Historical biographical account about inventor Alexander Graham Bell. This is narrated in the Ilocano language of the Philippines. This is the third of 3 parts.

EXCERPT:

"...Asideg ti panaggayyem da Helen Keller ken Alexander Graham Bell. Agpadada a naggapu iti pamilya a saan laeng a respektable ken nangangato ti saadenda no di ket pasetda iti pakasaritaan ti Amerika. Maikadua a kasinsin wenno kapidua ti apo a baket ni Helen iti awid ti pamilya a Keller daydi Heneral Robert E. Lee. Nalatak a heneral iti konpederasyon ti Amerika ni Hen. Lee. Maisurot ti puon ti linya ti kaamaan ni Helen Keller iti linya ni Ari Edward 1 ti Inglatera a maika SANGAPULO KET INNEM (16) a henerasyon nga apona a lakay, ket ni Ari Henry III ti Inglatera a maika SANGAPULO KET PITO (17) a henerasyon nga apona a lakay.

Immuna a naam-ammo ni Alexander Graham Bell ni Helen idi MIL OTSO SIYENTOS OTSENTA’Y SIYETE (1887). Innem ti tawen ni Helen idi impan dagiti agassawa a Keller daytoy kenkuana nga ikonsulta. Kadagidi a panawen, nalataken ti nagan ni Dr. Bell gapuen ti panangimbentona iti telepono. Ngem iti daydi a tawen a napan impan dagiti dadakkel ni Helen daytoy ken ni Dr. Bell, agpapaay idi a mangngagas dagiti ubbing a di makangngeg daytoy. Nagkiddaw dagiti dadakkel ni Helen ti rekomendasyon maipapan iti eskuwelaan ken mannursuro iti ubing a bulsek ken tuleng. Inturong ni Alexander Bell ti ama ni Helen iti eskuwelaan a nakaalaanda kenni Anne Sullivan a nagbalin a mannursuro ken matalek a kadua ken gayyem ni Helen.

Babaen iti lagip ni Helen idi insuratna ti biograpiyana, kinunana nga iti daydi immuna a pannaka-am-ammona ken ni Dr. Bell, nariknanan a dagus idi a managayat ken naanus a mangngagas ni Dr. Bell. Sinaklotna ni Helen ket impalubosna iti ubing nga amirisenna daydi relosna. Naray-aw idi ni Helen iti daydi a pannakaiggemna iti relosna.

Kadagiti simmaruno a tawen, gapuen iti ipagpagna ni Alexander Graham Bell idi a prinsipyo a kasapulan a masuroan dagiti saan a makangngeg nga agsao, nagbalin a modelo ken inspirasyon iti propesyonna a mang-ngagas ni Helen Keller. Ni Helen ti immuna a tuleng ken bulsek a nakaadal nga agbasa, agsurat ken agsao iti nasigu. Nagballigi pay a nagturpos iti propesyonna iti unibersidad.

Indidikar ni Helen daydi sinuratna a biograpiyana idi MIL NUEBE SIYENTOS TRES (1903) - “Ti Pakasaritaan ti Biagko,” ken ni Bell. Kinunana ditoy a ni Alexander Graham Bell ti ‘nangisuro kadagiti tuleng nga agsao ken pinagbalinna ti lapayag a dumngeg iti bitla manipud Atlantiko agingga idiay Kabatuan.”

Iti daydi biograpiya nga insuratna, inlanad ni Helen Keller ti panagraemna kenni Alexander Graham Bell. .."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST TO CONTINUE AND FOR THE FULL EPISODE.

Historical Biographical account about inventor Alexander Graham Bell. It is narrated in the Ilocano language of the Philippines. This is the second of three parts.

EXCERPT:

"...Dua a tawen kalpasan daydi sentenyal, napan ni Alexander idiay Inglatera ket paset daydi a biyahena ti napan nangipakita ken mangipalawag kenni Reyna Victoria idiay taengna nga Osborne House maipapan iti telepono. Naintriga ni Reyna Victoria ta naamirisna a dagus ti nasken a pakaiserbiyan daytoy. Iti dagidi a tawen, madama idi ti sinnupiat ken ginnubat iti nagbaetan ti Rusya ken Turko. Manipud MIL OTSO SIYENTOS SETENTA’Y SIYETE (1877) agingga iti MIL OTSO SIYENTOS SETENTA’Y OTSO (1878). Isu daytoy idi daydi managan a ‘Gubat ti Krimea’ (Crimean War) a napasamak idiay peninsula a Crimea idiay Amianan a paset ti Black Sea idiay Daya a paset ti Yuropa.

Daytoy a sinnupiat ket gapu iti panaglaban ti Imperio nga Ottoman ken ti nagkadua a Rusya ken dagiti nangbukel iti lugar a Balkan. Rimmaman idi ti Britania iti daytoy a gubat gapu iti alikakana nga daytinto panangawid ti Rusya iti pagilian a Romania nga idi ket adda iti turay dagiti Turko, ket saanto nga agpatingga idiay. Pinattapatta idi ti Britania nga amangan ta manipud idiay, kanayonento ti Rusya ti mangawid iti ‘British India’ babaen ti Afghanistan a dalanda. Isu daytoy ti gapu nga immalyansa ti Britania iti Imperio nga Ottoman a pagaammo met iti nagan nga Imprerio a Turko. Adu a telegrama ken sursurat ti sumangsangpet a kas delubyo iti palasyo a nangkidkiddaw iti konsiderasyon ti Reyna. Daydi a kaadu ket nanglapunos iti palasyo.

Kasta unay ti pannakaparaem dagidi opisyal ti reyna iti daydi imbensiyon ni Alexander. Kinabigatan daydi rabii ti demonstrasyonna, dagus a nagsurat ken Alexander ni Major Biddulph (‘Keeper of the Privy Purse’) * a nangibagi iti reyna.

Naisurat a naggapu daydi surat manipud OSBORNE ket naisurat a petsa ti MAIKA DIYES Y SAIS TI ENERO, MIL OTSO SIYENTOS SETENTA’Y OTSO ( “Osborne, Enero 16, 1878)

Daytoy ti linaon ti pormal a surat:

“Patgek a Kabalyero,

“Namnamaek a nalawag iti pannakaammom no kasano ti panagyaman ken panagsiddaaw ti Reyna iti naibanag nga eksibisyon ti telepono ditoy iti rabii ti Lunes.

‘‘Inkalikagum kaniak ti Kinatan-okna nga iyebkasko ti panagyamanna kenka kasta met kadagiti natatakneng a hermanas ken hermanos a naikuyog kenka iti daydi nga okasyon.

“Tarigagayan ti Reyna, no awan makabeddeng a rason, a gatangen dagiti dua nga instrumento nga adda pay laeng ditoy, agraman linya ken dadduma a pasetna. No adda pannakabalinna ket iyanusmo nga ipakaammo kaniak to siasino ti pakaiturongan ti kaitutopanna a gatad.

“Siak, patgek a Kaballero, “Toy sipupudno unay, “Thos. (THOMAS) Biddulph.”

PLEASE LISTEN TO PODCAST TO CONTINUE AND FOR THE FULL PODCAST.

Historical biographical account about inventor Alexander Graham Bell narrated in 3 parts in Ilocano (Philippines) language. This introductory first part includes a summary about the beginning of the telephone.

EXCERPT:

"Binigbig ti lubong ni Alexander Graham Bell a naindaklan nga imbentor ket naipakarbengan kenkuana daydi panangtagikua iti dayaw nga ‘Ama ti Telepono’. Saan a daytoy idi ti naipangruna a turong ti dalan a sursurotenna. Napatpateg idi kenkuana ti akemna a mannursuro kadagiti tuleng. Nagrusing iti panunotna ti konsepto nga ‘electronic speech’ (panagsarita babaen iti elektrisidad/elektroniko) gapuen iti inana a saan a makangngeg.

Mangipampamuspusan idi a mangpaballigi iti sistema ti panursuro kadagiti saan a makangngeg tapno iti labes daydi kinaawan ti panagdengngegda, ket makasaoda koma ken mabalinanda ti makabukod nga agbiag ken aggun-od kas kadawyan a tao. Kas insaritana iti naminsan kenni Helen Keller,kinunana a pammatina a ti biag ti maysa a tao ket gasat a natuding. Iti daydi lubongna, nalabit a karkarna, a daydi panagbiagna ket naglinabag kadagiti pasamak a nagnaynayon a nainaig iti kinapateg ti uni.

Ket no natakneng nga imbentor ni Alexander, naindaklan a tao daytoy iti panagayatna a mangitag-ay iti dayaw dagiti tao a napaidaman ti pisikal a kinagasat.

KAS MAIYANIG ITI NARATIBO TAYO MAIPAPAN ITI BIYAG NI ALEXANDER GRAHAM BELL, UMUNA NGA INTAY TALDIAPAN NGA AMMOEN TI NAGPUNGANAYAN DAYTOY IMBENSIYON A TELEPONO:

Nabuntog ti panagtaray ti komunikasyon idi un-unana a panawen. Agtalged dagiti tao a mangipatulod ti mensahe babaen kadagiti biyahero nga agdaliasat ken agsawsawar kadagiti nadumaduma a lugar. Lawas, bulan ken uray pay tawen idi ti bilangen tapno makaipagteng ti tao iti mensahena kadagiti nakaikednganda. No adayo ti distansiya, kadawyan a nabaybayag met a makadanon ti komunikasyon.

Idi naimbento ti telegrapo ket naiparuar ti pannaka-aramatna iti gimong, dakkel ti naitulongna iti panagdur-as ti disenyo ti komunikasyon. Nagtungpal daytoy iti pannaka-aramid ti telepono ket nangnayon a nangipapardas iti panagbaliw iti lubong.

Ni Alexander Graham Bell ti kadawyan a mabigbig a nangimbento iti telepono a pinanagananna idi ti ‘electrical speech machine’ (elektrikal a makina nga agpaay iti panagsarita). Daydi disenyo nga inaramidna ti immuna a naiyawatan iti ‘patent’ wenno ‘karbengan nga agtagikua’ iti konsepto ti telepono. Nupay kasta, saan nga isu ti immuna a nakapanunot iti ideya ti komunikasyon babaen ti linya. Ti kinaagpaysona ket adda met idi dadduma a nagpartuat ti mainaig iti daydi instrumento nga inaramidna. Isuda da Antonio Meucci a nagpartuat iti agpatang a telegrapo a nakaibael iti adayo a komunikasyon.

Adu pay dagidi nagpartuat iti instrumento a no saan nga kaarig daydi inaramid ni Alexander ket addaanda galad a nagpunganayan ken nakaibasaran ti modelo ni Alexander..."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Historical biographical account about Albert Einstein in three parts. The narratives are in two separate versions of Philippine languages: Tagalog and Ilocano. This is the THIRD of the three parts of the TAGALOG version.

EXCERPT:

"...Mula MIL NUEBE SIYENTOS BEYNTE NUEBE (1929) hanggang MIL NUEBE SIYENTOS TRENTA’Y DOS (1932), gustong gusto noon ni Albert ang pumupuntang manirahan sa isang maliit at matahimik na pook na nagngangalang CAPUTH (‘KA-PUT’) sa malapit sa BRANDENBURG sa Alemanya.

Nagpatayo siya doon ng kanyang tirahan na kanyang pinupuntahan kada panahon ng tag-init. Matatagpuan ito sa pagitan ng dalawang bay o lawa at napalibutan ng napakagandang kakahuyan. Gustong-gusto niya noon ang pumupuntang nag-lalayag sa kanyang maliit na bapor na panlayag. Iniregalo ito sa kanya ng isa niyang mayamang kaibigan sa kanyang pan-LIMAMPUNG (50) TAONG kaarawan. May naka- ukit na pangalan ng bapor na “Tummler” subalit pinangalanan ito ni Albert ng sarili niyang palayaw – “makapal na bapor na panlayag”. Gustong-gusto niya noon ang lumarga ng sarili niya habang siya’y nasa Caputh (KA-PUT). Ni hindi naging sagabal sa kanya na hindi siya marunong lumangoy.

Itong mga sandaling nagso-solo siyang naglalayag ang siyang mga panahon na - napag-iisipan niya ng malalim ang tungkol sa kanyang mga teyoria kung kaya, lagi-lagi noon na may nakahandang papel at lapis para sa kanya doon.

Noong tag-init ng MIL NUEBE SIYENTOS A-TREYNTA (1930), habang siya’y naglalayag sa Caputh (‘KA-PUT’), sumulat siya ng KREDO. Isinulat niya ito para sa mga lupon na nag-a-adbokasya sa mga karapatan ng buong katauhan. Pagkatapos nito, ipinalathala niya ang kanyang sinulat. Napamagatan ito ng “ANO ANG PANINIWALA KO” (What I Believe).

Sinabi ni Einstein:

“Ang pinakamagandang damdamin na ating mararanasan ay iyang bagay na misteryoso. Iyan ang pundamental na emosyon na nakasaad sa pinagsimulan ng lahat na totoong letras at siyensa. Sa tao na estranghero sa kanya ang ganitong damdamin, sa tao na hindi na namamangha at hindi na nagnanais na mamangha ay para nang isang patay, para nang naihipang kandila. Upang damain na sa likud ng anumang maranasan ay may bagay na di-maabot na intindihin ng ating kaisipan, bagay na ang kanyang dalisay at kagandahan ay napaparating lamang sa atin ng pansamantala, iyan ang pagka-relihiyoso. Sa ganyang katuturan, ako’y isang masugid na relihiyosong tao.”

Lagi-lagi noong nagpapaliwanag na hindi ito ateista. Sinabi niya sa isa niyang kaibigan: “May mga tao na walang Diyos subalit ang kinaka-inisanko ay kakabig sila ng bahagi ng nasabi kong kaisipan at ginagamit nila itong pansuporta sa kanilang kawalan ng paniniwala.” “Ang ipinagka-iba ko sa mga taong nagsasabing sila ay ateista ay ang kanilang pagpapa-mababang loob tungkol sa mga hindi maabot na lihim ng pagkaka-ayos ng kalawakan,” paliwanag niya. “Ang mga panatiko na ateista ay para silang mga alipin na nagdadala pa rin sa kalooban nila ng bigat ng bakal nilang tanikala na itinapon na nila pagkatapos silang naghirap. Naging nilalang sila – dahil sa kanilang inggit tungkol sa tradisyon na relihiyon na sabi nila ay ‘opium ng masa’ – dahil diyan, ay hindi nila marinig ang himig ng naka-buo-an.”

Kung sa ibang tao, ang mga milagro ang nagsisilbing pruweba at patunay na mayroong Diyos, ang kay Einstein naman, ay ang kawalan ng milagro ang siyang nagpapakita na mayroong Diyos."

PLEASE LISTED TO THE PODCAST FOR THE FULL AND COMPLETE EPISODE.

Historical Biographical narratives about Albert Einstein in Tagalog Language. This section is the second of three parts.

EXCERPT:

Noong taon – MIL OTSO SIENTOS NUBENTA’Y KUWATRO (1894), nagpunta ang mga magulang ni Albert sa Italia at doon sila nagtrabaho. Dahil nag-a-aral noon si Albert, nagpaiwan muna siya sa Munich upang taposin niya ang kanyang pag-a-aral. Sa mga tiyempong iyon, lalong sumidhi ang atensiyon ni Albert sa kanyang pag-aaral. Naging kakaiba ang kanyang kahusayan sa Matematika ng Calculus. Subalit, malimit siya noong hindi pumapasok sa iba niyang mga klase upang siya’y makapunta sa laboratoryo. At sa mga klase na hindi niya inintindi, nasabi ng mga propesor sa mga ito na wala siyang hahantungan sa buhay.

Noong nagka-edad siya ng LABIMPITO (17), humarap siya sa isang eksamen sa pagtugtog ng biyulin. Natanto ng magtuturo noon na nagbigay ng eksamen sa kanya na mayroon itong kakaibang pang-unawa sa musika.

Sa mga sumunod na dekada, naging mahusay na biyulinista si Albert Einstein. Subalit mas nananaig ang kanyang pagkainteres sa siyensa. Ayon sa kanya: “Nabuhay ako sa mga pangitain ko sa musika. Minamatyagan ko ang aking buhay sa alituntunin ng musika.”

Noong MIL OTSO SIYENTOS NUBENTA’Y SINGKO (1895), gusto niya noon ang mag-aral ng inhenierya at mag-pokus sa linya ng elektrisidad subalit noong siya’y kumuha ng eksamen para makapasok sa Eidgenossische Technishe Hoschule

o SWISS FEDERAL POLYTECHNIC INSTITUTE sa Switzerland (Suisa), hindi niya naipasa ito. Gayunpaman, siya’y napayagan na mangumpleto sa kanyang grado sa ARGOVANIAN CANTONAL SCHOOL sa Aarau (‘O-R A W’), Switzerland . Noong MIL OTSO SIYENTOS NUBENTA’Y SAIS (1896), nakapasok ito sa SWISS FEDERAL POLYTECHNIC INSTITUTE para mag-aral ng apat na taon sa Matematika at Pisika habang siya’y nagturo naman dito ng kursong pang-diploma.

Sa unibersidad, nag-iisa lamang noon ang babaing kaklase niya. Siya si MILEVA Maric. Isang mahusay na matematiko at pisiko na taga Serbia si Mileva. Itong unibersidad na pinapasukan nila, ang pangalawang unibersidad sa Yuropa na tumanggap ng babaing estudyante sa mga programa na kanilang itinuturo. Si MILEVA ay siyang panlimang babae pa lamang na nag-aral ng Matematika at Pisika sa unibersidad na ito sa mga panahong iyon. Naipanganak si Mileva sa isang pamilya na nasa Imperio ng Hungaria. May kakayahan ang kanyang kamag-anakan. Sa mga tiyempong iyon, hindi pa noon pinapayagan ang mga babae na makapagtapos at makatanggap ng edukasyon mula sa unibersidad sa Hungaria.

Kung kaya sinamahan siya ng kanyang ama na si MILOS “MARITCH” Maric, na pumunta sa Suisa (Switzerland) upang pumasok na mag-aral ng sekundaria sa eskuwelahan ng mga babae. Isang mataas na opisyal noon ng korte sa Zagreb, Croatia ang ama ni Mileva. Bagaman mayroong bahagyang kapansanan sa paglakad si Mileva, dahil sa pagkakapilipit (pagkakabalikuko) ng balakang nito noong siya’y bagong panganak, hindi ito naging balakid sa kanyang edukasyon dahil sa husay, talino at pananagumpay niya sa akademya.

Habang sila ay nagkaklase noon sa unibersidad, lagi-lagi noong nagsasama sina Albert at Mileva. Paminsan-minsan noon na hindi nag-a-atendar ng klase si Albert at sila’y nagtutulungang dalawa sa kanilang mga inaaral. Magaling sa pag-aayos ng sistema ng pananaliksik si Mileva. Tatlong taon itong nakakatanda kay Albert. Pareho silang masigasig sa kanilang pag-a-aral, pananaliksik at pagsusulat. At bagaman kadamihan sa kanilang isinusumiteng artikulo tungkol sa pinagsamahan nilang inaaral at sinasaliksik ay napapunta lahat sa pangalan ni Albert, marami mga nilalaman ng mga sulat nila sa isa’t-isa na dalawa ang nakakapag- patunay na sila’y nagkolaborasyon sa mga konsepto na kanilang pinag-aralan at sinaliksik...."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL AND COMPLETE EPISODE.

Historical biographical narrative about Albert Einstein in Tagalog (Philippine language). This story is told in three parts. This first part introduces and explains the more popularly known concepts attributed to his genius.

EXCERPTS:

"...“TAO NG SIGLO” (MAN OF THE CENTURY) – ito ang ipinang-taguri sa kanya ng internasyonal na lathalain na TIME sa kopya nito na petsa TRENTA’Y UNO (31) ng Disyembre MIL NUEBE SIYENTOS NUBENTA’Y NUEBE (1999). Naisulat din na dagdag sa titulo ang sumunod: “Mula MIL OTSO SIENTOS SITENTA’Y NUEBE (1879) hanggang MIL NUEBE SIYENTOS SINGKUWENTA’Y SINGKO (1955)- Siya ang siyentipiko na nabubukod-tangi ang kanyang pagkadakila sa siglo na dinominahan ng siyensa. Sa mga panunukatan sa panahong ito – ang Bomba, ang Dakilang Pagsabog (Big Bang), Kwantum na Pisika at Elektronik- lahat ng mga ito ay nagtataglay ng kanyang imprenta.”

Isa sa mga pinakamata-talino at pinakadakilang matematiko at pisiko sa kasaysayan ng mundo si Einstein. Karaniwan, na kung mabigkas ang kanyang pangalan sa kasalukuyang panahon, ito’y may sarili nang katuturang diwa – ang pagka-henyo. Natatanging kinikilala si Einstein sa teyoriya na kanyang nilikha tungkol sa RELATIBIDAD o relativity."

"...Itong henyong ito ay ipinanganak noong ika KATORSE ng MARSO MIL OTSO SIYENTOS SETENTA’Y NUEBE (1879) sa Alemanya. Noong batang musmos pa ito, siya’y makupad na matuto. Hindi siya nakapag-aral na magsalita hanggang sa siya ay dalawang taong gulang na. “Nag-a-alala na noon ang aking mga magulang,” sabi ni Einstein sa isang pakipanayam sa kanya pagkalipas ng maraming taon. “Nagkonsulta na nga rin pati sila noon sa mga manggagamot,” dagdag niya.

Inakala ng kanyang mga magulang na mayroon siyang diperensiya noon kung kaya’t dinala siya sa doktor. Noong ineksamen siya ng doktor, sinabi nito na mas malaki ang utak niya kaysa karaniwan. Kahit naporma niya na noon ang salita sa kanyang isip, hindi pa rin niya noon masabi kaagad ito. Ang mga naunang salita na lumabas sa kanyang bibig ay: “Masyadong mainit ang sabaw!”

Kahit noong siya’y nakapagsimula nang magsalita, mayroon siyang naging kakatwang gawi na siyang naging dahilan na pinangalanan siya ng isa sa kanilang mga taga-alaga ng ‘der Depperte,” o sa tagalog, ‘makupad na paslit.’ Kapag mayroon siya noong gustong sabihin, ibinubulong niya muna ito sa kanyang sarili bago niya sasabihin sa mas malakas na boses. Sinabi rin ng kanyang kapatid na: ‘Nahirapan siyang magsalita noon at nag-alala kami na baka hindi siya matu-tutong magsalita ng diretso.’

Mabagal ang kanyang pag-progreso noong siya’y maliit pa bagaman mayroon na rin siyang kapilyohan at malimit siyang manloko sa paaralan. Subalit kahit noong siya’y bata pa na mabagal ang kanyang pag-progresong magsalita ng diretso, masidhi na siyang nag-o-obserba sa kanyang paligid. Pinag-iisipan niya ng malalim ang mga pangkaraniwang bagay sa kapaligiran. Sa mga sumunod na dekada noong nakapanayam siya tungkol sa asta niyang ito, nagpaliwanag siya: “Kung tatanungin ko ang sarili ko kung paano ko natuklasan ang teyoria ng relatibidad, naramdaman ko ang pinagsimulang dahilan. Hindi sadyang gawi ng isang matanda o nagka-edadna na pag-isipan ang mga kakatwang bagay na hindi maintindihan tungkol sa kalawakan at panahon. Dahil ang mga ito ay inisip at pinag-kamanghaan niya na noong siya ay bata pa. Subalit, masyadong mabagal noon ang aking pag-laki at pagprogreso at nakapagsimula na lamang akong mamangha tungkol sa kalawakan at panahon noong ako’y magbinata na. Ang kinalabasan niyan, naging mas masidhi ang aking pag-saliksik sa bagay na iyan kaysa gawi ng isang batang paslit...”"

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL AND COMPLETE EPISODE.

Historical biographical account about the world's greatest physicist in human history and is narrated in Ilocano. This episode is the final episode of the three-part narrative and includes a brief account about his son Eduard and a poem he wrote.

EXCERPT:

"...Manipud MIL NUEBE SIYENTOS BEYNTE NUEBE (1929) agingga iti MIL NUEBE SIYENTOS TRENTA’Y DOS (1932), pagaayat ni Albert ti napnapan nagindeg iti maysa a bassit ken naulimek nga ili a managan Caputh (KA-PUT) idiay asideg ti Brandenburg, Alemanya. Nangipatakder ditoy iti pagtaengan a pagyananna tunggal panawen ti kuwaresma. Naidisso daytoy iti nagbaetan ti dua a danaw ket napalikmutan iti bakir a kapipintasan. Naayat nga apan aglayag daytoy iti bassit a baporna nga inregalo kenkuana dagiti nabaknang a gagayyemna idi nagkasangay iti maika 50 a tawenna. Adda nai-ukit a naganna a “Tummler” ngem binunyagan ni Einstein iti bukodna a nagan – “napuskol a bapor a paglayagan.” Pagaayatna unay ti aglayag a kabukbukodanna bayat iti kaaddana idiay Caputh. Uray pay no saan a makalangoy daytoy. Dagidi a kanito a panagmaymaysana nga aglaylayag ti panagpampanunotna iti nauneg maipapan kadagiti teoriyana isu nga adda latta kanayon nakasagana a pagsuratan ken pluma nga usarenna idiay.

Idi kalgaw ti MIL NUEBE SIYENTOS TREYNTA (1930), bayat ti panaglayagna idiay Caputh, nangisurat iti ‘credo’ (kredo) Insuratna daytoy nga agpaay kadagiti gimong nga agadbokasya iti karbengan ti sangkataoan. Kalpasan daytoy, naipablaak daydi a sinuratna. Napauloan daytoy iti ‘No Ania ti Pammatik,” (What I Believe).

KINUNA NI EINSTEIN:

“Ti kapipintasan nga emosyon nga intay mapadasan ket dayta banag a misteryoso. Isu dayta ti pundamental nga emosyon a nakatakder iti namunganayan ti amin a napaypayso a letras ken siyensa. Iti dayta tao nga estranghero daytoy a karirikna kenkuana, dayta a tao a saanen a masdaaw ken saanen nga agayat nga agsiddaaw, ket arignan ti natay, kaslan napuyotan a kandela. Tapno riknaen nga iti likud ti aniaman a mapadasan ket adda banag a di-magaw-at nga awaten ti panunot tayo, banag a ti saguday ken kapintasna ket makagteng laeng kadatayo iti apaglabas, dayta ti kina-relihiyoso. Iti dayta laeng nga anag a maysaak a napasnek iti relihiyonna a tao.”

Nagtagtaginayon ni Einstein a nangipalpalawag a saan nga ateista daytoy. Kinunana iti maysa a gayyemna, “Adda dagiti tao nga agkuna nga awan Dios, ngem ti pakarurodak ket mangawidda iti naisaritak a kapanunotan a pangsuportada iti saanda a panammati.” “Ti pakaigidiatak kadagiti tattao nga agkuna nga ateistada ket ti panagpakumbaba maipapan kadagiti saan a magteng a palimed ti pannakaurnos ti law-ang, ” impalawagna. “Dagiti panatiko nga ateista, ket kasda laeng adipen a mangrikrikna pay laeng iti dagsen dagiti landok a kawarda nga imbellengda kalpasan ti panagrigatda. Naparsuada nga – gapu iti ilemda maipapan iti tradisyon a relihiyon a kunaenda nga ‘opium ti masa’ – ket dida mangngeg dagiti musika ti nakabuklan”

Kadagiti dadduma a tattao, dagiti milagro ti agserbi a pammaneknek iti kaadda ti Dios. Ken ni Einstein, ti kaawan ti milagro ti mangipakita iti kaadda ti Dios...."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL AND COMPLETE EPISODE..

Historical biographical account about the world's greatest physicist in human history and is narrated in three parts in Ilocano. This second episode continues onto his personal life story including his divorce from his first wife and his subsequent marriage with his cousin.

EXCERPT:

"Iti daydi tawen- MIL OTSO SIENTOS NUBENTA’Y KUWATRO (1894), napan dagiti dadakkelna idiay Italya ta napanda nagtrabaho. Gapu ta agad-adal idi ni Albert, nagbati daytoy idiay Munich tapno iturposna ti panagadalna. Iti daydi a tiempo simmaet ti panagduyos ni Albert iti panagadalna. Nagbalin a naipaduma ti sariritna iti paset ti Matematika a Calculus. Ngem pasaray idi a saan nga agatendar iti dadduma a klasena tapno makapan iti laboratoryo. Iti kadagiti klase a dina inatendaran, kinuna dagiti propesorna nga awanto ti maung-ungpotna iti panagbiagna.

Idi nagtawen ti SANGAPULO KET PITO (17) daytoy, simmango iti maysa a mangeksamen iti panagbiyulinna. Naamiris daydi nangeksamen nga adda sabali ken karkarna a panangipapan ni Einstein iti musika. Iti kadagidi simmaruno a dekada, nagbalin ni Albert a nalaing a biyolinista. Ngem nareg-regget daydi panagayatna iti siyensa. Kinunana: “Agbiagak kadagiti darepdepko iti musika. Sirsirpatek ti biagko iti pagannurotan ti musika.”

Idi MIL OTSO SIYENTOS NUBENTA’Y SINGKO (1895), kayatna idi ti agadal iti inhenieria ken mangipamaysa iti linya nga elektrisidad ngem idi nag-eksamen a sumrek idiay wenno Swiss Federal Polytechnic Institute idiay Suisya, saanna a nairuar daytoy. Nupay kasta napalubosan a nangkumpleto iti gradona idiay Argovian Cantonal School idiay Aarau (‘O-R A W’), Switzerland. Idi MIL OTSO SIYENTOS NUBENTA’Y SAIS (1896). Nakastrek daytoy idiay Eidgenossische Technishe Hoschule wenno (Swiss Federal Polytechnic Institute) a nagadal iti uppat a tawen iti Matematika ken Pisika kabayatanna nangisuro daytoy iti kurso a pakaitedan iti diploma."

"Idiay unibersidad, maymaysa laeng ti babai a ka-eskuelana. Isu daytoy ni Mileva Maric (maisawang a ‘Mar-itch’). Maysa matematiko ken pisiko a taga Serbia ni Mileva. Daytoy nga unibersidad ti maikadua nga unibersidad ti Yuropa a nangawat iti babbai nga agadal kadagiti programa nga iyadalda. Ni Mileva ti maikalima pay laeng a babai a nagadal iti Matematika ken Pisika iti dayta a pagadalan kadagidi a panawen. Nayanak daytoy iti pamilya idiay Imperio ti Hungaria. Adda kabalinan ti kaamaanna. Iti daydi a tiyempo, saan a mapalubosan dagiti babbai nga agturpos ken aggun-od iti edukasyon manipud iti unibersidad idiay Hungaria. Iti kasta, kinaduaan daytoy ti amana a ni Milos Maric, maysa nangato nga opisyal iti Korte idiay Zagreb, Croatia a napan idiay Suisa (Switzerland) tapno sumrek iti pagadalan a sekundaria dagiti babbai. Nupay adda bassit panagpillakosna a magna gapu iti nakaiyanakanna a pannakasalto ti pading-padingna, saan a nakatubeng daytoy iti kinaalibtakna iti akademya."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE WHOLE AND COMPLETE EPISODE.

Historical biographical account about the world's greatest physicist in human history and is narrated in Ilocano. This episode is the first of the three-part narrative. It is the introduction of the narrative that skims through his four most notable theories during his Annus Mirabilis (Year of Miracles) before it opens to his personal life story.

EXCERPTS:

"...“TAO ITI SIGLO” (MAN OF THE CENTURY*)– daytoy a titulo ket impaay kenkuana ti internasyonal a pagiwarnak a ‘Time’ iti kopya a petsa TRENTA’Y UNO (31) ti Disyembre MIL NUEBE SIYENTOS NUBENTA’Y NUEBE (1999). Naisurat a nayon daydi Paulo ti pakaammo a : ”MANIPUD MIL OTSO SIENTOS SITENTA’Y NUEBE (1879) agingga iti MIL NUEBE SIYENTOS SINGKUWENTA’Y SINGKO (1955)- Isu ti siyentipiko nga awan kapada ti kinaindaklanna iti siglo a dinominaan ti siyensa. Dagiti pakarukodan ti daytoy a panawen – ti Bomba, ti Dakkel a Panagbettak, Kwantum a Pisika ken Elektronik – amin dagitoy ikutda ti imprentrana” *

Maysa kadagiti kasiriban ken kaindaklan a matematiko ken pisiko iti pakasaritaan ti lubong ni Einstein. Kadawyan a no maibalikas ti naganna iti agdama, ket naaddaanen daytoy a balikas ti kabukbukodanna nga anag - kina-henyo. Dakkel a pakabigbigan ken ni Einstein ti teyoria a pinartuatna maipapan ti ‘Relativity’’. .."

"...Daytoy henyo a nangamiris ken nangipaawat iti teyoria a nagbalin a pondasyon dagiti adu a napateg nga imbensiyon ket naiyanak idi maika KATORSE (14) ti Marso, MIL OTSO SIYENTOS SETENTA’Y NUEBE (1879) idiay Alemanya. Idi ubing daytoy, naginad a makasuro. Saan a nakaadal a nagsao agingga iti duan ti tawenna. “Madanagan unay idi dagiti dadakkelko,” kinuna ni Einstein iti maysa nga innuman kenkuana kalpasan ti mano a tawen a naglabas. “Nagkonsultada payen idi iti mangngagas,” innayonna. Impagarup dagiti dadakkelna nga adda diperensiyana isu nga impanda daytoy iti doktor. Impakaammo ti doktor kadagiti dadakkel ni Einstein a dakdakkel ti utek ti ubing ngem ti kadawyan. Uray no mapormana idin dagiti balikas iti panunotna, dina pay laeng maisao dagitoy. Dagiti immuna a balikas nga insawangna idi ubing pay daytoy ket “Soup is too hot,” (‘Napudot unay ti digo’).

Uray idi nangrugin a makabalikas, adda nagbalin a kadawyanna a nangigapu pay iti daydi katulonganda a nangpanagan kenkuana ti ‘der Depperte,’ (‘ni naginad nga ubing’). Tunggal idi adda kayatna nga ibaga, isawangna pay nga iyarasaas iti bagina nga umuna sakbay nga iyebkasna iti napigpigsa. Kas kinuna pay ti kabsatna, “Marigatan unay idi nga agsarita ket nagdandanaganmi amin idi nga amangan ta saanto ketdi a makasursuro nga agsao iti nasayud.”

Naginad daydi panagprogresona idi bassit pay daytoy ngem nupay kasta, adda kinapilyona ket pasaray subaenna ti otoridad ti pagadalanna. Ngem uray idi ubing pay a nabuntog ti panagadalna nga agsayud nga agsao, napasneken ni Albert nga agobserbar iti aglawlawna. Pinagpampanunotanna dagidi kadawyan a bambanag iti aglawlaw. “No damagek ti bagik no kasano ketdi a natumpongak a naduktalan ti teyoria ti relatibidad, nariknak ti gapuna,” kinunana nga impalawag. “Saan a gandat ti kadawyan a nataengan a panunoten dagiti saan a maawatan maipapan iti law-ang ken panawen. Ta dagitoy ket pinampanunotnan a pinagsidsiddaawan idi ubing pay. Ngem nabuntog unay daydi panagdur-asko isu a nakapangrugiak laengen a nagsiddaaw maipapan iti law-ang ken panawen idi agtutubo-akon. Kas naggangayanna, naad-adalem daydi panagsukisokko iti dayta a banag ngem iti panagsukisok ti maysa nga ubing.”

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE WHOLE AND COMPLETE EPISODE.

Historical biographical narrative about US President "ABE" Abraham Lincoln in Ilocano version.

EXCERPT:

"... Ni Abraham Lincoln ket pagaammo iti nagan nga ‘Honest Abe” (‘Nalinteg nga Abe’). Mabigbig ni Abraham a maysa kadigiti naindaklan a bannuar iti Estados Unidos. Isu ti nangipakat kadagiti paglintegan a nangikkat ken nangpukaw iti panagadipen kadagiti tattao (slavery) idiay Amerika. Iti kadagidi a panawen ti maikasangapulo ket siyam a siglo, kadawyan idi nga aggatang dagiti nababaknang nga Amerikano iti tattao a naggapu iti Aprika ken dadduma a paset ti lubong tapno pagbalinenda nga adipen a trabahador dagitoy kadagiti nalalawa a dag-daga a sanikuada. Narigat ti pannakatratar dagiti adipen. Kasla da la ayup nga agtrabaho a madusa iti latigo, maum-umsi, magabgabsawan. Awananda ti karbengan ket tagikuaen ida dagiti amoda a kas iti pannakatagikua dagiti ayup ken bambanag nga agserbi.

Iti daydi panagakem ni Abraham Lincoln a presidente, nangiproklama iti paglintegan nga Emansipasyon (Emancipation Proclamation) idi Enero ti MIL OTSO SIYENTOS INNEM A PULO KET TALLO (1863). Manarimaan idi ti panagsinnupiat ti gobyerno ti Estados Unidos ken ti sangapulo ket maysa nga estado ti Amerika a nangbukel iti ummongda a konpederasyon. Isu dagitoy ti: Texas, Arkansas, Louisiana, Tennesse, Mississippi, Alabama, Georgia, Florida, South Carolina, North Carolina ken Virginia. Dagitoy nga estado ket agtalgedda iti adipen a mangtrabaho kadagiti nalalawa a daga nga agpaay iti agrikultura ken panagmula iti kapas, tabako ken dadduma a produkto. Isu dagitoy ti pagbaknangan dagiti tattao kadagitoy nga estado a miyembro ti konpederasyon. No maawananda ti adipen, saanda a kabaelan a talonen dagiti dagada ket kasta met a marpuog ti ekonomiyada isu a simmuppiatda iti Estados Unidos. Nagbanag daytoy a

a gerra-sibil idiay Estados Unidos a nagpaut manipud maika 12 ti Abril MIL OTSO SIYENTOS INNEM A PULO KET MAYSA (1861) agingga iti Abril – Mayo, MIL OTSO SIYENTOS INNEM A PULO KET LIMA (1865).

Daydi a proklamasyon ti nangted iti waya-waya kadagiti tattao nga adipen idiay Estados Unidos. Iti dayd a proklamasyon, naikeddeng met nga amin dagiti nawaya-wayaan nga adipen ket agpalistada nga agserbi iti militar ti Unyon ta idi ket manarimaan ngarud ti Guerra-sibil iti nagbabaetan dagiti militar ti gobyerno ti Estados Unidos ken dagiti nag-alsa a militar ti konpederasyon...."

CONTINUE with PODCAST for the full narrative.