Al twee jaar is het oorlog in Oekraïne. Hulporganisaties doen hun uiterste best om de miljoenen vluchtelingen te helpen. Maar daarmee kunnen ze niet voorkomen dat er nog elke dag mensen sterven. Maar het zijn niet alleen de mensen die hulp nodig hebben.
Sommige reddingswerkers zijn juist die kant opgegaan om de dieren van Oekraïne te helpen. Annelyn Close bijvoorbeeld, van het IFAW. Ze vertelt meer over hoe de afgelopen twee jaar zijn geweest en wat de grootste zorgen op het moment zijn. 
Lees hier meer over wat er voor de dieren in Oekraïne wordt gedaan: IFAW biedt noodhulp aan dieren in Oekraïne See omnystudio.com/listener for privacy information.

De mensen die al twee jaar zorgen voor de dieren in Oekraïne

Over diepzeediertjes die broeikasgassen eten, immuuncellen die zichzelf opofferen en de zoektocht naar planeten. Over de nieuwste medicijnen, zonnecellen en sensoren. Kortom: hoe werkt de wereld om ons heen en hoe kunnen we hem nog beter maken?

Science

Niet geweld, maar de patriarchische clanstructuren uit de Bronstijd zorgden ervoor dat er weinig genetische variatie zat op het mannelijke y-chromosoom. 
Ongeveer 3000 tot 5000 jaar geleden was er heel weinig genetische variatie op het y-chromosoom. Wetenschappers vragen zich al jaren af hoe dat komt. 
Lange tijd werd gedacht dat het kwam door de clan-ruzies. De mannen van de clans zouden zo gewelddadig leven, dat ze te vroeg overleden om hun genen door te geven. Maar dat blijkt nu niet de beste verklaring te zijn voor het gebrek aan genetische variatie op het y-chomosoom. 
Volgens nieuw onderzoek van Franse wetenschappers, komt het door de manier waarop de clans georganiseerd waren. In een patriarchische clan-structuur blijven vaders en zonen bij elkaar wonen. Vrouwen hoppen van clan naar clan. Binnen één clan, is er dus veel genetische variatie tussen vrouwen en weinig variatie tussen mannen.
Dit wordt het meest zichtbaar in de genetische variatie van de chromosomen die het geslacht bepalen: de x- en y-chromosoom. De mannelijke y-chromosoom was binnen clans dus ongeveer hetzelfde. Omdat het allemaal vaders en zoons en neven en ooms van elkaar zijn.
Om tot deze conclusie te komen analyseerden de wetenschappers twintig jaar aan data van gewelddadige en niet-gewelddadige groepen. En ze modelleerden verschillende sociale veranderingen. 
Wil je meer weten? Het hele onderzoek is hier te lezen: Patrilineal segmentary systems provide a peaceful explanation for the post-Neolithic Y-chromosome bottleneck See omnystudio.com/listener for privacy information.

Patriarchaat beïnvloedt genetische diversiteit

Wij mensen kunnen mentaal tijdreizen. Dat wil zeggen: we kunnen ons dingen herinneren, zelfs als we daar op het moment zelf niet echt op hebben gelet. Door sommige wetenschappers werd gedacht dat dit episodisch geheugen uniek is in de dierenwereld. Alleen mensen zouden het kunnen. 
Maar nu bewijst een gaai, je weet wel: die beige vogel met felblauw op de vleugel, dat we zeker niet de enige zijn. Hoe hebben onderzoekers dat ontdekt: ze deden een geheugenexperiment met zeven van deze vogels.  
Een gewilde snack werd onder één van vier identieke bekertjes geplaatst. Kozen ze de goede beker, dan kregen ze een beloning. Zo leerden ze na een tijdje dat ze moesten letten op de plek van het bekertje in de rij. 
Maar toen ze daar helemaal aan gewend waren, veranderde het experiment ineens. De bekertjes zagen er nu allemaal anders uit. De vogels keken toe hoe eten onder één van de bekertjes werd gelegd.  
Vervolgens werden de vogels 10 minuten apart gezet. Terwijl buiten hun zicht de bekertjes van plek werden gewisseld. Ondanks dat het bekertje met snack niet meer op dezelfde plek stond, lukte het de vogels in 70 procent van de gevallen toch om het juiste bekertje eruit te pikken.  
Op basis, dus, van de visuele kenmerken van de beker. Terwijl ze op het moment dat ze de bekertjes zagen nog niet wisten dat dit relevante informatie was. En dat, zeggen de onderzoekers, suggereert dat ook een gaai een soort episodisch geheugen heeft. In vervolgonderzoek willen ze kijken of dit ook werkt als er geen eten in het spel is.
Lees hier meer over het onderzoek: Eurasian jays can use “mental time travel” like humans See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet alleen mensen, maar ook vogels hebben een episodisch geheugen

In de vorige aflevering hoorden we hoe onderzoekers onder andere ammoniak proberen terug te winnen uit waterreststromen. Lot van der Graaf, van de TU Delft, kijkt in haar onderzoek weer naar een heel ander soort reststroom en een andere techniek.
Ze bestudeert hoe bacteriën ingezet kunnen worden om metalen terug te winnen uit afvalwater dat afkomstig is uit de mijnbouw. Dat kan belangrijke grondstoffen opleveren, maar gaat ook vervuiling tegen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bacteriën gebruiken om metalen uit afvalstromen van de mijnbouw te halen

We doen in Nederland al een heleboel slimme dingen met water. Toch halen we er nog lang niet alles uit. Dat geldt bijvoorbeeld voor sommige belangrijke grondstoffen. 
Zonde vindt ook Jules van Lier van de TU Delft, onderzoeker op het gebied van milieu en technologie. Hij vertelt wat ze daar op dit moment aan proberen te doen. Eén van de dingen waar ze naar kijken is het slim terugwinnen van ammoniak uit reststromen.
We brengen een bezoekje aan de installatie waarin de nieuwe techniek getest wordt. Niels van Linden van Lenntech legt uit hoe alles werkt en wat ze al lukt. 
Daarnaast horen we van Adriaan Lieftinck waarom partner Mezt zoveel vertrouwen heeft in de techniek en van Tobias Opschoor tot in detail hoe de installatie in elkaar zit. 
In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap horen we meer over het werk van Lot van der Graaf. Zij kijkt in haar onderzoek naar het terugwinnen van grondstoffen uit reststromen in de mijnbouw.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe we veel meer ammoniak uit reststromen zouden kunnen halen

Vitamine B12 is een essentieel stofje voor veel organismen, maar het is ook behoorlijk schaars. Kijken we in de oceanen, dan is het zo dat de helft van alle algensoorten niet zou kunnen overleven zonder deze vitamine. 
Maar net als mensen kunnen deze dieren dit stofje niet zelf produceren. Bepaalde zee-bacteriën kunnen dat wel. Sommige produceren het hele stofje, anderen maken een deel ervan aan en kunnen B12 alleen maken als ze samenwerken met andere bacteriën.  
Naar deze bijzondere samenwerking hebben onderzoekers nu gekeken. Daar waren een heleboel experimenten en geavanceerde technieken voor nodig, maar ze hebben nu in kaart kunnen brengen hoe de bacteriën dat doen.  
Ze zagen hoe de ene bacterie de kleine B12-bouwblokjes loslaat in het water. Een tweede bacterie maakt niet alleen de missende grote bouwblokjes aan, maar kan ook alles bij elkaar brengen om zo de vitamine te produceren.  
Het bijzondere is alleen, dat deze bacterie de vitamine niet zomaar vrijgeeft. Dit gebeurt alleen als die eerste bacterie van de kleine bouwblokjes een virus activeert in de bacterie van de grote bouwblokjes.  
Die zorgt ervoor dat de bacterie die B12 in elkaar kan zetten barst en de vitamine vrijkomt. Een bizar systeem dat waarschijnlijk een belangrijke rol speelt in het controleren van de voorraad B12 in watersystemen.  
Het is een samenwerking met een complexiteit die nooit eerder bij bacteriën is gezien. 
Lees hier meer over het onderzoek: Marine bacteria team up to produce a vital vitamin See omnystudio.com/listener for privacy information.

De mensen die al twee jaar zorgen voor de dieren in Oekraïne

Download our free app to listen on your phone