Te gast zijn Dick den Bakker en Eric van ’t Zelfde en we spreken over goed onderwijs, gemeenschapszin en liefde naar aanleiding van hun boeken, Het ambacht van de schoolbestuurder, naar een pedagogische bestuurscultuur en Super sociaal, waarom een schooldirecteur nu voor daklozen zorgt.

Dick werkt in zijn boek een radicaal andere kijk op de schoolbestuurder uit en daarmee op goed onderwijs. In plaats van technisch-instrumenteel besturen, leidinggeven en lesgeven, pleit Dick voor de mens en de pedagogiek. Onderwijs besturen is een ambacht, net als het werk van schoolleider en leraar, waarin je op vier manieren goed handelt: bescheiden, liefdevol, vanuit besef van niet-maakbaarheid en vanuit gemeenschapszin. In bestuurlijke taal noemt Dick zijn visie gekscherend community governance. Daarin heeft het technisch-instrumentele handelen een plek, maar de kern is het als schoolgemeenschap gezamenlijk liefdevol-begrenzend pedagogisch aanmodderen.

Eric beschrijft in zijn boek zijn reis door het onderwijs tot aan zijn werk als sociaal werker in de Pauluskerk te Rotterdam. Zijn succesvolle reis als leraar en leidinggevende is doordrenkt van liefde voor leerlingen, leraren en goed onderwijs. Totdat hij als rector tegen een schoolcultuur opliep, waarin niet de leerlingen, de schoolgemeenschap en goed onderwijs de lakmoesproef waren, maar de belangen van enkele individuen. Toen hij die cultuur wilde veranderen, vond hij zijn Waterloo als rector en hervond hij zichzelf als sociaal werker. 

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door schoolleidersopleiding ATTC, onderwijsadvies School Matters en rustplek De vallei van het goede leven.

Te gast zijn Rob Smits van Bureau Voor Durf en Laura Struijk en Josefien Kemper van Inspiratiebureau Struijk & Kemper en we spreken over leiden met moed. Inspiratiebronnen zijn de boeken van Rob zelf, Durf is te doen! en van Brene Brown, Dare to lead, waar Struijk & Kemper vanuit werken.

Rob ontwikkelde zich van Amsterdamse lefgozer tot een oefenmeester in durven. De essentie van durven is voor hem in 1 woord dat je een durfdeuger moet leren zijn. Deuger, omdat je niet alleen je lef moet inzetten, dat nog maar een eerste impulskracht is, maar ook je moed en je waarden, waarvoor je in tweede instantie je denkkracht moet inzetten. Durf is deze beide krachten gebruiken. De impulskracht is een snelle trigger, die je moet leren waarnemen en vertragen tot een time-out, waarin je bewust vanuit je waarden kiest wat je uiteindelijk wilt en gaat doen.

Fear the fear and do it anyway, zo vat Laura van Struijk & Kemper dit werken vanuit triggers samen. Ook zij en Josefien vinden dat je vanuit je why en waarden moet werken aan je leiderschap. Hun inspiratie vinden ze bij Brene Brown, die stelt dat je daarvoor de empathie en de moed moet hebben om te leren stoeien met kwetsbaarheid. Je moet als leider de verantwoordelijkheid leren nemen voor het herkennen van het potentieel in mensen en de moed hebben om hun potentieel te ontwikkelen. Belangrijk is dan het creëren van een cultuur van vertrouwen, waar Brene Brown de acroniem Braving voor gebruikt, of van psychologische veiligheid, een tweede concept van Struijk & Kemper, dat ze van Amy Edmondson hebben geleerd.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door schoolleidersopleiding ATTC, onderwijsadvies School Matters en rustplek De vallei van het goede leven.

Te gast is Bert Wienen en we spreken over de beleidsterm ‘de pedagogische basis’ naar aanleiding van zijn boek Laat/d de pedagogische basis met rust! Twee grote pedagogen, Wilna Meijer en Jan Dirk Imelman, reflecteren op zijn betoog.

Bert vertel eerst waar deze beleidsterm vandaan komt. Zijn zorg is dat gemeentelijke overheden de pedagogische basis teveel zullen benaderen vanuit een machine-logica. Zo van, wij maken een eensluidend professioneel beleid en droppen dat in alle pedagogische contexten met als doel de pedagogische basis van de samenleving effectief te versterken. Dit machine-denken past niet bij de pedagogiek. Bert vindt het te gemakkelijk gedacht, het belooft te veel en het is te maakbaar gedacht. In het echte leven is er namelijk niet 1 pedagogische basis, maar zijn er verschillende pedagogische contexten, zoals het gezin, de kinderopvang, het onderwijs, de straat, de sportvereniging. Bovendien zijn dit allemaal sociale praktijken, die historisch zijn ontwikkeld en door de mensen zelf zijn en worden gevormd. De pedagogische basissen zijn er dus al en hoeven niet van bovenaf geïmplementeerd te worden door professionals, die de neiging hebben om al die praktijken over te nemen en over een kam te scheren. Tot slot wijst Bert erop dat pedagogiek inherent normatief van aard is en wenst hij dat ouders, leraren, sportliefhebbers etc. met elkaar het gesprek voeren over wat goed opvoeden in deze tijd inhoudt.

In het tweede deel reflecteren Wilna en Jan Dirk instemmend en kritisch op Berts betoog vanuit de vraag: hoe pedagogisch geletterd en verantwoord is onze cultuur eigenlijk?

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door schoolleidersopleiding ATTC, onderwijsadvies School Matters en rustplek De vallei van het goede leven. 

In a collaboration between educators from the University of Leuven — who recently organized a conference on the future of schooling — and the ATTC school leadership program, this is a special series of Leading Education with Heart and Soul about the grammar of schooling. 

Each episode explores one or two key dimensions of what constitutes the fundamental “grammar” of schooling. 

This time, we ask: can we have, imagine, or create a school without… language and class? Guests are Jorge Larrossa Bondia and Jan Masschelein, and these are their thoughts:

• Writing puts spoken language at a distance and allows us to reflect on spoken language to deepen our thinking. School provides the time and space to slow down, write, and rethink.
• At school, it’s not about saying what you think, but thinking about what you say. It’s also not about which language is dominant, but how one relates to language.
• Language is a real problem, it is a way of engaging with real worlds, like mathematics and Latin. Learning a second language gives the experience of what language means and does.
• Language is not merely a tool for communication. It is a practice rooted in love and curiosity, like philology, the science of language as love for language.
• There are three ways to think about class, our second dimension: as a physical space, as a random grouping of students, and as a space that enables freedom and equality — a collective of learners, not individuals with fixed identities.
• Both school and class exist to nurture worlds. When they become too focused on teachers, students, personalization, identification, or “natural development,” they loose their essence.
• You can pedagogically redesign class, but not as learning environment or learning accelerator.

This podcast has been made possible through the support of the ATTC School Leadership Program, the educational consultancy School Matters, and the retreat facility The Valley of the Good Life.

In a collaboration between educators from the University of Leuven — who recently organized a conference on the future of schooling — and the ATTC school leadership program, this is a special series of Leading Education with Heart and Soul about the grammar of schooling. 

Each episode explores one or two key dimensions of what constitutes the fundamental “grammar” of schooling. 

This time, we ask: can we have, imagine, or create a school without… the invisible and the body? Guests are Daniel Gaivota and Walter Kohan, and we discussed two often-overlooked dimensions of schooling: the invisible dynamics and embodied experiences that escape formal measurement and quantification. These are their thoughts:

• ​In an era dominated by datafication, schools, unlike tech corporations, produce relatively little data. Yet they are saturated with invisible layers: emotional, social, and relational dynamics.
• ​Rather than relying solely on measurable data and standard metrics, according to Daniel we should explore these invisible layers through Cryptics, a more open, flexible language that helps tracing the tacit and shadowed languages of learners.
• ​The use of Cryptics functions as a counterweight to hypervisibility and surveillance. With Cryptics we can protect the hidden and invisible aspects of school.
• ​Walter states that the visible and invisible can be compared to the physical and the mental. But maybe it’s more accurate to say there are both visible and invisible bodies and minds.
• ​Education should focus on real people with real bodies and minds, even if they don’t fit the perfect mold.
• ​This is especially important in thinking about gender and identity, asking: what is hidden, and what new realities might we discover.

This podcast has been made possible through the support of the ATTC ⁠School Leadership Program⁠, the educational consultancy ⁠School Matters⁠, and the retreat facility ⁠The Valley of the Good Life⁠.

In a collaboration between educators from the University of Leuven — who recently organized a conference on the future of schooling — and the ATTC school leadership program, this is a special series of Leading Education with Heart and Soul about the grammar of schooling.

Each episode explores one or two key dimensions of what constitutes the fundamental “grammar” of schooling. 

This time, we ask: can we have, imagine, or create a school without… politics and schoolwork? Guests are José Miguel Vargas-Pellicer and Inés Dussel, and these are their thoughts:

• José Miguel uses politics not in the sense of governance, but in the sense of the Greek idea of schole, which means that school is a free pedagogical space for shared attention and study.
• The school seen as schole introduces newcomers to the world, so we as a society must collectively decide what is important for them to study. This requires an ongoing conversation about the common good, particularly in multicultural and multiethnic societies.
• From this perspective, school is a site of radical equality, a precondition for political life itself.
• Schoolwork, our second dimension, is not simply about academic tasks, but a specific mode of attention, perception, and disciplined engagement — a translation of oral into written expression, embedded in rituals and gestures. It is a communal activity that invites everyone to the table as equals.
• School is the only place where you’re asked, through schoolwork, to validate what you’ve learned and to critically engage with it.
• Schoolwork extends beyond the classroom to communal spaces such as playgrounds and kitchens, each with its own pedagogical logic. Today, however, schoolwork is increasingly individualized, undermining its collective ethos.  

This podcast has been made possible through the support of the ATTC ⁠School Leadership Program⁠, the educational consultancy ⁠School Matters⁠, and the retreat facility ⁠The Valley of the Good Life⁠.

In een samenwerking tussen pedagogen van de universiteit Leuven, die begin 2025 een congres organiseerden over de toekomst van de school, en de schoolleidersopleiding ATTC maken we een speciale serie van Onderwijs leiden met hart en ziel over de grammatica van de school. Elke aflevering gaat over  een of twee aspecten van de school. Deze keer…

Kunnen we de school hebben, bedenken of maken zonder… vorming?

Te gast zijn Maarten Simons en Jan Masschelein en we spreken over vorming:

• Het woord vorming wordt vaak geassocieerd met Bildung of persoonlijke ontwikkeling, maar de schoolse vorming gaat juist over een soort mondiale vorming.
• De schoolse vorming draagt een zorg voor werelden en is niet alleen de plek waar de leerling als ik iets leer. Het schoolwerk is een collectieve manier van stilstaan, oefenen en studeren.
• De wereld heeft dus ook de school nodig, en de leerling, om opnieuw benoemd te worden, zoals een vogel opnieuw een naam krijgtals leerlingen zeggen: dit is een mees.
• Schoolse vorming betekent niet dat we van leerling-gecentreerd naar wereld-gecentreerd onderwijs gaan. Het gaat juist niet over de creatie van centra, maar om het vormen van een midden, een milieu, waar de diverse werelden, leerlingen en leerkrachten elkaar ontmoeten.
• Door de diverse werelden in school te brengen en te laten bestuderen en bevragen, worden nieuwe generaties telkens als nieuwkomers uitgenodigd te leren omgaan met die werelden.
• Schoolse vorming duurt lang, heeft tijd nodig, en is niet gericht op versnelling en resultaten.
• Schoolse vorming ziet alle leerlingen als pedagogische gelijken, want iedereen is leerling, en geeft hun pedagogische vrijheid, omdat de school hen niet vastpint op hun identiteit, talent of een andere voorbestemming, en hun de kans biedt zichzelf naar eigen idee te vormen. 
• De school vertrekt van het idee dat onze kinderen niet onze kinderen zijn, dus de levensvisie van de ouders of de school als community met een identiteit, is pedagogisch secundair.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ⁠⁠⁠schoolleidersopleiding ATTC⁠⁠⁠, onderwijsadvies ⁠⁠⁠School Matters⁠⁠⁠ en rustplek ⁠⁠⁠De vallei van het goede leven⁠⁠⁠.

In een samenwerking tussen pedagogen van de universiteit Leuven, die begin 2025 een congres organiseerden over de toekomst van de school, en de schoolleidersopleiding ATTC maken we een speciale serie van Onderwijs leiden met hart en ziel over de grammatica van de school. Elke aflevering gaat over  een of twee aspecten van de school. Deze keer…

Kunnen we de school hebben, bedenken of maken zonder… leraar en leerlingen?

Te gast zijn Maarten Simons en Rembert Dejans we spreken over de leraar en de leerlingen. Aspecten zijn:

• De leraar heeft een tussenpositie tussen het vak of de vakken en de leerlingen.
• Die tussenpositie maakt de leraar kwetsbaar. Niet alleen omdat ouders, overheid en samenleving meekijken in de school, maar vanwege de dubbele liefde tussen vak en leerling.
• De school zet de wereld centraal opdat leerlingen zelf vormgeven aan wie ze willen zijn. 
• De wereld heeft de leraar nodig, omdat in de school, werelden worden meegedeeld. 
• De leraar deelt die werelden met de klas en zet de eigen persoon niet in de spotlight.
• De leraar kan de eigen mening of overtuiging delen met leerlingen, maar heeft de verantwoordelijkheid om daar andere meningen, overtuigingen en werelden naast te zetten.
• Het is de leraar die leerlingen tot leerling maakt door te zeggen: probeer… en nog een keer. Daarmee kijk je met een pedagogische bril naar de leraar en niet met een sociologische bril.
• Deze performativiteit van de leraar is een manier van werken door leerlingen te laten oefenen. Het kan mislukken, dat de leerling geen leerling wordt, wanneer het te veel om prestaties gaat.
• Deze manier van werken maakt dat de school een eigen pedagogische wereld of atmosfeer is en dat er een vorm van gezamenlijke lichamelijkheid en sfeer is en dat leren ook lichamelijk is.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ⁠⁠schoolleidersopleiding ATTC⁠⁠, onderwijsadvies ⁠⁠School Matters⁠⁠ en rustplek ⁠⁠De vallei van het goede leven⁠⁠.

In een samenwerking tussen pedagogen van de universiteit Leuven, die begin 2025 een congres organiseerden over de toekomst van de school, en de schoolleidersopleiding ATTC maken we een speciale serie van Onderwijs leiden met hart en ziel over de grammatica van de school. Elke aflevering gaat over  een of twee aspecten van de school. Deze keer…

Kunnen we de school hebben, bedenken of maken zonder… speelplaats of school yard en schoolgerei of tools?

Te gast zijn Pieter Verstraete en Jan Masschelein en we spreken over de volgende aspecten van speelplaats en schoolgerei:

• Als school yard heeft de speelplaats of het schoolplein in het Nederlands ook een schoolse functie. 
• Een school zonder school yard is geen school meer, een school zonder speelplaats wel.
• Spelen en de speelplaats zijn sinds de 17e eeuw in het Westen speciaal iets voor kinderen geworden, want volgende de kapitalistische logica was werken iets voor volwassenen.
• De speelplaats is niet bedoeld voor pauze of rust, dan denk je weer kapitalistisch productief. 
• De presentie van leraren op de speelplaats is bedoeld als zorg, ook vanwege de mogelijk negatieve sociale dynamiek, en niet voor panoptische overcontrolering of sociale educaties.
• De speelplaats heeft een anarchistische werking als ze zand in de motor van school brengt.
• De speelplaats geeft kinderen de tijd van de seizoenen, van de spelletjes en van de beleving van het moment. De school kan ook die belevingstijd geven, wanneer ze werkt als een vrije tegenwoordige tijd, waarin leerlingen de vreugde ervaren van het studeren en het oefenen.
• Voor dit idee van school zijn directe instructie en Google School funest, want die helpen het leren wel effectief versnellen, maar schoolse vorming werkt juist door te vertragen.
• Het specifieke schoolgerei, zoals het bord of de pen, is juist bedoeld om te vertragen, om ergens de tijd voor te nemen om te oefenen.
• Podcastapparatuur en een klassieke camera zouden nieuw schoolgerei kunnen zijn, omdat ze vertragingstijd bieden om te studeren.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ⁠⁠schoolleidersopleiding ATTC⁠⁠, onderwijsadvies ⁠⁠School Matters⁠⁠ en rustplek ⁠⁠De vallei van het goede leven⁠⁠.

In een samenwerking tussen pedagogen van de universiteit Leuven, die begin 2025 een congres organiseerden over de toekomst van de school, en de schoolleidersopleiding ATTC maken we een speciale serie van Onderwijs leiden met hart en ziel over de grammatica van de school. Elke aflevering gaat over  een of twee aspecten van de school. Deze keer…

Kunnen we de school hebben, bedenken of maken zonder… curriculum?

Te gast zijn Maarten Simons en Rembert Dejans we spreken over de volgende aspecten van het curriculum:

• Curriculum kan prescriptief en descriptief benaderd worden, dus enerzijds als inhouden en vaardigheden die een leerling moeten leren, anderzijds als in curriculum vitae, dus na afloop terugkijkend vragen: wat heeft de school met mij gedaan?
• Curriculum als een leefwereld of een proces, in plaats van alleen de focus op het eindproduct en zo efficiënt en effectief mogelijk van A naar B te gaan. Wat daartussen net zo belangrijk.
• Curriculum als hardloop track, een ruimte en tijd die je bewust creëert om te kunnen oefenen in plaats van een instrument om het onderwijs te controleren.
• Curriculum als een manier om leerlingen tot het midden te brengen, het punt waarop ze elke richting uit kunnen. Je leert niet om schrijver te worden, wel om alles te kunnen schrijven.
• Curriculum als het leren van nieuwe werelden, maar ook van een andere verhouding met wat je al kent, zoals leren schrijven een nieuwe verhouding tot je moedertaal is.
• Curriculum als transformatie van de inhouden die de samenleving van belang acht en in vertrouwen overdraagt aan de school. Niet als uitvoeringsprogramma, maar als middel voor leraren om inhouden op tafel te leggen waar leerlingen mee kunnen oefenen.
• Curriculum als enerzijds een manier waarop de samenleving haar verwachting naar het onderwijs uitdrukt, in termen van inhouden, anderzijds als de vraag van de school aan de samenleving om haar verantwoordelijkheid op te nemen over wat op tafel moet komen.

Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ⁠schoolleidersopleiding ATTC⁠, onderwijsadvies ⁠School Matters⁠ en rustplek ⁠De vallei van het goede leven⁠.