จุดสำคัญตัวที่เป็นคีย์เลย ถ้าเราอยากปฏิบัติเพื่อบรรลุมรรคผล ตัวที่เป็นคีย์ของการปฏิบัติ คำว่ารู้ทุกข์ สิ่งที่เรียกว่าทุกข์ ก็คือรูป นาม กาย ใจของเรานี้ล่ะ เรียกว่าตัวทุกข์ ทุกข์ไม่ได้ให้ละ ทุกข์ไม่ได้ให้หนี แต่ทุกข์ให้รู้ เห็นไหมศาสนาพุทธยากตรงนี้ล่ะ ถ้าบอกให้พวกเราหนีทุกข์ พวกเรายอมง่าย แต่บอกให้พวกเรารู้ทุกข์ ไม่อยากรู้ ไม่อยากเห็น เวลาทำบุญก็อธิษฐาน ขอให้ไกลความทุกข์ร้อยโยชน์แสนโยชน์ ขอให้ไกลความทุกข์ ไม่รู้หรือว่าทุกข์ก็คือกายกับใจของตัวเอง ยังรักกายตัวเองรักใจตัวเอง แต่บอกทำบุญแล้วขอให้ไกลจากตัวทุกข์ ไม่เข้าใจ ทุกข์ไม่ได้ให้ไว้หนี ทุกข์ก็ไม่ได้เอาไว้ให้ละ ทุกข์ให้รู้ สิ่งที่เรียกว่าทุกข์ย่อๆ คือรูป นาม กาย ใจของเรา รู้กายอย่างที่กายเป็น รู้ใจอย่างที่ใจเป็น รู้มันไปเรื่อยๆ เราก็จะเห็นความจริง ร่างกายนี้ไม่เที่ยง มีความทุกข์บีบคั้นอยู่ตลอดเวลา ทุกข์มากบ้างน้อยบ้าง แล้วก็ไม่อยู่ในอำนาจบังคับ ร่างกายไม่ใช่เรา มันเป็นวัตถุ เป็นก้อนธาตุ ภาวนาไปเรื่อยๆ ถึงจุดหนึ่งจะรู้ว่าจิตก็คือตัวทุกข์ แล้วเป็นตัวมหันตทุกข์ ไม่ใช่ทุกข์ธรรมดา มันเป็นตัวทุกข์ยิ่งกว่าร่างกายอีก ร่างกายเราพอทุกข์มากๆ ก็ตายใช่ไหม ไปเกิดใหม่แข็งแรงขึ้นมาอีกแล้ว แต่จิตมันเกิดดับสืบเนื่องกันไป ไม่รู้จักจบจักสิ้น หมุนเวียนไปในสังสารวัฏ จะเห็นเลยไม่มีอะไรทุกข์เท่าจิตเลย เห็นความเป็นจริงของจิต จิตเกิดเบื่อหน่าย คลายความยึดถือ สลัดคืนจิตไป สลัดคืนจิตได้ก็คือคืนขันธ์ 5 ทั้งหมดให้โลกไปแล้ว ไม่เอาแล้ว จิตพ้นจากขันธ์ หลวงปู่ปราโมทย์ ปาโมชฺโช วัดสวนสันติธรรม 11 พฤษภาคม 2568 (ช่วงเช้า)