Kατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής (1941–1944), η καθημερινότητα στην Αθήνα ήταν ένας αγώνας για επιβίωση. Ο λιμός του χειμώνα 1941-42 κόστισε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, κυρίως λόγω της επίταξης τροφίμων από τις δυνάμεις Κατοχής, της καταστροφής των υποδομών και της διακοπής των εμπορικών ροών. Οι κάτοικοι προσπαθούσαν να επιβιώσουν μέσω ανταλλαγών προϊόντων, εξορμήσεων στην επαρχία, συμμετοχής σε συσσίτια και – όσοι είχαν τα μέσα – αγοράς ειδών διατροφής στη μαύρη αγορά.

Η ζωή υπό τον κατοχικό ζυγό ήταν ασφυκτική. Απαγόρευση κυκλοφορίας, σημεία ελέγχου, συνεχείς συλλήψεις και φόβος για αντίποινα. Παρά τις συνθήκες, τα σχολεία λειτούργησαν, έστω και με σοβαρές ελλείψεις. Η ενημέρωση του πληθυσμού γινόταν μέσω του κατοχικού Τύπου, παράνομων εντύπων και ραδιοφωνικών εκπομπών του BBC, συχνά με κίνδυνο τη ζωή των ακροατών.

Η πολιτιστική ζωή, περιορισμένη αλλά ζωντανή, εξελίχθηκε σε μια μορφή αντίστασης. Θέατρα, λογοτεχνικές ομάδες και καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες διατήρησαν την ελπίδα. Παράλληλα, η Αντίσταση στην Αθήνα αναπτύχθηκε δυναμικά, με παράνομες οργανώσεις, σαμποτάζ και δίκτυα πληροφοριών.

Την τελευταία χρονιά της Κατοχής, η βία κορυφώθηκε. Εκτελέσεις, βασανιστήρια και τρομοκρατία από τους κατακτητές και τους Έλληνες συνεργάτες τους ενίσχυσαν την αβεβαιότητα. Τις παραμονές της Απελευθέρωσης, η Αθήνα βίωνε ένα μείγμα ανακούφισης και έντασης, προάγγελο των συγκρούσεων που θα ακολουθούσαν.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε το 1970 στην Αθήνα. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Πειραιά και Ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η διδακτορική του διατριβή δημοσιεύθηκε το 2012 με τίτλο Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, ενώ το δεύτερο βιβλίο του, με τίτλο Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας, κυκλοφόρησε το 2014 – και τα δύο από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Έχει συνεπιμεληθεί τρεις συλλογικούς τόμους σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, ενώ πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ιστορικά περιοδικά και εφημερίδες. Ιδρυτικό μέλος του Φόρουμ Κοινωνικής Ιστορίας, έχει συνδιοργανώσει τέσσερα συνέδρια.

Από το 2013 ασχολείται συστηματικά με τη Δημόσια Ιστορία. Πραγματοποιεί ιστορικούς περιπάτους στο κέντρο της Αθήνας για την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών, με τη συμμετοχή εκατοντάδων πολιτών, καθώς και (από τον Δεκέμβριο του 2019) ιστορικούς περιπάτους με μικρά γκρουπ κάθε εβδομάδα στο πλαίσιο του Athens History Walks (λεπτομέρειες στο www.athenshistorywalks.com)

Είναι ένας από τους σχεδιαστές του μεταπτυχιακού προγράμματος «Δημόσια Ιστορία» στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, καθώς και ο εμπνευστής και επιστημονικός υπεύθυνος των δράσεων με τίτλο «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη», οι οποίες, υλοποιημένες από το 2015 ως το 2019, καθιέρωσαν τον μαζικό εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς και αποτέλεσαν μία από τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις δημόσιας ιστορίας στην Ελλάδα (λεπτομέρειες στο www.freeathens44.org).

Φωτό: Δημήτριος Χαρισιάδης, Μαύρη Αγορά. Αθήνα, 1944 © Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία