Laura ontdekt tijdens een saaie coronawinter in het archief van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis een enorme collectie cassettebandjes. Op die cassettebandjes staan de stemmen van ‘Spanjestrijders’: Nederlandse mannen en vrouwen die in de jaren dertig naar Spanje vertrokken om daar in tijdens burgeroorlog tegen het fascisme te vechten.

Wie waren deze mensen? En waarom deden ze mee aan een oorlog zo ver van huis? Twee stemmen blijven het meest in Laura’s hoofd hangen: de stemmen van Jaap Gons en Jenny Schaddelee. Ze leert ze steeds beter kennen, en Jaap en Jenny laten Laura ook nadenken over haar eigen idealen. Wat doet zij eigenlijk voor de dingen waar ze in gelooft?

Over de geschiedenis van astrologie.

“Zo boven, zo ook hier beneden” dat is ongeveer het principe waar astrologie vanuit gaat. En aan dat principe lijkt al duizenden jaren weinig veranderd. Ook nu vindt een nieuwe generatie in het Westen de astrologie, ditmaal door sociale media en ingenieuze apps. Wanneer begon de mens betekenis te zien in de sterren, en hoe beweegt de astrologie zich door de geschiedenis?

Met astronoom Rob van Gent, mediëvist Sanne Frequin, boekhistoricus Andrea van Leerdam (auteur Woodcuts as reading guides), hoogleraar Computational Humanities Rens Bod (auteur Een wereld vol patronen en Waarom ben ik hier?) en astroloog Nora Gosselink. Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr en Christianne Alvarado. Eindmix: Alfred Koster.

In het midden van Transsylvanië ligt het Hongaarstalige dorpje Szék. Radiomaker Marian van der Pluijm is op bezoek bij de zelfverzekerde ome Pisti. Hij kent prachtige oude Hongaarse volksliedjes. Zodra ze haar opnameapparaat tevoorschijn haalt, weet hij wat er van hem verwacht wordt. Hij dreunt zijn naam, de titel van het lied en zijn woonplaats in de microfoon op, en begint dan routineus te zingen.

Marian is namelijk niet de eerste die hem opzoekt. In de jaren 80 en 90 trokken busladingen jonge Hongaren naar Transsylvanië. Zij herontdekten de oude Hongaarse volksmuziek die in Hongarije al uitgestorven was, en brachten het mee terug naar huis. Zondag in OVT, een documentaire over deze revolutionaire Hongaarse folkrevival die groter was dan de muziek zelf.

Bijna veertig jaar lang hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst ir. Johan Alvarez Manusama in de gaten. Hij was president in ballingschap van de RMS, de Republiek der Zuid Molukken. De Zuid-Molukkers die vooral bekend werden door de gewelddadige treinkapingen midden jaren ’70. Manusama is één van de ruim 70.000 mensen van wie het persoonsdossier eind 2022 openbaar is gemaakt.

De door de dienst verzamelde berichten lezen als een dagboek en schetsen een beeld van een man die naar de buitenwereld vooral de dialoog zocht, maar intern de jonge activisten - die niet terugdeinsde voor geweld - nauwelijks de baas was. Olaf Oudheusden las de berichten en ziet dat de BVD het geweld nauwelijks kon voorkomen. Toch bleef de dienst Manusama volgen. Was hij nou een vriend of vijand van Nederland?

Dit Spoor Terug is een co-productie met Argos: https://www.vpro.nl/argos/media/luister/argos-radio/onderwerpen/2023/bvd-dossier-manusama-veertig-jaar-gezocht-naar-een-speld-in-de-hooiberg.html#

Nicole is terug in Nederland. Door haar reis naar Suriname is ze kweekjes als iets positiefs gaan zien. Maar er is ook een schaduwkant, zo vertelt bijvoorbeeld cultureel-antropoloog Gloria Wekker. Kweekjes die als hulp in de huishouding werden gebruikt bijvoorbeeld. Voor Nicole werd goed gezorgd door haar kweekmoeder Sonja. Toch wil ze nu echt weten: waarom ik? Voor antwoorden op die vraag gaat Nicole langs bij haar vader en kweekmoeder Sonja. Zal haar vader willen praten over waarom ze een kweekje werd? En waarom nam Sonja haar eigenlijk in huis?  

Met alles wat ze heeft geleerd en gehoord keert Nicole terug naar socioloog Aspha Bijnaar. Welke lessen uit de Afro-Surinaamse geschiedenis over kweekjes neemt ze mee? Tot slot komt het tot een confrontatie met haar moeder Jetty. Ze hebben ieder hun eigen perspectief op het verleden. Kunnen ze zich met elkaar verzoenen?

Ruim 22 jaar is Nicole niet in Suriname geweest. Om nog dieper het verleden van kweekjes in te duiken en haar Surinaamse kant te onderzoeken, gaat Nicole terug naar het geboorteland van haar ouders. Ze treft een onrustig land in economische crisis waar veel mensen in de overlevingsstand zitten. Kort na haar aankomst bereikt de onrust een kookpunt. In de binnenstad zijn demonstraties tegen het regeringsbeleid uitgemond in onlusten.

Nicole vraagt zich af hoe het zit met Kweekjes in het Suriname van nu? En hoe ver terug gaat deze informele pleegzorg in haar familiegeschiedenis? Samen met historicus Mildred Caprino doet Nicole belangrijke ontdekkingen in de archieven. Op plantage Berlijn, waar haar voorouders hebben geleefd, leert ze over winti en de Afrikaans Surinaamse cultuur en komt ze tot belangrijke inzichten over waarom juist zij een Kweekje werd. Nicole keert terug naar Nederland met een gevoel dat Suriname ook haar thuis is, maar ook met meer vragen. Zullen haar ouders deze nu eindelijk kunnen beantwoorden?

Samen met haar broer en zus keert Nicole terug naar haar wortels in het Brabantse Cuijk. Weten zij waarom zij weg moest? Eindelijk vindt ze de cassettebandjes die haar familie naar elkaar stuurde. Luisterend naar de bandjes die zij vanuit Nederland opstuurden doet Nicole een belangrijke ontdekking over haar moeder. Op de bandjes uit Suriname klinken ook verhalen over de onafhankelijkheid, de slechte economische situatie en censuur. De coup slaat nieuwe wonden, veroorzaakt verscheurde families en nieuwe kweekjes.

Er ontstaat spanning in families. Mensen die achterblijven in Suriname en mensen die naar Nederland trekken, maken een andere ontwikkeling door. Men neemt elkaar de maat: wie is de ‘echte’ Surinamer? Daar moeten we mee stoppen, zegt haar goede vriendin Seada, we zijn hier allemaal door de loop van de geschiedenis. Om echt te begrijpen wat dat betekent, zal Nicole haar weerstand moeten overwinnen en diep het verleden in moeten duiken.

De geschiedenis van kweekjes blijkt ook een verhaal van ontworteling te zijn. Om iets te bereiken in het leven, te studeren of te werken, moesten Surinamers naar ‘het moederland’. Maar hoe welkom was Nederland voor haar overzeese kinderen? Elke nieuwe migratiegolf bracht nieuwe kweekjes voort. Ze werden kweekjes in een land waar het moeilijk wortel schieten is. Het verlangen naar Suriname en gemis van famiri klinkt door op de cassettepost die families elkaar stuurden.

Nicole’s moeder Jetty kent het gevoel als geen ander. Om verder te studeren moest ze haar baby Glynis - Nicole's oudere zus - achterlaten in Suriname. Nicole kan het zich niet voorstellen. Maar, ontdekt ze in gesprekken met andere kweekjes, misschien is de traditie van kweekjes ook een kracht? Socioloog Aspha Bijnaar wijst op de oorsprong van kweekjes: de trans-Atlantische slavernij. Was het systeem van kweekjes een overlevingsstrategie? Ondertussen probeert Nicole de keuze van haar moeder om haar achter te laten, te begrijpen.

Om meer te weten te komen over de oorsprong van kweekjes duikt Nicole in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers in Nederland. Hoe hielden families, gescheiden door een oceaan, contact met elkaar? Nicole gaat op zoek naar de cassettebandjes die haar familieleden aan weerszijden van de oceaan voor elkaar inspraken. Ondertussen groeit bij Nicole een onbestemd gevoel. Het is een stille regel: In bere tories, verhalen die in je buik moeten blijven, zaken die binnen de familie opgelost moeten worden, daar praat je niet over. En dat is nou precies wat Nicole wel wil doen: het gesprek openen. Haar zoektocht zorgt voor weerstand. “Een Bounty,” wordt ze zelfs genoemd.

Is ze Surinaams of Nederlands? Bij haar moeder, die in het theater ook persoonlijke verhalen deelt, vindt ze steun. Tegelijkertijd staat hun eigen geschiedenis tussen hen in. Want waarom liet haar moeder haar achter? Moest Jetty weg om zichzelf te ontwikkelen?

“Famiri” is alles voor journalist Nicole Terborg. Ze komt uit een warm nest; haar familie is er altijd voor haar. Toch knaagt er iets. Toen ze dertien jaar oud was, moest Nicole in haar eentje plotseling verhuizen van haar ouderlijk huis in een Brabants dorp naar haar tante in de grote stad. Ze is een kweekje, zoals veel Surinamers dat noemen; je groeit niet op bij je ouders maar bij andere familieleden of pleegouders. Nicole voelde zich onbestemd, onzeker, eenzaam en afgewezen.

Nu terugkijkend zit ze met zoveel vragen. Waarom moest zij weg? Kweekjes zijn gangbaar in haar familie en toch is het niet een onderwerp waarover gesproken wordt. Nicole is niet alleen bang voor de reacties van haar familie, maar ook voor die van de Surinaamse gemeenschap. Toch gaat ze de confrontatie aan met haar moeder, theatermaker Jetty Mathurin. En om haar eigen kweekverhaal te begrijpen, verdiept Nicole zich in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers. Lees hier het interview met Nicole Terborg in de VPRO Gids.