Bernard Hammelburg | BNR

Af en toe worden we op onze eigen bijziendheid gewezen. Zoals nu, door de publicatie van de memoires van Angela Merkel. Ze was 16 jaar bondskanselier van Duitsland, werd in binnen- en buitenland op handen gedragen en gezien als de enige echte Europese leider, maar viel van haar voetstuk toen, vlak na haar aftreden, Rusland voor de tweede keer Oekraïne binnenviel. Ze had het allemaal fout gezien, en was zo ongeveer medeschuldig aan Poetins oorlog. 

Ze hield in 2008 toetreding van Oekraïne tot de NAVO tegen. Ze was mild toen Poetin in 2014 voor de eerste keer Oekraïne binnenviel en meende dat met de Minsk Akkoorden te kunnen oplossen. Ze bood, onder het motto ‘Wir schaffen das’, in 2015 vluchtelingen een plekje onder de Duitse zon. Ze hield, tot grote woede van Donald Trump en Joe Biden, vast aan de import van goedkoop gas uit Rusland via de Nord Stream-pijpleiding. Ze probeerde, in de Duitse traditie sinds Willy Brandt, de relatie tussen Rusland en het Westen te redden. Applaus? Jazeker, toen wel. Nu wordt ze verguisd en snapt daar, zoals ze tegen de BBC zei, niets van. Het was immers allemaal in het Duitse, maar ook in het Europese belang geweest. Toch?

Hoe zat het met ons zelf? Maakten wij ons in 2007 en 2008 druk over Oekraïens lidmaatschap van de NAVO, dat George W. Bush eiste en Angela Merkel bestreed? Waren wij het niet die in 2016 Poetin verwelkomden in de Amsterdamse Hermitage om 400 jaar betrekkingen te vieren? En waren wij het niet die in datzelfde jaar in een referendum tegen het EU-associatieverdrag met Oekraïne stemden? Was het niet de Gasunie – dus de Nederlandse staat – die voor 9 procent eigenaar was van Nord Stream, en dat belang pas in 2023 van de hand deed? Waren wij niet, net als Duitsland en andere Europese landen, verslaafd aan het goedkope Russische gas? En zijn er onder ons niet ook velen die Mutti Merkel stiekem best terug zouden willen, in plaats van de klungelende Olaf Scholz? 

‘Vrijheid’ heet Merkels autobiografie. Grondig en volledig, zoals dat een Duitser betaamt – dus 700 pagina’s lang. Ze is een markante vrouw. Duitsland glijdt economisch de afgrond in, met de catastrofale problemen bij Volkswagen als metafoor. Is dat allemaal haar schuld? En als dat zo is, waarom is ze dan 16 jaar ook door ons op handen gedragen? Was het onze bijziendheid? Of was het gemakzucht, want meerijden op de Duitse bagagedrager was makkelijk. We omschreven het zo: Nederland is een Duitse provincie, Rotterdam en Vlissingen zijn Duitse havens. Het is prettig zakendoen met de Duitsers. Gemakzucht? Of hypocrisie.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Trump is voorlopig nog niet geïnaugureerd, maar bemoeit zich nu al met het buitenlandbeleid van de Verenigde Staten. Direct - door een nieuwe Director of National Intelligence aan te dragen die eerder met Poetin belde. En indirect - want opeens is er tóch toestemming van huidige president Biden om de Amerikaanse langeafstandsraketten op Russische doelen te gebruiken. 

Wat betekent dit voor Oekraïne en de koers van Europa? Te gast is Sabine Mengelberg, universitair docent internationale veiligheidsstudies aan de Nederlandse Defensie Academie. 

Luister ook | Vermoeide Oekraïners zijn blij met Trump

Failliet van de klimaattop? 

De leiders van de G20-landen hadden deze week een duidelijke boodschap aan de onderhandelaars op de COP29 – kom tot een haalbaar financieel doel. Maar het resultaat was een document zonder bedrag. Stientje van Veldhoven, vicevoorzitter van het World Resources Institute, was op de top in Bakoe en nu te gast. 

Luister ook | Landen op klimaattop houden elkaar nog in houdgreep over geld

Het dansje van Trump 

De presentatoren van het bekende tv-programma Morning Joe gingen met Trump praten. En daar krijgen ze nu voor op hun kop. En waarom doen sporters hetzelfde dansje als Trump op het veld? Jan Postma vertel het ons vanuit Washington. 

Luister ook | #269 Trumps MAGA-team

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen na de Russische invasie in Oekraïne de westerse hulp op gang kwam, eerst met knullige onzin als helmen, maar al spoedig met serieus afweergeschut, en zware artillerie, zei Sergei Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, dat het in feite een conflict was tussen Rusland en de NAVO. Dat stuitte op westers hoongelach – het was hulp aan een bevriend land tegen een barbaarse agressor – maar helemaal ongelijk had hij niet. 

Terwijl Oekraïners en Russen met duizenden tegelijk sneuvelden, ging de politieke discussie over de definitie van betrokkenheid. Wapens leveren? Geen bezwaar. Met die wapens op Russische doelen laten schieten? Nee, dat niet. Boots on the ground? Daar kwam weer dat bekende diplomatieke cliché: nee, dat overschrijdt een rode lijn.

Rusland is zelf geen haar beter en vormt, met grote wapenleveranties van bondgenoten Noord-Korea, Iran en waarschijnlijk ook China, en met bondgenootschappelijke Noord-Koreaanse boots on the ground, de nieuwe as-mogendheden die uit zijn op het Westen.

De Amerikaanse regeringswissel leidt tot een Oekraïense capitulatie. Donald Trump noemt het, zoals bij alles, een ‘deal’, maar die houdt in dat Rusland de Krim en de vier geannexeerde provincies mag houden, in ruil voor een wapenstilstand voor onbepaalde tijd. Joe Biden, op alle fronten uitgespeeld, heeft in blessuretijd nog toestemming gegeven om Amerikaanse artillerie in Oekraïne te gebruiken voor het schieten op Russische doelen, maar het is te weinig en te laat. Het is een surrealistische situatie. Grondwettelijk is er tot 20 januari maar één president, Joe Biden. Maar Trump is op volle kracht bezig met zijn kabinetsformatie en duwt zijn voorganger hardhandig van het podium. De ploeg die verantwoordelijk wordt voor het buitenlands beleid, met Marco Rubio als minister en Tulsi Gabbard als Directeur Nationale Veiligheid – de chef van alle 18 inlichtingendiensten – streeft naar rechtstreeks overleg met Poetin en een opdeling van Oekraïne.

Groot als de westerse hulp aan Oekraïne bij tijd en wijle is geweest, het was nooit genoeg en altijd te laat. Westerse regeringen hebben Oekraïne nooit de middelen en de steun gegeven om écht van Rusland te kunnen winnen, en Rusland nooit materieel en militair helemaal afgeknepen. In die zin is de route die Trump wil inslaan misschien ook wel een opluchting voor de Oekraïners. Duizend dagen droefenis is welletjes. Zelensky beseft dat en weet wat hem te wachten staat. Voor het eerst spreekt hij over een diplomatieke oplossing. De handdoek in de ring is het net niet, maar het scheelt niet veel.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Europese landen zien het, met de nieuwe Amerikaanse president Trump, somber in voor Oekraïne. In deze aflevering verdiepen wij ons in hoe de Oekraïners kijken naar de komst van de nieuwe presidentskandidaat.

Maar de Oekraïners zijn helemaal niet zo somber over de komst van Donald Trump. Ze zijn oorlogsmoe en willen dat er nu keuzes worden gemaakt, aldus Jeroen Ketting, ondernemer en oprichter van Lifeline Ukraine.  Onder de Democraten krijgen de Oekraïners net genoeg 'om te blijven leven óf om langzaam te sterven', aldus Ketting die in Kherson met de de vermoeide bewoners besprak. 

Luister ook | ‘Dit is slecht nieuws voor Europa. We gaan een hoge prijs betalen'

In Europa zelf lijkt juist de complete paniek toe te slaan, legt Europaverslaggever Michal van der Toorn, uit. De Europese leiders lijken opeens te zijn wakker geschud en verkondigen stuk voor stuk hun steun aan Oekraïne. Het lijkt bijna alsof de verkiezingsuitslag een totale verrassing voor hen was. 

Luister ook | Economische crisis in Duitsland: 'Merkel heeft economie nooit veranderd'

De Duitse kabinetscrisis leidt tot nieuwe verkiezingen in februari. Kan Duitsland nog van moddergooien terugkrabbelen naar economische welvaart? Daarover praat ik met Otto Fricke, Bondsdaglid namens de FDP. Of zijn eigen partij de kiesdrempel gaat halen, dat is nog even de vraag zegt Fricke zelf. 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie klimaatverandering nog steeds ontkent, is onnozel, wie hijgerig dramt over deadlines en het te lage tempo van maatregelen is een dweperige dominee, wie gelooft in het succes van klimaattoppen is niet goed bij zijn hoofd – of beter gezegd bij zijn COP. Net als al die andere COP-toppen is die in Baku gedoemd te mislukken. Ja, maar Parijs was toch een doorbraak, zeggen de gelovigen. O ja, en hoeveel is daarvan verwezenlijkt? 

Het wemelt van de rariteiten. Bij de vorige COP waren er 80.000 deelnemers en bezoekers, met een magistrale ecologische voetafdruk. Dat vonden de organisatoren ook een toefje te veel, dus aan deze, in Azerbeidzjan, doen ‘maar’ 40.000 mensen mee. En die komen niet met de trein of op de fiets. Maar de belangrijkste kopstukken ontbreken. Biden komt niet, net als de vorige keer, Xi Jinping is ook absent, evenals Macron (ondanks de symboliek van de Parijse akkoorden).

De staatshoofden van Rusland, India, Indonesië, Canada en Brazilië ontbreken. De groep van ongebonden landen, de G77, eist, samen met China, een vergoeding van 1.300 miljard dollar voor de financiering van klimaatprogramma’s. China wordt officieel nog steeds beschouwd als ontwikkelingsland, wat natuurlijk te bizar voor woorden is.

Maar de olifant in de kamer, binnenkort ’s werelds machtigste man, die met dat oranje haar, gelooft dat klimaatbeleid apekool is, wil dat de VS hun positie als grootste olieproducent ter wereld vergroten, en koestert het motto ‘drill, baby, drill’. En het laatste dat hij wil hij geld uitgeven aan arme landen om klimaatprogramma’s op te zetten waarin hij zelf niet gelooft.

‘Als we nu niet onmiddellijk ingrijpen, gaat de wereld ten onder’ is een slogan die vooralsnog in de grootste landen geen indruk maakt. Wie zich echt zorgen maakt, moet het zoeken in het verder overtuigen van de private sector. Ondernemers snappen het beter dan bestuurders en activisten. Het idee dat de regeringen van 193 landen er op een bijeenkomst in Baku uit komen, heeft een bord voor zijn COP – met een C.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Donald Trump keert op 20 januari 2025 terug in het Witte Huis. In deze aflevering van BNR De Wereld bespreken we de gevolgen voor Amerika, maar ook voor de rest van de wereld en dus ook voor ons.

Allereerst over de verkiezingen zelf. Amerikanist Koen Petersen vindt dat de peilingen er enorm naast zaten, want close was het absoluut niet tussen Harris en Trump. Bernard Hammelburg spreekt met Petersen over de geopolitieke koers van Amerika en wat dat onder meer voor Europa en China betekent.

Luister ook | 'Europa investeert te weinig in nieuwe technologieën'

In Europa zelf wordt het nieuwe presidentschap van Trump als een gegeven gezien. Europaverslaggever Michal van der Toorn legt uit dat Trump ook als een kans wordt gezien voor Europa om op eigen benen te staan. Eén Europese leider zit in ieder geval gebakken: de Hongaarse premier Viktor Orban.

Luister ook | Trump wil oorlog Midden-Oosten 'snel beëindigen', maar zo makkelijk is dat niet

Voor veel Iraniërs in het buitenland is de keuze voor Trump goed nieuws, legt hoogleraar Afshin Ellian uit. Veel mensen uit de Iraanse diaspora zijn fan van Trump. Volgens hem was het Trump die Iran echt op zijn plek wilde zetten. Hij verwacht dan ook dat Khamenei en consorten niet blij zullen zijn met de uitkomst van de verkiezingen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Europese industrie heeft het steeds moeilijker tegen grote reus China. Volgens GroenLinks-PvdA-Europarlementariër Mohammed Chahim kom dat Europa te weinig investeert in nieuwe en opkomende technologieën. Dit in tegenstelling tot China. Bernard Hammelburg gaat met hem in gesprek.

Luister ook | Bert Koenders: Palestina erkennen, maar zonder Hamas

De man die mede voor die vergroening moet zorgen is klimaatcommissaris Wopke Hoekstra. Volgende week wordt hij weer verhoord door het Europees Parlement over zijn ideeën. Europaverslaggever Michal van der Toorn legt uit hoe die hoorzittingen werken en Chahim legt uit wat hij van Hoekstra wil weten.

Leest ook | Georgische president weigert te getuigen voor kieskommissie, 'omkering van zaken'

Verkiezingsfraude in Georgië?

De oppositie weet het zeker: in Georgië is sprake van verkiezingsfraude. Regeringspartij Georgische Droom won de verkiezingen verrassend. De partij wil bij de EU, maar heeft ook sterke banden met het Kremlin. Onze correspondent Joost Bosman legt uit welke bewijzen voor fraude en zei en wat de regeringspartij wil.

Luister ook | Amerika Podcast

Bidens 'garbage' ontploft in gezicht van Harris | Postma in Amerika

President Biden heeft een grote blunder gemaakt door het woord 'garbage' te gebruiken als reactie op de uitspraak op de Trumps rally in New York. De Republikeinen willen dat minder dan een week voor de verkiezingen flink uitbuiten.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tussen de Amerikaanse verkiezingen, Oekraïne en het Midden-Oosten is het nieuws uit Japan een beetje in de verdrukking geraakt. Ten onrechte. De miskleun van premier Ishiba om vervroegde verkiezingen uit te schrijven en dan de meerderheid te verliezen is meer dan een lokale politieke tyfoon. Japan is niet alleen de derde economie ter wereld, maar ook een strategische bondgenoot in de groeiende rivaliteit met China.

Je kunt je afvragen of Japan wel helemaal een democratie is. Tijdens de Amerikaanse bezetting na de Tweede Wereldoorlog liet de Amerikaanse onderkoning generaal Douglas MacArthur door een groep uit Harvard overgevlogen rechtsstudenten een grondwet schrijven die hij aan de keizer en diens coterie opdrong. Allemaal oorlogsmisdadigers, want daaruit bestond de politieke elite, en oppositie was er niet. De Liberaal Democratische Partij , die al spoedig ontstond, is – op een incidentele onderbreking na – feitelijk altijd aan de macht geweest. Een grote, conservatieve volkspartij, die zich naadloos ontpopte als een soort natuurlijke opvolger van de keizerlijke dictatuur. 

Japan kent een coalitiesysteem, waarin de LDP altijd de boventoon voerde, al was er vaak een kleinere partij nodig om aan een meerderheid te komen. Er is nu vrijwel geen coalitie denkbaar waarin Ishiba premier kan blijven. Tegelijkertijd heeft de grootste oppositiepartij, de liberale CDPJ onder leiding van oud-premier Yoshihiko, te weinig gelijkgestemde partijen om een meerderheidskabinet te vormen. Het lijkt allemaal een beetje op de Nederlandse coalitieperikelen. 

Het verschil is dat de westerse wereld groot belang heeft bij stabiliteit in Japan. Dat was al zo toen MacArthur in 1945 Japan niet wilde zien als de wrede bondgenoot van Hitler-Duitsland, maar als een strategische partner in de kersverse Koude Oorlog. Over de tussen de 25 en 40 miljoen slachtoffers van de Japanse bezetting in Azië werd nauwelijks gesproken. In die schijnwereld paste een volkspartij op wie Amerika kon rekenen. 

Nu is de vijand China, wat aansluit bij honderden jaren Japanse geschiedenis waarin de animositeit met China een hoofdrol speelde. Nu heeft het Westen, Amerika voorop, een partner nodig die een front helpt vormen tegen de Chinese opmars en het groeiende conflict over Taiwan en de Zuid-Chinese Zee. Op het Japanse eiland Okinawa heeft Amerika een legermacht van 55.000 man en een indrukwekkende zee- en luchtmacht. Volgens de Japanse grondwet zorgen de VS, als Japan in oorlog raakt, voor de Japanse defensie. 

Wij kunnen onze schouders ophalen over de politieke chaos in Japan, want, tja, wat kunnen wij eraan doen? Maar het is een beetje zoals de Amerikaanse verkiezingen: het wordt hoogstwaarschijnlijk Trump, maar ja, wat kunnen wij eraan doen? Het antwoord is: wakker worden, als EU actief meedoen aan de samenwerking tussen het VK, Nieuw-Zeeland en Australië. Veiligheid in die regio is van levensbelang – ook voor ons.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De escalatie in het Midden-Oosten heeft enorme gevolgen voor de hele wereld en daarom moet Nederland nu actie ondernemen, vindt Bert Koenders, voorzitter van de AIV en oud-minister van Buitenlandse Zaken. Nederland moet de Palestijnse staat zo snel mogelijk moet erkennen. Maar wel onder één voorwaarden: een nieuw breed gedragen Palestijns leiderschap. Nederland en Europa kunnen geen staat erkennen die vastgehouden worden door Hamas. 

De eerste verantwoordelijkheid ligt volgens hem bij de Arabische wereld zelf, maar dit betekent niet dat wij kunnen afwachten. Volgens Bert Koenders, voorzitter van de AIV en oud-minister van Buitenlandse zaken, is het tijd om wakker te worden en te beseffen dat er een nieuwe machtsorde is in de wereld. Het conflict leidt te veel af van de andere problemen in Europa. 

Luister ook: Kabinetsadvies erkenning Palestina valt slecht: ‘Beloning van wandaden terroristische organisaties’

Een echt gezamenlijk standpunt over Palestina lijkt er in zowel West- als Oost- Europa niet te zijn, merkt Europa verslaggever Michal van der Toorn, op. Toch zijn de belangen van het continent erg groot. Van der Toorn vraagt Bert Koenders wat Europa moet doen om minder passief te zijn. 

Lees ook: BRICS wil onafhankelijk zijn van Westen, maar deelnemers moeten wél westerse cash meenemen

De BRICS-top in Kazan

In grote getalen zijn de wereldleiders bijeen op de BRICS-top in het Russische Kazan. President Poetin is de host van deze top en dit is een overwinning an sich, want vorig jaar kon hij er niet bij zijn. Maar ook de BRICS lijken steeds meer grond te winnen, want zelfs NAVO-lid Turkije wil toetreden. 

Luister ook | Amerika Podcast

Obama rapt Eminem | Postma in Amerika 

De Democraten zetten alles op alles in de slotfase van de verkiezingen en zetten de grote sterren in. Obama liet zich zelfs in Detroit inspireren na de komst van Eminem en trok zijn eigen rap-kunsten uit de kast. Je hoort Amerika-correspondent Jan Postma.

Binnenkort staan Jan en Bernard samen in het theater, met Laila Frank. Meer info en tickets vind je hier: https://www.haagschcollege.nl/usaverkiezingsshow

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aziatische soldaten die meedoen aan een oorlog in Europa, dat is bepaald geen alledaagse ontwikkeling. De komst van minstens 10.000 Noord-Koreanen als versterking van de Russische krijgsmacht brengt de positie van Oekraïne nog meer in het nauw, en maakt EU- en NAVO-lidstaten behoorlijk nerveus. Zoiets is nooit eerder vertoond, zeggen ze. Ten onrechte.

In de Eerste Wereldoorlog kwamen bijna twee miljoen Aziaten naar Europa en het Midden-Oosten, sommige als fabrieksarbeiders, maar de meeste als soldaten in de loopgraven. Ze vochten voor de ‘goede’ kant, de geallieerden van toen: Rusland, Japan, Italië, Engeland, Frankrijk en Amerika. Van de zomer voerde Belarus met een groot contingent Chinezen militaire oefeningen uit op nog geen drie kilometer van de Poolse, en minder dan dertig kilometer van de Oekraïense grens. Dat betekent niet dat China bereid zou zijn om te gaan meevechten, maar geruststellend was het bepaald niet.

Of de komst van tienduizend Noord-Koreanen naar Rusland nu een primeur is of niet, het is zeer verontrustend. Vergeleken met de tienduizenden manschappen die Rusland in de oorlog tegen Oekraïne verliest is het bij lange na niet voldoende. Maar het precedent is er. En Noord-Korea heeft een krijgsmacht van ruim een miljoen soldaten, die veel trainen en prachtig in de paradepas kunnen marcheren, maar gevechtservaring ontbreekt. Als ze niet als kanonnenvlees sneuvelen op het Oekraïense slagveld, doen ze bij de Russen broodnodige gevechtservaring op, wat weer slecht nieuws is voor Zuid-Korea. Bovendien eist Kim Jong-un, behalve veel geld, ook compensatie in de vorm van geavanceerde wapens, zoals tanks en gevechtsvliegtuigen.

Het is ongetwijfeld ook een Russische tegenzet. Oekraïne trekt zich niets meer aan van de Amerikaanse terughoudendheid en valt nu met drones doelen in Rusland aan, tot aan Moskou toe. Amerika kondigde deze week een nieuwe zending hoogwaardige wapens voor Oekraïne aan, en de verwachting is dat Biden zijn verzet tegen het beschieten van doelen in Rusland spoedig zal opgeven. Daarmee raakt de oorlog in Oekraïne in een nieuwe fase, die gaat duren tot 20 januari 2025 om 12.00 uur, als Donald Trump wordt ingezworen. Want daar ziet het naar uit.

See omnystudio.com/listener for privacy information.