E ɗee ñalaaɗe en nanii coggu caakuuru (saaku) maaro ndu kiloooji 50 yo yeeyee ujine 75 kaalisi nayra.  Sarlon yo pooni ujinaaji teemede jeenayi kaalisi lewons. Ko waalde e ɗee leyɗe, ɓeydagol cogguuji ko tayka noon e leyɗe keewɗe.
Holɗum saabi ngo ɓeydagol ? Holɗum haani waɗeede ? Hoɗum ardiiɓe leyɗe ɗe kaani waɗude e sakkagol ngol ɓeydagol ? Koɗo men hannde yo Dokteer Tukkuur Omar jannginoowo iniwersite Modibbo Aadama Ƴoola  Najeriya. En keɓan duu seedewaaku ɓiɓɓe leyɗe ɗee e yewtere ndee. Bisimilla moon. Abdulaay Dikko

Eɗen anndi ñalaaɗe seeɗa keddii e timmooɗe hitaande. So ɗum hewtii e ley leyɗe menɗe fijooji yiitu mawuuri ana ngoondi. Ko taykaa noon, hitaande fuu so oo wakkati yoni, luumooji keewan, ko heewi yiɗan soodude ko weltinta koreeji mum. E ɗum saabo kulle ɗe kala coggu mum ɓeydo. Hono heen luumooji menɗi ngorri e oo saaha ? Hono cogguuji ɗi ngorri ?

En keɗoto yoga e soodooɓe, yeeyooɓe e jeyaaɓe e baale naftoriiɓe. Immaade Kamerun yottaade Gine, ƴaɓɓorade Kuduwaar, miin keɓii seedewaaku yimɓe heewɓe e alhaali lallilal ɗii fijooji timmooɗe hitaande. Nii woni yewtere nde hannde Bisimilla moon

Hannde yewtere ndee ana fawii e dow ngoo luumo FIDAK, ɗo Dakaar. Duuɓi cappanɗe joyi hikka, hitaande fuu ngoo luumo ana jooɗo ɗo Dakaar. Ko semmbinii e immaaɗe e ngoo luumo, yo hollude e wallude kulle golleteeɗe e ley leyɗe men ɗee. Hannde en njewtan e dow jogola danɗe ɗee. Warooɓe ɓee, ɗo ɓe njeeyata kulle maɓɓe ɗee..honno ɓe keɓirta danɗe ɗee ? Tammo njeygu ngu ana waawi wallude ɓe keɓa ɓamtaare jogaade nguure maɓɓe e ɗo ɓe mbaali ? Nii woni yewtere nde hannde Bisimilla moon

Ndee alkamisaare 17 nduu lewru sappoɓurdu yo ñalaande adunaaru hertinanaande haɓude
misikiinaaku(baasal). Omo haani wi’eede misikiina ? Holno ɗum haani haɓireede e ley leyɗe men ɗee? Ɗee lamnde ekn, miin lamndii koɗo men yewtere Faggudu e Ɓamtaare Afrik hannde, Dr Mammadu Al Hajj LIH, keertaniiɗo faggudu.
Ko nii woni loowdi yewtere ndee hannde Bisimilla moon. Abdullaay DIKKO

Hannde yewtere men ndee ana fawii e dow ndema kajuuje/ɓee mbii somooje, njeeygu mum, faa e yottaade yoga e ko waylititte e ley leydi Gine Bisaawo. Ndii leydi Gine Bisaawo ana jeyaaɗe e leyɗe ɓurɗe remude kajuuje. Ɗum noon e taweede, tiiɗallaaji keewɗi ana ngoondi. E banngal remooɓe ɓee, e banngal duu waylooɓe somooje ɗee. Miin njewtidii e yoga e maɓɓe.
 

90 e ley teemedere ko Gine Gine Bisaawo yaltinta yeeyaya caggal leydi, yo kajuuje/somooje. Ko ɓuri heewude ko naɓete tawee waylaaka. Seeɗa e ko heddii ko waylite seeyeeye e leyɗe seraaje ɗe.

E puɗɗooɗe nduu sappo e go'oɓuru miin tawanooma Gine-Bisaawo. E ley majjum, min tawaama e ley de'ende Enteramento, seraaji Bisaawo laamorde leydi ndii e ley gese rewɓe remooɓe. Ɓee rewɓe wonuɓe e waalde, ndema, mbaylita nduu ko ndemi ko. Miin njokkii e golleeji maɓɓe ɗi, immaade ley gese toon, faa e yottaade e ley luumo/jeere, ɗo ko waylaa kon yeeyete.
Nii woni yewtere nde hannde Bisimilla moon.

Tedduɓe heɗiiɓe rfi fulfulde, onon e jam. On calminaama, on njettaama kala ɗo mbaawuɗon taweede e heɗaade e oo wakati, ndee yewtere, Faggudu e ɓamtaare Afrik.

Jokkitaade ngoo luumo mawngo gollirɗe pamare UEMOA e Bankiiji jooɗiiɗe Bisaawo, laamorgo Gine Bisaawo e fuɗɗorde/darorde nduu lewru. Hannde, ana fawii e dow golleeji ɓee ardiiɓe gollirɗe pamare ɗee e ɗaminaare mballiigu leyɗe ɗee  e ɓamtaare gollirɗe ɗee. En njewtidii e gollotooɓe heewɓe Gine Bisawonaaɓe e immiiɓe e leyɗe goɗɗe.

Tedduɓe heɗiiɓe rfi fulfulde, onon e jam. On calminaama, on njettaama kala ɗo
mbaawuɗon taweede e heɗaade e oo wakkati, ndee yewtere, Faggudu e ɓamtaare Afrik.
Hakkunde jeegom  haa sappo nduu lewru sappo e go’aɓurdu, luumo mawngo gollirɗe (sosiyeteeji)  pamare UEMOA
e Bankuuji, jooɗiki Bissaawo, laamorde Gine-Bissaawo. Ko hikka woni  laawol sappaɓol, ngoo luumo ana joƴƴinee. Faandaare ndee  yo wallude gollidal hakkunde gollirɗe ɗee e bankuuji ɗii e wallude ɓamtaare gollanooɓe hoore mum ɗee e nder ɗee leyɗe. Min tawaama e ngal daawal 10ɓal e ɗen ñalaaɗe. Min njewtidii e yimɓe ɗuuɗuɓe.  Bisimilla mon.

Hannde toɓɓere men no yewta alhaali haɗugol yaltingol caggal leydi yoga e ñamateeɗi. Kala e saha, laamuuji ɗii no ciifa dekreeji ngam wadde ɗee kaɗooje. E Gine, e nder lewru 3ɓuru ndee hitaande, ardiiɓe laamu nguu kaɗiino yaltingol yoga e ñamateeɗi. E nder lewru 10ɓururu e ndee hitannde, ardiiɓe laamu faddewu Niijeer, ƴetti hono ngal pellital. Haɗugol yaltingol yoga e ñamateeɗi caggal keeri maɓɓe haa heddi hakkunde maɓɓe e Mali e Burkina Faso.

To Najeriya ko hono noon, woodi yoga kuutorɗe e bannge kuɓɓam, njaltataa leydi ndii. Namdoɗen holko woni nafaaji e battane ndde fehre? Wonata hoɓɓe men ko Sherif Mohamed Abdallah Haydara, gardiiɗo GOHA internatonal, yeeyo caggal leydi ndii. Ma een mbismo kadi, Mammadu Oumar Ly, hertorɗo faggudu. Tedduuɓe bisimilla mon e heɗaade.

Wano  woowiri nii alkamisaare sakkitiinde  lewru kala miɗen ndokka konngol rewɓe dillooɓe e baŋŋe faggudu, yilta giiɗe amen e maɓɓe. Rewɓe gollooɓe walla jogiiɓe gollirɗewalla wallooɓe woɓɓe  heɓa golle faa mbaawa ɓamtaade. Hannde en njaɓɓoto Awa Jallo, jeyaaɗo Welingara, Senegaal. Debbo jogiiɗo suudu moorirdu e jannginirdu moorɗi. Caggal ɗum, en keɗoto  yewtere nde Ummu Bah gollidiiɗo amin waɗidi e koɗo mum Fatumata Bah ño'oowo, gimɗoowo e ɗemngal fulfulde jeyaaɗo Labe e nder Gine.