch op als de man op wie hij in de jaren ’50 nog stemde, PvdA’er Willem Drees.

Hij stelde zich kandidaat voor de VVD. Niet vanuit diep liberale bevlogenheid, want in Bolkestein zat altijd een conservatief verscholen. Verantwortingsethik tegen de Gesinnningsethik op links, in termen van Max Weber.

Onder premier Ruud Lubbers werd Bolkestein een klassieke 'export-staatssecretaris', maar hij bleek eigenlijk ongeschikt voor die rol. Maar doordat hij binnen de VVD tijdens opeenvolgende leiderschapscrises (Ed Nijpels! Joris Voorhoeve!) als brute 'kingmaker' bereid bleek messen te trekken, werd hij binnen de partij een factor.

Als nieuwe VVD-voorman in de oppositie had hij moeite zijn rol te vinden. In de grote debatten hadden leiders als Ruud Lubbers en Hans van Mierlo weinig medelijden met hem. Nu zien we scherper dat Bolkestein de overgangsfiguur was tussen de eerste fase van successen van eerst het ‘Veronica-liberalisme’ van Hans Wiegel en Nijpels en later de nog bredere basis onder Mark Rutte.

Juist de elitaire conservatief die in Bolkestein school, maakte mogelijk dat hij zijn VVD op sleeptouw nam. Zoals alleen Nixon naar Mao kon reizen, kon alleen Bolkestein het taboe doorbreken dat de VVD nooit met de PvdA zou regeren. Paars was alleen mogelijk met zo'n VVD-leider en alleen met hem in die heel aparte rol van 'oppositieleider in de Kamer' tegenover zijn eigen kabinet. Zijn discipel Geert Wilders heeft in die jaren veel meer van hem afgekeken dan velen - ook Dick Schoof - beseffen.

Die rol gaf hem vleugels, omdat hij zich daarin minder partijpolitiek hoefde op te sluiten en precies kon doen wat hem het best beviel: het 'milieu culturel' rond de politiek bespelen en impulsen geven. Bolkestein was hiermee veel meer een klassieke Franse of Duitse politicus dan een typisch Nederlandse. Geen toeval dus dat hij net als de Duitse CDU-leider Friedrich Merz het thema van de 'Leitkultur' naar zich toetrok en bewust breder debat uitlokte.

Het voortdurend over van alles publiceren, ook internationaal, en de strijdbijl opnemen tegen 'linkse fanatici' als Noam Chomsky - nu een gepatenteerde Putinversteher - waren de vitamines van zijn politiek bestaan. Want ‘alleen dwazen veranderen nooit van mening’, citeerde hij graag de Chinese wijsgeer Confucius.

Den Haag was verrast, maar had gewoon slecht opgelet, toen hij na een electorale triomf in 1998 zijn ambitie te kennen gaf een hoofdrol te willen spelen in Brussel. Wat hij als Eurocommissaris aan reeksen fundamentele uitdieping en invulling pleegde binnen de grote architectuur van de Interne Markt van Jacques Delors, zag men in eigen land nauwelijks. Dat fel linkse Franse anti-EU media hem 'Frankenstein' noemde, vond hij natuurlijk prachtig.

Het heeft iets tragisch dat dit grote werk onaf moest blijven, toen de eurofobe krachten zich verenigden tegen de Europese Grondwet die deze constructie een krachtig fundament zou geven. Bolkesteins Europese erfenis is in 2005 in zekere zin gebroken door discipel Wilders en EU-haters als Ronald Plasterk.

Misschien dat Bolkestein door deze bittere ervaring aanvankelijk Rita Verdonk steunde. Zijn VVD moest nooit meer zozeer in de steek gelaten worden door de volkse aanhang. Uiteindelijk steunde hij Rutte. Maar pas toen helder was dat Verdonk deloyaal en een hol vat bleek. Niets voor een man als Bolkestein!

Op een briefje schreef hij alvast hoe na zijn dood de herdenkingsbijeenkomst eruit moest zien. Twaalf sprekers, elk vijf minuten. En Bachs feestelijk slot van het Weihnachtsoratorium.

"Je moet nooit bang zijn om alleen te staan. Dat ben ik ook nooit geweest", zei hij ooit. Maar bij het eind van zijn leven geeft hij de achterblijvers - met Bach - warempel mee dat ze ook nooit alleen hoeven te staan.

***

Verder lezen

recente boeken van Frits Bolkestein

Max van Weezel en Leonard Ornstein - Frits Bolkestein, portret van een liberale vrijbuiter (Prometheus, 1999)

***

Verder luisteren

Frits Bolkestein in Betrouwbare Bronnen (2019)

477 - De VVD staat sterk, maar zit ook klem

173 - Onder de pragmatische Mark Rutte werd de VVD de grootste, maar ook kwetsbaar

52 - Gerry van der List waarschuwt fletse VVD

50 - Vrijheid van onderwijs

379 - Migratie: het werkelijke verhaal

325 - De mythe van Joop den Uyl; het spookbeeld van Mark Rutte

461 - Ruud Lubbers zag het een slag anders

64 - Wim Kok, een leven op eigen kracht - gesprek met biograaf Marnix Krop

161 - Hans van Mierlo, een politieke popster

344 - Nederland in Europa: een masterclass door Tom de Bruijn

***

Tijdlijn

00:00:00 – Deel 1

00:43:00 – Deel 2

01:23:00 – Deel 3

01:33:42 – Einde 

See omnystudio.com/listener for privacy information.