Kể từ giữa tháng 7/2025 chính phủ Anh tung ra một chương trình 650 triệu bảng, tương đương với 75 triệu đô la để tài trợ trực tiếp cho người mua xe hơi động cơ điện - EV. Tiền hỗ trợ giá mua lên tới £3.750 cho một chiếc xe điện để cả nước Anh đẩy nhanh hơn tiến trình chuyển đổi sang từ xe dùng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện.

Vì sao chính phủ Anh quyết định dùng ngân sách để tác động vào thị trường xe hơi như vậy?

Chính phủ Anh sau nhiều suy tính cuối cùng cũng phải chọn biện pháp mà các nước trong Liên Hiệp Châu Âu - EU đã làm từ lâu : dùng tiền ngân sách để tác động vào thị trường xe hơi, nhằm đẩy số xe điện lên cao hơn, vì ở Anh, con số này đang quá thấp so với Liên Âu.

Theo số liệu của Hiệp hội Sản xuất Xe hơi châu Âu (European Automobile Manufacturers’ Association-ACEA) vào hai tháng đầu năm 2025, số xe điện dùng pin (battery-electric vehicles) ở EU chiếm tới 15,2% tổng số xe hơi. Con số này tăng mạnh so với cùng kỳ của năm 2024. Nếu tính số xe động cơ hỗn hợp (hybrid-electric) thì con số là 35,2% thị phần xe hơi cá nhân.

Còn ở Anh, các số liệu chính thức nói xe EV mới có chừng 1,3 triệu chiếc trên tổng số 35 triệu xe có đăng ký, tức là chỉ có chừng 4%. Con số có tăng, nhưng quá chậm, vì báo cáo của Quốc Hội Anh cho biết năm 2024 số xe EV trên cả nước mới chiếm có 3% thị phần xe hơi và xe hybrid được 8%.

Trong khi đó Anh đã cam kết phi carbon (decarbonisation) vào năm 2050, còn gọi là Net Zero. Để đạt mục tiêu đó thì Anh phải có số xe không phát thải chiếm 80% thị trường xe cộ vào năm 2030. Đây là mục tiêu quá tham vọng, chỉ còn chưa đầy 5 năm nữa là phải đạt được. Nhìn lại thì mục tiêu cho năm 2024 là đẩy số xe không phát thải lên 22% thị phần xe hơi đã không đạt được rồi.

Lý do vì sao tiến trình giảm xe xăng và xe đốt dầu diesel ở Anh chậm như vậy?

Thực ra có nhiều lý do khách quan, ngoài ý muốn của người tiêu dùng, như một số tạp chí về xe hơi phân tích. Đó là giá xe điện, thực chất là giá cục pin, quá cao. Ví dụ dòng xe Tesla bán ở Anh với giá từ 40 nghìn đến 100 nghìn bảng, nhiều hơn từ 1/3 tới gấp hơn 3 lần thu nhập cả năm trước thuế của người lao động bình thường, nên ai mà mua nổi ? Nay, giá xe EV của Trung Quốc nhập vào Anh có rẻ hơn, cũng phải ở mức 20-30 nghìn bảng.

Chính sách của nhà nước Anh có sự mâu thuẫn. Từ tháng 4 năm nay, xe điện không còn được miễn thuế đường, và xe mua với giá trên 40 nghìn bảng thì phải đóng thêm thuế “hàng hóa xa hoa” (luxury car fee). Nay thì chính phủ lại trợ giá gần 4.000 bảng cho một đầu xe điện mới, để khuyến  khích người ta mua nhiều hơn.

Tình trạng là nửa năm qua thì số xe EV đăng ký tăng lên nhiều, đạt gần 150 nghìn chiếc từ đầu năm đến hết tháng 4, tức là trên đà tăng, nhưng người ta phàn nàn là xe điện mất giá rất nhanh. Giá bán xe sau 1 năm sử dụng từ lúc mới chỉ còn giá trị 50% giá ban đầu, và sau 2 năm thì chỉ còn 40% giá trị. Mua EV là chấp nhận chi phí ban đầu cao, giá bán lại (resale) thấp. Ngoài ra thì hiện cả nước Anh mới có 84 điểm sạc pin công cộng, nên cơ sở hạ tầng cần triển khai nhanh và đại trà thì mới đẩy số xe EV lên được. 

Kế hoạch kích cầu (push demand) cho xe điện ở Anh có gì đặc biệt, so với các nước khác ?

Theo thông báo của chính phủ thì từ ngày 17/07/2025, xe EV có giá 37.000 bảng Anh trở xuống nằm trong diện được trợ cấp giá mua. Và những xe có chỉ số kỹ thuật thân thiện với môi trường nhất sẽ nhận được mức giảm giá lớn nhất, tối đa là 3.750 bảng.

Các nhà sản xuất ô tô có thể đăng ký nhận tài trợ và Hiệp hội Xe hơi RAC cho biết xe giảm giá sẽ bắt đầu xuất hiện tại các đại lý “trong vòng vài tuần tới”.

Đây không phải là lần đầu tiên chính  phủ Anh can thiệp vào thị trường để thúc đẩy nhu cầu xe mới. Năm 2008, chính phủ đảng Lao động của thủ tướng Gordon Brown lần đầu cho áp dụng chế độ hỗ trợ mua xe mới, hủy xe cũ, thường là loại 7-10 năm tuổi, có động cơ thế hệ cũ, xả thải gây ô nhiễm cao. Kế hoạch đó đã giúp thu hồi và hủy tới 400 nghìn chiếc xe ô-tô cũ ở nước Anh, tất nhiên các xe mới vẫn là xe xăng hoặc dầu diesel nhưng có chỉ số phát thải thân thiện hơn với môi trường. Hiện nay, nhà nước làm hai bước. Một là cấm bán và đăng ký mới các xe có động cơ toàn bộ bằng xăng hoặc dầu diesel từ năm 2030. Hai là trợ giá để người ta mua xe điện.

So với các nước EU khác thì Anh có vẻ chậm hơn. Pháp, Hà Lan, Bỉ, Ireland...và Đức đều đã có trợ cấp nhằm giảm chi phí mua xe điện, hoặc bù giá, hoặc miễn thuế giao thông, hoặc hỗ trợ tín dụng... Riêng Đức có dừng chương trình bù giá mua xe điện vào cuối năm ngoái để chuyển sang một hình thức khác. Nhưng nhìn chung các nước EU giàu có nhất đều đã làm. Anh Quốc đang phải chạy đua với thời gian, và tung ra chương trình trị giá 650 triệu bảng Anh có hiệu lực trong vòng ba năm tới để trợ giúp thị trường xe điện. Tất nhiên, ngoài xe điện thì các mẫu xe động cơ hỗn hợp (hybrid) cũng đang ngày càng phổ biến ở Anh và chính phủ sẽ đầu tư 63 triệu bảng để xây dựng các điểm sạc xe điện, phục vụ cho hai loại xe này.

Không chỉ ở Anh mà ở một số nước khác, việc chuyển đổi xe xăng dầu sang xe điện đột ngột sẽ gây áp lực cho mạng lưới cung cấp điện quốc gia.

Theo một đánh giá chuyên ngành thì nếu ngay lập tức tất cả 34 triệu xe hơi có đăng ký trên toàn Vương quốc Anh biến thành EV thì lưới điện quốc gia (UK National Grid) phải chịu tải tăng lên 30-50%. Thế nhưng việc chuyển đổi sang xe điện (EV) sẽ diễn ra một cách từ từ, có lộ trình qua nhiều năm, đồng hành với quá trình tăng công suất điện toàn quốc, nên sẽ không có vấn đề gì. Ví dụ chính phủ hiện hành công bố kế hoạch xây 5 thêm 5 nhà máy điện nguyên tử - hiện Anh có 4 nhà máy đang hoạt động, trong vòng 10-15 năm tới. Công trình lò phản ứng hạt nhân dân dụng Sizewell C ở hạt Suffolk vừa được ký lại với Pháp để cùng triển khai. Đây là công trình đã ký với Pháp 18 năm trước nhưng bị trì hoãn.

Giờ thì được tái đầu tư để khởi động quá trình xây cất, dự kiến hoàn tất vào trong khoảng từ 9 đến 12 năm tới và sẽ cung cấp điện đủ cho 4 triệu hộ gia đình hoặc điện năng tương đương 7% công suất toàn quốc. Ngoài ra là 4 lò nhỏ gọi là module hạt nhân (Small Modular Reactors -SMRs) và mỗi lò có thể cung ứng điện cho 750 nghìn hộ gia đình. Một lò phản ứng nguyên tử nhỏ này chỉ có giá chừng 2,5 triệu bảng, tức là rất rẻ. Anh cũng như Pháp, Hoa Kỳ...là các nước đã làm chủ những công nghệ năng lượng hiện đại nhất thế giới nên họ đã làm là sẽ làm được. Các nhà máy điện nguyên tử này là nòng cốt của chiến lược Net-Zero (phát thải bằng không) của Anh.

Nhìn từ góc độ người tiêu dùng và người lái xe, chính phủ Anh làm gì để hỗ trợ lái xe và các gia đình không có điều kiện lắp ổ sạc riêng?

Vấn đề phiền phức hơn cả việc xây nhà máy điện nguyên tử thực ra là cơ sở hạ tầng cho đầu ra, ví dụ Anh cần thêm hàng trăm nghìn điểm sạc điện công cộng. 

Một phần của chương trình hỗ trợ là chính phủ cấp tiền cho các địa phương sửa vỉa hè để lập ra các ống ngầm khô ráo, giúp dân kéo dây nạp điện cho xe của họ đỗ ngoài phố vào nhà. Hiện nay chỉ có người có bãi đậu xe riêng trước nhà hoặc gara riêng thì mới lắp được ổ điện chuyên dụng, chịu tải cao. Còn người dân ở chung cư, ở nhà không có chỗ đỗ xe riêng (driveway), thì không thể sạc pin cho xe điện tại nhà. Thế nên việc cải tạo vỉa hè sẽ giúp họ nạp điện qua đêm ở nhà với giá rẻ. Bởi ở Anh, giá điện về đêm rẻ hơn giá ban ngày.

Vì về mặt kỹ thuật, xe điện muốn sạc pin nhanh thì cần voltage ở mức 400V trở lên (DC fast charging), cao hơn tiêu chuẩn ổ sạc điện dân dụng bình thường trong hộ gia đình là 120V hay 240V. Anh quốc cũng đang cho xây thêm số điểm sạc pin công cộng giá rẻ (30 xu Anh/kWh, so với giá thương mại lên tới 79 xu/kWh) từ 82 nghìn hiện nay lên thêm 100 nghìn nữa.

Ngoài việc bỏ tiền trợ giá cho người dân mua xe điện, Anh Quốc có chính sách công nào khác thúc đẩy quá trình tiến tới Net Zero và khả năng thành công có cao không?

Đây là quá trình có tác động sâu rộng tới sinh hoạt xã hội. Chính phủ có ý thức về điều này. Ví dụ với các điểm thiết yếu cho cuộc sống như bệnh viện công thì họ sẽ lắp thêm 1200 trạm sạc pin. Người ta cũng sẽ đặt các trạm sạc của nhà nước dọc xa lộ trên toàn quốc. Hiện tình hình là khu vực Luân Đôn và vùng phụ cận có nhiều điểm sạc pin, nhưng các vùng xa của Anh, Wales và Scotland thì rất hiếm. Muốn phổ cập xe điện thì chính phủ phải bỏ tiền đầu tư cho giao thông công cộng. Đầu tư cho xe bus chạy điện hoặc dùng động cơ hydrogen cũng sẽ được tăng lên. Cả Luân Đôn hiện nay mới có một đội xe buýt dùng động cơ đốt hydrogen, thân thiện với môi trường. Chính quyền Luân Đôn sẽ phải tăng số xe này lên. Xe taxi ở đô thị và xe cứu thương cũng được khuyến khích chuyển sang xe điện.

Cũng cần nói là bên cạnh chính phủ thì có các sáng kiến tư nhân từ chính các tập đoàn năng lượng. Ví dụ năm 2022 tập đoàn dầu khí BP đã cam kết đầu tư 1 tỷ bảng vào mạng lưới trạm sạc pin cho xe điện.

Anh Quốc có đạt Net-Zero vào năm 2050 hay không là câu hỏi quan trọng. Điều chắc chắn, theo như Quốc Hội đánh giá thì việc đạt mục tiêu này phụ thuộc rất nhiều vào cải tổ thị trường xe điện, vì giao thông vận tải đường bộ ở Anh đang đóng góp 54% vào toàn bộ số CO2 Anh quốc thả vào khí quyển hàng năm.

Tóm lại là quá trình chuyển đổi từ xe đốt nhiên liệu hóa thạch sang chạy điện của Anh đã không đạt tiến độ và chiến lược vừa tung ra là cần thiết, tuy chưa rõ có đủ để tạo bước ngoặt hay là không. Thế nhưng dù sao thì chậm còn hơn không và có thể tới đây, Anh Quốc sẽ tăng tốc được quá trình này. Chúng ta hãy chờ xem.

Sources:

https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cbp-7480/

https://emobilityplus.com/2025/07/15/uk-unveils-63-million-boost-for-ev-infrastructure-to-cut-charging-costs-support-nhs-fleet-electrification-and-back-green-jobs/

https://www.autocar.co.uk/opinion/business-government-and-legislation/winners-and-losers-uks-new-ev-incentives

https://emobilityplus.com/2022/04/05/bp-to-invest-1-billion-in-uk-ev-charging-infrastructure/