Gdy Niemcy zaczęli ścigać sprawców zbrodni, nie żyła już jedna trzecia członków niemieckiej załogi obozów zagłady. Część żyła spokojnie pod zmienionymi nazwiskami i nigdy nie udało się ustalić miejsca ich pobytu. Czy świat zdołał ukarać sprawców wymordowania narodu żydowskiego? Czy chciał ich ukarać?

W miastach i miasteczkach regionu świętokrzyskiego eksterminacja ludności żydowskiej rozpoczęła w sierpniu 1942 r. Została ona przeprowadzona według scenariuszy sprawdzonych już wcześniej w innych dystryktach Generalnego Gubernatorstwa. Do mieszkańców gett docierały informacje o tym, że ludzi wysiedla się nie do pracy, ale do obozów śmierci. Wieści przekazywali często ci, którym udało się uciec z transportów lub obozów. Często nie dawano im wiary. Jednak okazało się, że były prawdziwe.

Czytam o zagładzie w Stopnicy. Z kart książki wyłania się obraz ludzi... Józef Bajnwol, gdy wybuchła wojna miał czternaście lat. Do Stopnicy trafił z rodzicami z Łodzi. Stąd zabrano go do pracy do Skarżyska. Cudem przeżył. Po latach napisał książkę. Dał jej tytuł "Wielki mrok".

Historia nigdy nie była dla Stopnicy łaskawa. Miasto miewało lata rozkwitu i upadku, ale II wojna światowa obeszła się z nim okrutnie. W wyniku działań wojennych w 1944 r. Stopnica uległa całkowitemu zniszczeniu. Po bombardowaniach i ostrzale, w mieście nie ocalał ani jeden dom. Przed wybuchem wojny żyło tu około 2.600 Żydów. Stanowili dwie trzecie mieszkańców.
Z pamiętnika Bogumiła Hetnarskiego:
Był to 5 listopada 1942 r. Rano obudziła nas palba karabinowa, dochodziła z północno-zachodniej części miasta. Nie mieliśmy wątpliwości, że zaczyna się operacja wysiedleniowa. Około godziny 7-8 w mieszkaniach zajmowanych przez Żydów zaczął się gwałtowny ruch, szuranie wielu stóp. Wkrótce dały się słyszeć gardłowe wrzaski niemieckie „raus, raus!” i strzały na rynku, i w bocznych ulicach. Krzyki oprawców mieszały się z nawoływaniem szczutych ludzi. Byliśmy jak odrętwiali.

Niemcy wkroczyli do Wiślicy 8 września 1939 r., a w maju 1941 r. w Wiślicy utworzono getto. Zlikwidowano je w październiku 1942 roku. Wtedy Żydów z Wiślicy pognano marszem do Pińczowa, skąd następnego dnia popędzono szosą do Jędrzejowa, a następnie wywieziono do obozu zagłady w Treblince.

Niewielkie, zagubione w lasach Radoszyce. Miejscowość, jakich w Polsce są setki, z żydowską historią sięgającą czasów królewskich. Niegdyś Żydzi z Radoszyc dostarczali wytapiane tu żelazo do samego Krakowa, konkurowali z polskimi mieszczanami. Na posiadanie domów zezwolił im król Zygmunt III, powstała synagoga i cmentarz. Historia nie byłaby szczególna, gdyby w Radoszycach w XVIII wieku nie pojawili się chasydzi. Urodzony w Radoszycach Isachar Dow Ber został uczniem sławnego Widzącego z Lublina, potem Ichcaka z Przysuchy i Heschela z Opatowa. Zarabiał jako mełamed w Chęcinach w Chmielniku, a gdy wrócił do Radoszyc zyskał sławę jak baal-szem – uzdrowiciel, potrafiący wyganiać duchy z opętanych. Został cadykiem, a jego sława zaczęła zataczać coraz szersze kręgi. Od niego wzięła się w żydowskim świecie sława dynastii cadyków radoszyckich.

W listopadzie 1942 r. Niemcy ogłosili, że w Szydłowcu powstaje tak zwane getto wtórne - miasto żydowskie. Ale istniało tylko kilka tygodni. 8 stycznia 1943 r. nastąpiła w Szydłowcu czwarta akcja deportacyjna. Około tysiąca osób zostało skierowanych do obozu pracy HASAG w Skarżysku-Kamiennej. Pozostałych wywieziono do komór gazowych Treblinki. Szydłowiec stał się „Judenrein” - wolny od Żydów.

W Szydłowcu usiadłam nad dawną fosą, a dziś urokliwym stawem oblewającym mury odnowionego starego zamku. Zamku Szydłowieckich, Radziwiłłów, księżnej Anny Sapieżyny. To piękne, ciche miejsce, które kiedyś chrześcijanie z okolicy nazywali Żydłowcem. Określenie to miało być dowcipne i pogardliwe. Szybko straciło jednak swój negatywny kontekst i zaczęło żyć swoim życiem, jako proste i prawdziwe stwierdzenie faktu, że w Szydłowcu czterech na pięciu mieszkańców było Żydami.

W kwietniu 1941 w Miechowie powstało getto, którego likwidacja przeprowadzana była etapami, od maja do listopada 1942 r. Na początku listopada starosta miechowski zarządził: wszyscy Żydzi mają być usunięci z powiatu. Część rozstrzelano w lesie chodowskim. Pozostałych deportowano do obozu zagłady w Bełżcu. W mieście pozostawiono 35 młodych ludzi, którzy mieli uporządkować teren getta. Po wykonaniu tego zadania zostali rozstrzelani na miejscowym cmentarzu żydowskim.
W cysterskim klasztorze w podkrakowskiej Mogile jest niezwykła tablica. Z dwujęzycznej wersji, po polsku i po angielsku zapisano historię 14-letniego żydowskiego chłopca Emanuela Tenenwurzela z miechowskiego getta, który w klasztorze przeżył zagładę. Ukrytego pod nazwiskiem "Jan Wójcik” przyprowadził Stanisław Gadomski. Gdy nastolatek dotarł do klasztoru miał udawać chrześcijańskiego chłopca. Za pomoc Żydom groziła śmierć, ale ówczesny opat ojciec Robert Kuchar nie zadawał pytań na temat jego przeszłości i dał mu schronienie. W podziękowaniu za życie prof. dr. Emanuel Tenenwurzel-Tanay z Detroit w stanie Michigan w USA 19 kwietnia 1990 r. ufundował pamiątkową tablicę.

W starym Miechowie, do którego jego właściciel – Jaksa, po powrocie z wyprawy krzyżowej w 1163 roku sprowadził z Jerozolimy bożogrobców - stróżów Grobu Świętego, długo nie wolno było mieszkać Żydom. Miechów był celem pątników z całej Europy, bo Jaksa sprowadził tu z Jerozolimy fragment skały, w której wykuty był grób Chrystusa. Zaborcze władze carskie zniosły dawne ograniczenia prawa osadnictwa dopiero w 1862 roku i od tego czasu Żydzi mogli zamieszkać w mieście. Nigdy nie stanowili tu większości. Życie społeczności biegło utartym rytmem. Aż do wojny. Żydzi w Miechowie szybko doświadczyli prześladowań okupanta. Zostali zmuszeni do przymusowych robót przy budowie dróg, do płacenia dużych kontrybucji i łapówek.