पुराणांमध्ये देवांचे पराक्रम आणि असुरांच्या क्रूरतेच्या अनेक कथा आपण ऐकल्या आहेत. पण प्रत्येक कथेत असुर म्हणजे केवळ 'वाईट' आणि देव म्हणजे केवळ 'चांगले', असे नसते. काही कथा इतक्या गुंतागुंतीच्या असतात, की त्या आपल्याला धर्म, कर्तव्य आणि सूड यांच्यातील धूसर सीमारेषेवर विचार करायला भाग पाडतात. अशीच एक कथा आहे महाभयंकर असुर 'वृत्रासुरा'च्या जन्माची. ही कथा सूड, त्याग आणि एका पित्याच्या अपमानाची आहे, ज्यातून एका अशा शक्तीचा जन्म झाला, जिने प्रत्यक्ष देवांचे आसनही हादरवून सोडले.
या पॉडकास्टच्या विशेष भागात आपण श्रीमद्भागवत पुराणातील अत्यंत नाट्यमय आणि तितकीच महत्त्वपूर्ण कथा ऐकणार आहोत - वृत्रासुराच्या जन्माची कथा. ही कथा सुरू होते देवराज इंद्राच्या एका मोठ्या चुकीपासून. इंद्राने, आपल्या पदाच्या आणि सामर्थ्याच्या गर्वात, देवगुरु बृहस्पतींचा अपमान केला. यामुळे क्रोधित झालेले बृहस्पती इंद्राला सोडून निघून गेले. गुरुच्या अनुपस्थितीत देवश्रीहीन आणि असुरक्षित झाले.
या संधीचा फायदा घेऊन असुरांनी देवांवर आक्रमण केले आणि त्यांना पराभूत केले. हताश झालेले देव ब्रह्मदेवाकडे गेले. तेव्हा ब्रह्मदेवाने त्यांना उपाय सांगितला - त्वष्टा नावाच्या महान ब्रह्मज्ञानी ऋषींचा पुत्र 'विश्वरूप' याला आपला गुरु बनवा. विश्वरूपाला तीन तोंडे होती - एकाने तो यज्ञ-हवन करायचा, दुसऱ्याने मदिरा प्राशन करायचा आणि तिसऱ्याने अन्न ग्रहण करायचा. देवांनी विश्वरूपाला आपला पुरोहित (गुरु) बनवले आणि त्याच्या मार्गदर्शनाखाली यज्ञ करून आपली गमावलेली शक्ती परत मिळवली.
विश्वरूपाने देवांना 'नारायण कवच' नावाचे एक शक्तिशाली कवच दिले, ज्यामुळे त्यांना असुरांवर विजय मिळवणे शक्य झाले. पण कथेला एक अनपेक्षित वळण तेव्हा आले, जेव्हा इंद्राला कळले की विश्वरूपाची आई एका असुर कुळातील होती. त्यामुळे यज्ञामध्ये आहुती देताना, तो गुप्तपणे असुरांनाही हविर्भाग (यज्ञाचा वाटा) देत होता. देवांसोबत झालेला हा विश्वासघात पाहून इंद्र प्रचंड संतापला आणि त्याने रागाच्या भरात आपल्या वज्राने विश्वरूपाच्या तिन्ही शिरांचा छेद केला.
एका ब्रह्मज्ञानी आणि निरपराध ऋषीची हत्या करणे, हे 'ब्रह्महत्ये'चे महाभयंकर पाप होते. जेव्हा ही बातमी विश्वरूपाचे वडील, महर्षी त्वष्टा यांना कळाली, तेव्हा त्यांच्या दुःखाला आणि क्रोधाला पारावार उरला नाही. आपल्या पुत्राच्या निर्घृण हत्येचा बदला घेण्यासाठी त्यांनी एका महाभयंकर यज्ञाचे आयोजन केले. त्या यज्ञातून त्यांनी इंद्राचा विनाश करणाऱ्या एका शक्तिशाली पुत्राला जन्म देण्याचे ठरवले.
पण नियतीचा खेळ विचित्र असतो. यज्ञामध्ये मंत्रोच्चार करताना, त्वष्टा ऋषींकडून घाईघाईत एका स्वराची चूक झाली. त्यांना म्हणायचे होते "इंद्र-शत्रो विवर्धस्व" (इंद्राचा शत्रू, ज्याचा इंद्र वध करेल असा पुत्र वाढो), पण त्यांच्याकडून "इंद्र-शत्रो विवर्धस्व" (असा पुत्र जो इंद्राचा शत्रू असेल, तो वाढो) असे उच्चारले गेले. एका लहानशा चुकीमुळे मंत्राचा अर्थ पूर्णपणे बदलला.
त्या यज्ञाच्या अग्नीकुंडातून एक महाभयंकर, पर्वतप्राय आकृती प्रकट झाली. तोच होता 'वृत्रासुर'. तो जन्मतःच सर्व दिशांना व्यापून टाकत होता आणि त्याचे गर्जना ऐकून त्रैलोक्य भयभीत झाले. तो इंद्राचा शत्रू म्हणून जन्माला आला होता, पण मंत्रातील चुकीमुळे त्याचा वध इंद्राच्या हातूनच होणार, हेही निश्चित झाले होते.
या भागात ऐका:
देवराज इंद्राने अशी कोणती चूक केली, ज्यामुळे त्याला गुरुहीन व्हावे लागले?
ब्रह्मज्ञानी असूनही विश्वरूपाने देवांसोबत विश्वासघात का केला?
महर्षी त्वष्टा यांच्या यज्ञात अशी कोणती चूक झाली, ज्यामुळे वृत्रासुराच्या नशिबात इंद्राकडून मृत्यू लिहिला गेला?
वृत्रासुराचा जन्म कसा झाला आणि त्याच्या जन्माचा देवांवर काय परिणाम झाला?
ही केवळ एका असुराच्या जन्माची कथा नाही, तर ती आपल्याला अहंकार, क्रोध आणि सूडाच्या भावनेचे काय भयंकर परिणाम होऊ शकतात, याचा एक शक्तिशाली धडा शिकवते. नक्की ऐका.
