Inspirational biographical narrative about physicist Stephen Hawking in Tagalog (Philippine language). This is the 2nd of 2 part-series.

EXCERPT:

Taong MIL NUEBE SIYENTOS SAISENTA’Y SAIS (1966) noong tinanggap ni Stephen ang kanyang bagong titulo bilang dalubhasang doktor ng siyensa sa sekta ng pisika. Ito ang taon na siya’y nagtapos bilang Doktor ng Pilosopiya at dalubhasa sa Pisika (Physics).

Naging tanyag at lumaganap ang kanyang ginawang publikasyon ng kanyang isinulat tungkol sa “MGA PROPRIYEDAD NG LUMALAWAK NA UNIBERSO” (Properties of Expanding Universe). Mula sa taong ito (MIL NUEBE SIYENTOS SAISENTA’Y SAIS, 1966), nakikolaborasyon si Stephen sa isang siyentipiko na taga-eksamen (examiner) na nasa itaas niya sa paksa na kosmolohiya (cosmology). Ito si Roger Penrose.

Kapwa at nagsama silang nag-aral, nanaliksik at naghalughog para sa teyoriya tungkol s Pinanggalingan ng Uniberso (Origins of the Universe).

Pinag-aralan at inisip nila ang dating teyoriya noon ni Albert Einstein na “TEYORIYA o KAISIPAN TUNGKOL SA KARANIWANG GRABIDAD (Theory of General Relativity). Ang kaisipang ito ay nagmumungkahi na ang espasyo at panahon (space and time) ay nagsimula sa pagkakaroon ng uniberso; at kung ganoon, ito ay hahantong sa black holes o “Itim na Puyong Buslot” o “Itim na Walang Hangganang Butas.” Itong teyoriya ni Stephen ay siyang kanyang pang-unawa kung paano maapektuhan ng grabidad ang katangian ng espasyo at panahon – dalawang bagay na ayon sa kanya ay magkarugtong at hindi mapaghihiwalay.

Maagang inumpisahan ni Stephen ang kanyang pananaliksik at pag-aaral tungkol sa nasabing “Itim na Butas” o “Itim na Puyong Buslot” o Black Holes sa uniberso. Sinikap niyang kinamtan ang kanyang teyoriya ng sapat na pampatibay at pruweba na ito’y katotohanang likas bago niya ito ipinalathala.

Subalit ilang taon pa rin ang dumaan bago niya naisulat sa libro ang tuklas niya para maipahayag. Ito ay dahil marami pa siyang mga ibang kaisipan o teyoriya na kanyang sinasaliksik kaalinsabay ng teyoriya niyang ito tungkol sa kalawakan at sa black hole.

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Inspirational biographical narrative about physicist Stephen Hawking in Tagalog (Philippine language). First of 2 parts.

EXCERPT:

“May panahon na marami sa atin ang titingala sa kalangitan at tayo’y malilipunos sa pagkamangha na mag-isip kung saan galing ang mga bagay bagay na ating masisilayan sa malayong bahagi ng kalawakan. Gaya ng mga nagkikislapang mga bituin. Libu-libo at daan-daan nang mga taon na pinag-isipan ng mga taong may matataas na karunungan ang mga nakaraang mga panahon kung ano ang sagot ng misteryo na ito. Subalit nitong nakaraang siglo lamang umusbong ang teyoriya na nagpapaintindi ng pinagsimulan ng uniberso.” Ang bagay na ito ang siyang malaking pinagpapasalamatan ng katauhan kay Stepehn Hawking.

SINO NGA BA SI STEPHEN HAWKING?

Kinikilala si Stephen Hawking na siya ang pinakatanyag at pinakadakilang henyo nitong henerasyon sa panahon na nagsimula ang pangalawang milenya. Siya ay simbolo ng pagkamarangal ng tao. Ito ay dahil sa kakaibang hamon na hinarap ng kanyang buhay. Dahil sa halaga ng kanyang kaisipan tungkol sa mga mahahalagang bagay sa siyensa na kinakailangan para sa pag- unlad ng buhay at kaisipan ng buong sangkatauhan, ipinagpunyagi siyang buhayin sa kabila ng mga napakarami at napakalaking mga sagabal. Ang kanyang kontribusyon sa siyensa ay siyang nagpabago sa pag-iintindi ng modernong tao tungkol sa uniberso (universe).

Kinikilala si Stephen Hawking bilang pinakabantog at pinakadakilang henyo nitong panahon na umpisa ng pangalawang milenya. Simbolo siya ng pagkadakila ng taong nilalang. Ito ay dahil sa kakaibang hamon na isinubok sa kanya ngn buhay. At dahil sa kahalagahan ng kanyang kaisipan tungkol sa mga bagay sa siyensa na kailangan sa pag-unlad ng kaisipan at buhay ng sangkatauhan, sinikap ng mga tao na magawan ng paraan para mapatagal ang kanyang pagkabuhay. Ang kanyang mga kontribusyon sa siyensa ay siyang nagpa-bago sa pag-intindi ng modernong tao ukol sa uniberso (universe). *Subalit ang pinakadakila sa lahat ng kanyang mga tuklas ay itong tinatawag na “Hawking Radiation” dahil ito’y isa sa mga tuklas na may pangunahing kahalagahan sa siyensang Pisika nito ika- Dalawampu hanggang Dalawampu’t Isang siglo (2000-2100).

*Ang tuklas na ito ang siyang magpaliwanag sa pagkakaroon ng tinatawag na “black hole” (Itim na Puyong Buslot) o Itim na Buslot sa labas ng kalawakan. Ang HAWKING RADIATION ay radyasyon o emisyon ng enerhiya na maihalintulad sa alon ng nagsamang magneto at elektrisidad. Ito ay walang katapusang-gumagalaw na partikulo ng atomo na likhang palabas ng black hole. Epekto ito ng QUANTUM sa malapit sa bukana ng black hole na punto na tinatawag na ‘event horison’; o punto na kung saan, ang bilis ng pag-alpas ay mas mabilis kaysa bilis ng liwanag. Sumusulpot ito mula sa walang katapusang pagbabago ng “quantum” na espasyo sa bakyum o kawalan at ito’y nagiging dalawang partikulo. Isa sa mga partikulong ito ay walang

-katapusang umaalpas habang ang isang partikulo ay nakakulong sa kaunggan ng black hole.

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Inspirational biographical narrative about physicist Stephen Hawking in Ilocano. This is second and last part of the 2-part podcast.

EXCERPT:

"...Tawen 1966 idi naawatna ti titulo ti kinadoktorna iti Pilosopiya (PhD). Nag- pagaammoan iti sirkulo dagiti masisirib a siyentipiko daydi tesis (thesis) a kinabuklan ti sinukimatna. Daytoy daydi immuna a gapuananna. Daydi a publikasyon ti sinuratna ket maipanggep kadagiti ‘Propriedad ti Lumawlawa nga Uniberso’ (‘Properties of Expanding Universe’). Manipud 1966, nakikolaborasyon ni Stephen iti ‘examiner’ a ngatoenna a siyentipiko ti kosmolihiya - ni Roger Penrose. Nagadal ken nagsukimatda iti teoriya maipapan ti ‘Naggappuan ti Uniberso’ (‘Origins of the Universe’). Inamirisda daydi teoriya ni Albert Einstein a ‘Teoriya ti Kadawyan a Grabidad’ (“Theory of General Relativity”) a daytoy ket mangisingasing a ti espasyo ken panawen ket nagrugi iti pannaka-adda ti uniberso; ket iti kasta agtungpal ngarud daytoy iti kaunggan ti ‘nangisit nga alikuno nga abut’ (black holes). Daytoy a teoriya ni Einstein ket panangawatna no kasano a maaringan wenno maapektaran ti grabidad ti galad ti espasyo ken panawen- dua a banag a kunana ket nagsilpo a saan a mapagsina.

Nasapa nga inrugi ni Stephen ti panagsukimatna maipanggep iti ‘Nangisit nga Alikuno nga Ab-Abut’ (black holes) iti uniberso ket inkagumaanna nga inggun-odan daytoy ti naan-anay a pammatibker ken pammaneknek sakbay a naipablaak. Ngem sumagmamano pay a tawen ti naglabas sakbay a naisuratna ti duktalna iti libro a naipablaak. Daytoy ket agsipud ta adu pay dagiti dadduma a kapanunotan a suksukimatenna a kagiddan daytoy a teoriya na.

Ngem idi naipablaaken daytoy a teoriyana, kaduana a nagsurat ti maysa pay a mannurat a siyentipiko a ni Leonard Mlodinow. Napauluan daytoy a libro ti “Ti Naindaklan a Disenyo” (“The Grand Design”). Iti daytoy a librona, inlawlawagna ti teyoriyana a ti kosmos (Cosmos) ket saan a maymaysa ti kinaaddana wenno pakasaritaanna; ngem ketdi, amin a mabalin a pakasaritaan ti uniberso ket addada amin nga agbambanag a padapada.

Maysa a mararaem a siyentipiko ti teoriya a Pisika ken Matematika ni Leonard. Ub-ubing daytoy ngem ni Stephen ngem mararaemen daytoy a masirib iti gimong dagiti siyentipiko. Pagaammoanen idi ti balligi dagiti libro a sinuratna. Kasta met a nagbalin daytoy a mammagbaga ken mannurat kadagiti popular a pelikula maipapan iti sar-sarita ti siyensa (science-fiction) a naiparparang iti telebisyon.

Nagsarak da Stephen ken Leonard idi 2003, Kinainnuman ni Stephen daytoy maipanggep iti panagkolaborasyonda a mangsurat ti libro a pangsaruno ni Stephen iti daydi librona a napauloan ‘Ti Ababa a Pakasaritaan ti Panawen” (A Brief History of Time).

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Inspirational biographical narrative about Physicist Stephen Hawking in the Ilocano language of the Philippines. This is the first of 2-parts.

EXCERPT:

“Adda dagiti panawen nga adu kadatayo ti tumangad iti tangatang ket malapunos tayo iti panagsiddaaw a mangrikut ken mangpanunot no naggapuan dagitoy bambanag a makita tayo iti adayo a law-ang. Kas koma dagiti agsilap-silap a bituen. Rinibribu ken ginasgasuten a panawen a pinampanunot dagiti masisirib kadagidi napalabas nga immuna a panawen no ania ti sungbat dayta a misteryo. Ngem iti laeng daytoy a siglo a rimsua ti teoriya a mangipaawat iti punganay ti uniberso.” Daytoy a banag ti dakkel a pagyamanan ti salangubongan ken ni Stephen Hawking.

Kalatakan ken kaindaklan a henyo ni Stephen Hawking iti daytoy panawen a panangrugi ti maikadua a milenya. Simbolo ni Stephen ti kinatakneng ti tao. Daytoy ket gapu iti naisangsangayan a karit daydi panagbiagna. Ket gapu iti kinapateg ti kapanunotanna maipapan kadagiti banag iti siyensa a nasken iti panagdur-as ti kapanunotan ken biag ti sangkatao-an, inkagumaan dagiti tattao a mapataginayon daytoy. Dagiti kontribusyonna iti siyensa ket nangbaliw iti panangawat dagiti moderno a tattao iti uniberso (universe). *Ngem ti kaindaklan amin kadagitoy ket ti pannakadiskubrena iti “Hawking radiation” agsipud ta daytoy ket maysa kadagiti addaan kangrunaan ti kinapategna a duktal ti siyensa Pisika iti daytoy maika- DUAPULO agingga iti DUAPULO KET MAYSA (20-21) a siglo.

*Daytoy a duktal ket mangipaawat ti kaadda ti makunkuna a “black hole” -‘nangisit nga alikuno nga abut’ wenno ‘nangisit nga abut’ iti labes ti law-ang. Daytoy Hawking radiation ket radyasyon wenno emisyon ti enerhiya a kas allon ti magneto ken elektrisidad. Daytoy ket agnaynayon nga aggun-gunay a partikulo ti atomo a maipadles a paruaren ti black hole. Epekto daytoy ti “quantum” iti asideg ti ngiwat ti blackhole a punto a managan ti ‘event horizon;’ no sadino a ti kinapegges ti panagliyas ket rimbawanna ti pegges ti lawag. Tumpuar daytoy manipud iti agnaynayon a panagbaliw ti “quantum” nga espasyo a kawaw ket agbalin daytoy a nagkadua a partikulo. Maysa kadagitoy a partikulo ti awan patinggana nga agliliyas bayat ta diay maysa a partikulo ket nakapupok iti kaunggan ti black hole.

NASARIRIT NGA UBING IDI NI STEPHEN HAWKING

Maysa a siyentipiko a naisalsalumina ni Stephen Hawking. Espesyalista daytoy a kosmologo (‘cosmologist’)- maysa a siyentipiko a mangad-adal iti ‘cosmos’ (kosmos). Ti kosmos ket law-ang a nanglaon iti uniberso (‘universe’). Daytoy uniberso a naindaklan a paset ti di-marukod a kawaw, ket isu ti ayan daytoy Init, bulan ken Daga a lubong tayo. Ti Daga ket tuldek laeng no maiyarig iti init. Ngem uray ti init ket di pay makita a partikulo no maiyarig ti kinadakkelna iti kadakkel ti uniberso. Dagitoy a pagsid-siddaawan iti panagadal ti pagsiriban ni Stephen Hawking."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Biographical and motivational narrative about physicist-scientist Madam Marie Curie in Tagalog language (Philippines).

EXCERPT:

"Lubos na mahalaga ang mga bagay na natuklasan ang siyentipikong ginang na si MADAM MARIE CURIE. Ang kanyang tuklas ang siyang nagpasimula ng mabilis na pag-progreso ng mundo. Dahil sa kanyang sipag, talino at masidhing interes sa pananaliksik, nadiskobrehan niya ang mga elemento na tinatawag na RADIUM at POLONIUM.

Mga elemento ito na may mahalagang pagkakagamitan sa pamumuhay ng tao sa mga sumunod na taon pagkatapos na natuklasan ito. Nakatulong ito ng malaki sa paghanap ng gamot ng sakit na kanser. At dahil sa kahalagahan ng mga elementong ito sa siyensa, ito ang naging batayan kung bakit kinilala at tinawag si Madam Curie na INA NG MODERNONG SIYENSA PISIKA.

Ano nga ba ang mga elementong RADIUM at POLONIUM? Ang radium ay makislap na parang pilak na metal na naglalaman ng radyasyon kung kaya ito ay mapanganib na elemento. Ito ay nakukuha na nakahalo sa mga bato na nagbibigay sinag at kinang. Ang mga batong nakahaluan nito ay nakukuha sa ilalim ng lupa at kinakailangan na ma-mina. Ang purong radium ay makislap na puting pilak ang itsura niya. Subalit ang nalilikha nitong sinag ay nagkukulay ng mapusyaw na asul kapag ito ay ma-hipan ng gas na ‘NITROGEN’. Ang gas na NITROGEN ay siyang pinakamalaking komposisyon ng gaas na nasa hangin sa kapaligiran at sa himpapawid. Ang elemento na RADIUM ay may puwersa o enerhiya na tinatawag na radyasyon o sinag.

Ang POLONIUM ay isang hindi pangkaraniwang elemento na metal na naglalaman ng radyasyon at nakukuha ito sa mga bato o mineral na kinaroroonan ng isa pang elementong tinatawag na URANIUM.

Itong uri ng enerhiya na RADIUM ay sumisinag ng kulay na mapusyaw na asul at sumusuot ito na naglalakbay sa anumang bagay sa kalawakan. Naglalakbay at dumadaan ito sa kahit anong bahagi ng kalawakan o himpapawid sa bilis na kaparis ng bilis ng paglalakbay ng liwanag. Tinatawag itong enerhiya na ito ng ELECTRO-MAGNETIC WAVE o alon ng napagsamang enerhiya na magneto at elektrisidad.

Ang pangunahing pagkakagamitan ng RADIUM ay sa mga paglikha ng gamot na nukleyar at pag-aaral kung saan gagamitin at sa paanong paraan magagamit ang gamot na nukleyar sa sekta ng siyensa na medisina. Tinatawag ang sistemang ito na pag-gammit ng gamot na nukleyar na “MEDISINANG NUKLEYAR” (nuclear medicine). Ang sekta ng kaalaman na medisinang nukleyar ay diyan pinag-a-aralan ang pinagmulan ng mga sari-saring mga elemento at kung ano ang kinabubuo-an ng mga ito; at kung papaano ang pagkakabuo ng mga ito. Ito ring sekta ng siyensang ito ang mang-a-alam kung paano magamit ang enerhiya na radyasyon para sa kalusugan. Sinasaliksik at ini-eksamen kung alin ang mabilis, madali o matagal na epekto ng radyasyon kapag ito’y gagamitin na panggamot sa mga sakit at mga kakaibang mga karamdaman. Ino-obserba din ang mga katangian ng mga elemento na makakapagpatagal sa buhay ng tao.

Ginagamit ang radium sa pamamagitan ng pagpo-proseso muna nito sa laboratoryo ng kimika upang makuhanan ito ng gas na tinatawag na RADON. Ang RADON ay ginagamit sa pangga-gamot ng sakit na kanser. Natuklasan ito ni Marie Curie kasama ng kanyang asawa na si Pierre Curie. Nadiskubre nila ang elementong ito na kasama ng isa pang elemento na tinawag na POLONIUM. Pareho ang mga elementong ito na nakahalo sa mga ka-ka-titing na kantidad sa isa pang elemento na tinatawag na URANIUM. Ang URANIUM ay elemento na namimina sa ilalim ng lupa.

Bago natuklasan ng mag-asawang Curie ang RADIUM at POLONIUM, natuklasan na noon ng isa pang siyentipiko na si HENRI BECQUEREL na ang URANIUM na nasa lupa ay nagbubuga ng sinag..."

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE

Biographical and inspirational narrative about Marie Curie in the Ilocano language of the Philippines.

EXCERPT:

Napateg unay a banag daydi duktal ni siyentipiko a Madam Marie Curie. Daytoy ti nangirusat iti napardas a panagdur-as ti lubong. Gapu iti gaget, sirib ken reggetna iti panagsukisok, nasarakanna dagiti elemento a radium ken polonium. Elemento dagitoy a naduktalan nga addaan dakkel a kaipapanan ken pakaibanaganda iti panagbiag ti tattao kadagiti simmaruno a tawen. Dakkel ti naitulongna iti pannakabirok ti agas ti sakit a kanser. Dagiti kinapateg dagiti duktalna iti siyensa ket isut’ nangigapu no apay a bigbigen dagiti siyentipiko ken dagiti iskolar ti siyensa ni Marie Curie a kas ‘Ina ti Moderno a Siyensa Pisika’ (Physics).

Ti elemento a managan radium ket masarakan a naigamer kadagiti bat-bato nga agpartuat ti rimat. Makali dagitoy iti uneg ti daga babaen ti panagmina. Ti puro a radium ket nasileng a puraw a pirak ti marisna. Ngem ti mapartuatna a raya ket agmaris nalusiaw nga asul apaman a mapul-oyan ti ‘nitrogen’ a gas. Daytoy a gas ket isut’ kadakkelan a komposisyon wenno linaon ti angin iti aglawlaw. Daytoy nga elemento (radium) ket addaan enerhiya a managan radyasyon wenno raya (radiation). Daytoy a klase ti enerhiya ti radium ket agraya iti maris asul ket agdaliasat iti aniaman a law-ang. Aglasat daytoy iti uray ania a paset ti aglawlaw iti pegges a kas kapardas ti lawag. Managan pay daytoy nga enerhiya ti ‘electro-magnetic wave’ wenno allon ti nagtipon nga enerhiya ti magneto ken elektrisidad.

Ti kangrunaan a pakasapulan iti radium ket kadagiti panagaramid iti pagagas a nukleyar kasta met iti pannakaipakat ken pannakaadal dayta nga agas iti sekta ti medisina. Managan daytoy a sistema ti panangagas a ‘medisina-nukleyar’ (nuclear medicine). Daytoy ket pagsiriban iti medisina a mangadal iti pagpunganayan dagiti nadumaduma nga elemento ken no ania ti pakabuklanda kasta met no kasano ti pannakabukelda. Daytoy a sekta ti siyensa ti mangadal no kasano ti pannakaaramat ti enerhiya a ‘radiation’ iti salun-at. Maamiris no ania ti mabiit ken mabayag nga epekto ti radyasyon no usaren daytoy a pangagas iti sakit. Kasta met a maobserba no ania dagiti galadna a mangpabalin iti panangpaatiddog ti panagbiag.

Mausar daytoy (radium) babaen ti panangproseso iti daytoy iti a kimika iti laboratoryo tapno maalaan iti gas a managan radon. Daytoy radon ket isut’ mausar a pangagas iti kanser. Nadiskubre ni Marie ken daydi asawana a ni Pierre Curie daytoy nga elemento, agraman ti maysa pay nga elemento a managan polonium. Agpada dagitoy nga elemento a naigamer iti saggabassit a kantidad iti sabali pay nga elemento a managan met uranium. Ti uranium nga elemento ket mamina nga aggapu iti uneg ti daga.

Kasakbayan ti pannakaduktal dagiti agassawa a Curie iti radium ken polonium, naduktalan ti maysa a siyentipiko a managan Henri Becquerel nga ti elemento a uranium iti daga get agparnuay iti raya.

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Historical narrative about Japan’s Sengoku Jidai read out in Tagalog. This is the last episode of the 4-part podcast under this title.

EXCERPT:

Hindi napagpala ng anak sina Nobuyasu na anka ni Nobunaga at si Tokuhime na anak in Ieyasu Tokugawa. Dahil dito, nagpasya ang ina ni Nobuyasu na si TSUKIYAMA at primerang asawa ni IEYASU na kuhanan niya ng magiging babae ni Nobuyasu na kanyang anak.

Subalit ang kanyang ginustong kuhanin ay anak na babae ng isa sa mga naninilbihan kay Takeda na kaaway ni Ieyasu. Nalaman ito ngayon ni Tokuhime (asawa ni Nobuyasu). Nagkaroon ito ng hinala lalo pa’t lagi-lagi noon ang pang-a-away sa kanya ng kanyang biyenan na si Tsukiyama. Nagpadala siya ng sulat sa kanyang ama na si Nobunaga at nagsumbong. Ipina-alam niya ang kanyang natuklasan. Noong natanggap ni Nobunaga ito, ipina-alam niya kay Ieyasu iyong isinumbong ni Tokuhime sa kanya sa sulat.

At bilang paghahayag at pagpapatunay ni Ieyasu sa kanyang katapatan sa kanilang alyansa ni Nobunaga at upang kanyang ma-preserba ito, ibinilin ni Ieyasu na mapatay si Tsukiyama na kanyang asawa. Napugotan ito ng ulo noong ika SIYAM ng Setyembre MIL SINGKO SIYENTOS PITUMPO’T SIYAM (1579). Naikulong si Nobuyasu dahil sa kanyang pagka-malapit sa kanyang ina. Batid ni Ieyasu na katungkulan ni Nobuyasu na ipaghihiganti niya ang kanyang ina kung kaya napilitan niyang binilin ang kanyang anak na kitilin niya ang kanyang buhay at magsagawa ng seppuku. Nagsagawa ng seppuku si Nobuyasu noong ika-a-SINGKO ng OKTUBRE, sa taon ding iyon - MIL SINGKO SIYENTOS PITUMPO’T SIYAM (1579).

Noong MIL SINGKO SIYENTOS PITOMPU’T ANIM, pinaunpisahan ni Nobunaga na ipatayo ang grandeng palasyo na tinawag na “AZUCHI – JO-TENSHU” sa malapit sa lawa na pinangalanang BIWA sa siyudad ng AZECHI. Ito ang itinalaga niya na sentro ng pamahalaan ng kanyang otoridad.

Ang kastilyong ito ay nagsilbi pin pang harang ng daan na NAKASENDO – daan na galing silangan at hilaga na papuntang KYOTO. Noong Pebrero MIL SINGKO SIYENTOS PITOMPU’T WALO, binigyan ng korte ng Imperio si Nobunaga ng parangal bilang DAIJO DAIJIN o “Pinakamataas na Ministro ng Estado.” Ito ang pinakamataas na posisyon na maibigay ng gobyerno ng kaharian. Ang parangal na ibinigay ng korte ng imperyo ay lagay kay Nobunaga upang makaasa sila na hindi ito magsasagawa ng pag-a-alsa laban sa korte.

Noong Mayo ng MIL SINGKO SIYENTOS PITOPMU’T APAT (1574), pinakawalan ni Nobunaga ang mga posisyon na ini-atas sa kanya. Ang dahilan niya ay marami siyang mga inaasikaso sa mga probinsiya na pinamumuno-an niya. Ipi-nasa niya ang mga ito sa anak niya na si Nobutada. Pagkatapos inumpisahan niya ang kampanya na pipilit kay Emperor OGIMACHI na mag-retiro. Subalit hindi nagtagumpay ito.

Noong MIL SINGKO SIYENTOS WALOMPU (1580), namagitan ang emperor na nagpahinto ng labanan ng puwersa ni Nobunaga na noon ay nasa panghahawak ni SAKUMA NOBUMORI at ang sekta ng Buddha sa kanilang pag-aagawan sa templo ng HONGANJI (ISHIYAMA HONGAN-JI) sa Osaka.

Bagaman isa si SAKUMA NOBUMORI sa mga pinakamatagal nang samurai sa angkan ng Oda at lagi-lagi ito noong nakikipaglaban para sa mga pinakamalalaking labanan ni Nobunaga, hindi nasiyahan si Nobunaga noong napahinto ang digmaan. Ito ay dahil hindi tinalo ni NOBUMORI iyong sekta na kinalaban nila. Kahit na may kapayapaang nangyari pagkatapos ang pangyayari, sa mata ni Nobunaga ay kulang sa lakas at tibay ni Nobumori upang mamuno ng pakikipaglaban.

Dahil sa rason na ito, pina-alis ni Nobunaga si NOBUMORI at pati na rin ang anak nito na si SAKUMA NOBUHIDE at pinapunta niya sila sa templo sa bundok ng KOYASAN. Pinamuhay niya sila doon na mga monghe.

PLEASE LISTEN TO PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Historical narrative about Japan’s Sengoku Jidai Period in Tagalog. This is third of the 4-part podcast of this title.

EXCERPT:

Pagkatapos ng pananagumpay ni Nobunaga na nangsugpo kay IMAGAWA, tuluyan nang tumibay ang kanyang pamumuno at kapangyarihan. Noong MIL SINGKO SIYENTOS ANIM NA PU’T ISA (1561), namatay ang pinuno ng karatig-probinsiya ng Owari na siyang kaharian ni Nobunaga. Ang probinsiyang ito na karatig ng Owari ay ang MINO. Pumalit sa puwesto ng pamunuan ang anak na lalaki ng namatay na pinuno. Siya si SAITO TATSUOKI. Malamya at mahinang mamahala si TATSUOKI at sinamantala ito ni Nobunaga. Kinumbinse niya ang mga tao na makikisama sila sa kanya. Pagkatapos, sinalakay niya ang probinsiya ng MINO at napuwersang lumayas si TATSUOKI.

Sa bawat bakbakan noon na isinasaganap ni Nobunaga, ang kanyang pananagumpay ay dahil sa kanyang talino, lakas ng loob, at matiyagang pagpupursige. Gayun din na bukas ang kanyang kaisipan sa mga makabagong kaalaman. Hindi siya nag-atubili na tumanggap sa mga nabubukod-tangi at kakaibang mga sandata na kanyang nadidiskubre at natutuklasan. Siya ang pinaka-unang lider ng Hapon na gumamit ng baril. Naiparating ang sandatang ito sa Hapon dahil sa mga manlalakbay na mga dayuhang nangangalakal na nanggaling sa Portugal at sa ibang lugar sa kanlurang (west) bahagi ng daigdig.

Sa ibang dako, ang mga matatapang at kapuri-puring mga samurai ay nakikipaglaban habang sila’y nakasakay sa kabayo. Gumagamit sila noon ng mga espada at sibat o palaso sa kanilang pakikipagbakbakan. Matagal na sinasanay at pinapag-aralan ng isang mandirigma ang pagiging magaling na samurai. Kaiba dito ang paggamit ng baril dahil mas madali itong napapag-aralan at mas madaling nahahasa ang pagsanay sa paggamit nito. Kahit karaniwang sundalo ay nakakayanan niyang magsanay na mamaril nang hindi matagal. Kung kaya, sinanay ni Nobunaga ang kanyang mga tauhan na gumamit at magpakadalubhasa sa pamamaril. Sa laon ng panahon ng kanyang panlulusob sa ibang mga pamunuan upang palawakin niya ang kanyang kaharian at ari-arian, inutusan din niya ang kanyang mga inhenyero na magtayo sila ng mga tulay. Pinalawak din nila ang mga daanan upang mas mabilis ang paglalakbay doon ng kanyang puwersa na lumalaki na.

Siya ang unang pinuno na gumamit ng bapor na naprotektahan ng bakal ang katawan nito.

Sunod-sunod noon ang mga daimyo na puro tinalo at pinasunod ni Nobunaga sa kanyang pamunuan. Lumaki ang kanyang kaharian. Inumpisahan din niya na pina-ganda ang ekonomiya nila sa pamamagitan ng pangangalakal at pagsasaka. Nagpagawa pa ito ng sistema ng buwis at dito siya kumuha ng ginamit niyang suporta para gamitin sa kanyang mga kaharian.

Subalit, mabagsik na kaaway at matinding mamuno si Nobunaga. Naramdaman niya na ang pinakamalaking hadlang sa kanyang pakay noon na mapag-isa ang maraming nag-a-away-away at nagpapatayan na mga daimyo ay ang institusyon ng mga Buddhist. Sa panahong iyon, makapangyarihan na at malakas ang impluwensiya ng paniniwala sa Buddha sa Hapon. Nagpanatili ang mga templo ng ‘SO-HEI’ o mga monghe na sundalo at mga ‘MONTO’ – na kanilang mga tauhan. Malimit sila noong naki-ki-alam sa mga bagay-bagay sa sosyedad at mga komunidad at nakikisali sila sa mga labanang sumisiklab. Nagkalat na sila noon sa enterong Hapon at marami sa kanila ang nagmamay-ari ng mga malalawak na mga lupain at maraming ari-arian.

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Historical narrative about Japan’s Sengoku Jidai in Tagalog (Philippines). This is the 2nd of 4 parts.

EXCERPT:

Noong MIL KUWATRO SIYENTOS WALUMPO’T DALAWA, bagaman sinabi ni YOSHIMASA na siyang shogun noon, sa kanyang anak na si YOSHIHISA na ibibigay na sa kanya ang tituto ng shogun ng Bakofu ASHIKAGA, nanatili naman itong nanungkulan at naki-alam sa pamamahala ng bakofu, lalo na sa mga tungkulin na diplomasiya at pakikipag-usap sa mga nasa poder at otoridad. Gayundin sa mga desisyon tungkol sa templo ng mga Buddhist. Yong malimit noon na pakikialam ng kanyang parehong magulang kay YOSHIHISA, ito ang naka-inis sa kanya. Noong MIL KUWATRO SIYENTOS WALOMPU’T PITO, nagkakaedad na noon ng dalawampu’t dalawa (22) si Yoshihisa at nanunungkulan na ito na pang-siyam na shogun ng Bakofu Ashikaga.

Sa taon na ito, namuno si Yoshihisa ng militar na bumilang ng DALAWAMPUNG LIBONG SUNDALO at sinugpo nila ang pag-alsa ni ROKAKKU TAKAYORI na siyang pamunuan ng probinsiya na OMI.

Noong MIL KUWATRO SIYENTOS WALUMPO’T WALO, (1488) pinalitan ni Yoshihisa ang kanyang pangalan at ginawang YOSHIHIRO. Unti-unti rin itong napalulong sa pag-inom ng alak. Iniba niya ang kanyang interes mula sa pamamahala ng militar at itinuon niya ang kanyang panahon sa artes at letras. Ini-asa niya ang kanyang panunungkulan sa mga taong malalapit sa kanya. Noong MIL KUWATRO SIYENTOS WALUMPO’T SIYAM, (1489) namatay si YOSHIHISA o YOSHIHIRO sa edad niya na dalawampu’t apat lamang (24). Nangyari ito sa kanyang ekspedisyon sa Omi.

.Nasuspetsa noon na ang sanhi ng kanyang pagkamatay ay atake sa puso dahil napapabayaan siya sa luho na alak at bisyo. Kaya, naipasa-kamay na naman ulit ang pamamahala ng bakofu kay Yoshimasa.

At gaya ng karaniwang ginagawang tradisyon ng lahi nila, kinula noon ni Yoshimasa na alaga niya ang anak ng kanyang kapatid na Yoshimi, ang batang si YOSHIKI na kilala rin sa pangalang YOSHITANE. Naisilang ito noong MIL KUWATRO SIYENTOS ANIM NAPU’T ANIM (1466).

Maliban kay YOSHIKI o YOSHITANE, kumuha pa rin siya ng pangalawang alaga na pamangkin niya. Kinuha niyang alaga ang anak ng kanyang kapatid sa ama na si ASHIKAGA MASATOMO. Kapatid nina Yoshimasa at Yoshimi si MASATOMO sa ama. Iyong anak ni Masatomo na kinuhang alaga ni YOSHIMASA ay ipinanganak noon enero ng MIL KUWATRO SIYENTOS WALUMPO’T ISA (1481) at nagnga-ngalang YOSHIZUMI. Itong kostumbre na pagkakaroon ng alagang pamangkin ang shogun ay pampatibay sa linya ng pagpapamana ng shogun ng pamumuno ng bakofu sa kanilang lahi. Ang lohiko nito ay kung mawala man ang naka-upong shogun, iyong mga miyembro ng kanyang pamilya na kanyang inalagaan at pinalaki ang siyang pang-ga-galingan ng papalit sa pamunuan at katungkulan bilang shogun.

Noong namatay si YOSHIHISA na noon ay gumaganap nang shogun, sinamahan ni YOSHIMI na tiyuhin nito si YOSHIKI sa Kyoto. Anak ni YOSHIMI si YOSHIKI at pinsan ito ng namatay na si YOSHIHISA.

. Pagkatapos nito, pumasok si YOSHIMI na monghe muli sa templo ng TSUGEN sa distrito ng SANJO, na siyang tinitirhang lugar ng kanyang anak na babae. Kinuha niya ang pangalang DOZON sa kanyang pagpasok muli na monghe.

PLEASE LISTEN TO THE PODCAST FOR THE FULL EPISODE.

Historical narrative of Japan’s Sengoku Jidai period in Tagalog (Philippines) version. This is the first of 4 parts.

EXCERPT:

Ang podcast na ito ay tungkol sa bansang HAPON noong panahon na tinatawag na SENGOKU JIDAI. Marahil naririnig na ninyo ang salitang ito at gayundin ang mga pangalan ng mga tao sa kasaysayan na kaugnay ng mga laro sa kompyuter na may kinalaman sa mga Ninja, Samurai at iba pa. Ang mga pangalan na ito ay may pinagbatayan na mga totoong tao na nabuhay noong unang panahon sa bansang Hapon.

Ika-labing limang siglo noon sa lupang Hapon na tinatawag na Lupang Pagsisikatan ng Araw – ang mga tao ay nabuhay sa pamumuno ng emperor na si Emperor GO TSUCHIMIKADO. Siya noon ang ika-sandaan at tatlong (103) emperor ng imperyo ng Hapon. Naupo siya sa tronong tinawag na CHRYSANTHEMUM sa palasyo ng imperyo sa Kyoto mula MIL KUWATRO SIYENTOS APAT NA PU’T DALAWA (1442) hanggang MIL LIMANG DAAN o PANLABING LIMANG SIGLO (1500). Maibatay sa kronika ng Hapon na NIHON SHOKI at ang libro na KOJIKI tungkol sa kostumbre at tradisyon na Hapon, ang monarkiya na pamumuno ng nobilidad na linya ng angkan sa Hapon ay naitayo noong taon – ANIM NA RAAN AT ANIMNAPU (660) bago nabuhay si kristo. Ipinatayo ito ni Emperor JIMMU na galing sa angkan ng Diyosa ng Araw na si AMATERASU OMIKAMI.

Nasasabi noon na si EMPEROR JIMMU ay apo-sa-tuhod ni NINIGI-NO-MIKOTO, isang diyos na galing sa kalangitan. Dahil dito, sa paniniwalang SHINTO ng mga Hapon, nanggaling pa rin si EMPEROR JIMMU sa diyos ng bagyo na si KAMI (espiritu ng diyos) SUSANOO.

Sa kabila ng pagkakaroon ng emperor sa kahariang imperyo, na siyang pinamakataas na namumuno ng bansa, mayroon ding naipatayo na gobyerno-militar ang Hapon sa mga sumunod na siglo. Ito ang humawak ng totoong kapangyarihan at siya rin ang nagpapasya sa direksiyon ng pamamahala ng gobyerno sa bansa. Itong gobyernong militar ay tinatawag na BAKUFU at pinamumunoan ito ng SHOGUN.

Ang pinaka-unang BAKUFU ay itinayo ni MINAMOTO YORIMOTO noong ika DALAWAMPU’T ISA ng AGOSTO, MIL SIYENTO, SIYAM NA PU’T DALAWA (1192) sa KAMAKURA. Ang Kamakura noon ang siyang pangunahing siyudad sa Hapon mula MIL SIYENTO WALUMPO’T LIMA (1105) hanggang MIL TRES SIYENTOS TATLUMPO’T TATLO (1333). Ang lokasyon nito ay sa PREPEKTURA ng KANAGAWA sa bandang timog ng siyudad ng TOKYO. Napangalanan noon itong gobyerno-militar na ito ng BAKUFU KAMAKURA.

Noong itinayo ni Yorimoto ang bakufu sa panahong iyon, ginawa niya iyon na ipinanghamon sa kapangyarihan ng emperor. Sinabotahe niya ang kapangyarihan ng korte ng emperor bilang sentro ng gobyerno.

Galing si Yorimoto sa pamilyang nobilidad. Siya ay apo ng angkan na pinanggalingan ni Emperor Seiwa na siyang naghari sa Hapon noong taong WALONG DAAN LIMAMPU’T WALO (858) hanggang WALONG DAAN PITUMPO’T ANIM (876).

Agresibo at walang pasensiya si YORIMOTO sa mga kaugalian at kostumbre na ini-a-angkop sa korteng imperyal.

Ipinagwawalang-bahala niya ang mga seremonyas ng monarkiya at nobilidad kahit pa na ang kanyang linyang pinaggalingan ay nobilidad. Subalit ninais niyang magkaroon ng sarili niyang kapangyarihan. Mainggitin, mahilig magsuspetsa at malupit ang kanyang pag-u-ugali. Kahit pa sa loob ng kanyang sirkolo sa sosyedad, wala siyang pag-iintindi. Noong ipinatayo niya ang BAKUFU, marami siyang pinapatay na mga tao. Pinag-u-usig niya ang lahat at wala siyang pinatawad, kasama pati mga kamag-anakan niya.

PLEASE LISTEN TO PODCAST FOR THE FULL EPISODE.