Chủ Nhật 13/07/2025 đã khép lại Giải Wimbledon, một trong bốn mùa thi đấu tennis mở rộng (open competition) quốc tế lớn nhất, danh giá nhất, bên cạnh Rolland Garros ở Pháp, và hai giải ở Mỹ và Úc. Ra đời từ nửa sau thế kỷ 19, giải Wimbledon không chỉ là cuộc tranh tài thể thao, mà sự kiện này còn gắn liền với văn hóa Anh, từ sự có mặt của Hoàng gia tới các gam, huy hiệu và cách tổ chức độc đáo.
Nhà báo Nguyễn Giang, một người chơi tennis nghiệp dư và theo dõi giải Wimbledon từ lâu tại Anh, đã có dịp xem một ngày thi đấu của giải năm nay, chia sẻ những điểm nổi bật của Wimbledon 2025 vừa kết thúc:
TTV. Nguyễn Giang : Về các điểm mới của Giải, năm nay có hai bạn trẻ mới giành chức vô địch Wimbledon ở nội dung thi đấu tennis đơn nam và đơn nữ, và làm nên lịch sử cho nước họ. Đó là Jannik Sinner, 23 tuổi, lần đầu giành cúp vô địch Wimbledon đơn nam về cho Ý. Bên nữ thì Iga Swiatek cũng trẻ như vậy, sinh năm 2001, lần đầu giành chức vô địch đơn nữ cho Ba Lan.
Năm nay cũng là thời điểm đánh dấu người cuối cùng trong tam hùng tennis là Novak Djokovic bị thua thanh niên Tây Ban Nha Carlos Alcaraz. Djokovic đã nhiều lần giành cúp vô địch các giải Grand Slam cùng hai cây vợt tạm cho là cùng thế hệ : Roger Federer và Rafal Nadal. Hai người kia thì đã “rửa tay gác vợt”. Trận thua năm nay ở Anh là lời nhắc với Djokovic, vừa tròn 38 tuổi, là anh đã già, cần nghỉ ngơi.
Giải này có từ bao giờ và lịch sử hình thành môn tennis ở Anh ra sao?
Tennis trên cỏ gắn liền với lịch sử nhiều môn thể thao trên sân cỏ xuất phát từ Anh, như bóng đá, polo, cricket tới tennis, rugby... Người Anh du nhập, cải biên các môn thi đấu từ Pháp hoặc nơi khác nhưng đặt ra các quy chuẩn, luật chơi và cả kích cỡ sân, bóng, vợt, lưới rồi truyền bá trở lại thế giới. Cái tên All England Lawn Tennis and Croquet Club nhắc lại lịch sử hình thành của câu lạc bộ. Được thành lập năm 1868, đây là CLB chơi croquet, môn bóng gỗ trên cỏ đánh bằng gậy gỗ có móc. Môn tennis chỉ là thêm vào.
Phải đến năm 1869, câu lạc bộ mới đã chuyển đến địa điểm cố định đầu tiên, trên bốn mẫu cỏ thuê tại Worple Road, Wimbledon. Năm 1875, một sân cỏ đã dành riêng cho môn tennis sân cỏ mới, nhanh chóng vượt qua croquet về mức độ phổ biến. Hai năm sau, môn thể thao mới đã phát triển đủ lớn để câu lạc bộ quyết định tổ chức Giải vô địch Tennis sân cỏ đầu tiên vào năm 1879.
Trang web của Giải Wimbledon mô tả, khán giả đến xem chung kết không có tiền thưởng là khoảng 200 người, chiếc vợt chơi giống như chiếc xẻng xúc tuyết và bóng thì có lớp vỏ ngoài làm bằng vải thêu tay. Nhà vô địch đầu tiên là Spencer Gore, người địa phương mê cricket hơn nhưng ông chỉ chơi thử, và không tin là tennis thọ được lâu. Năm sau, Gore thua Frank Hadow, một người Ceylon (nay là Sri Lanka) và đến năm 1879, mục sư John Hartley thắng cuộc. Có lẽ môn tennis có tiềm năng "open", đa dạng về nhân sự thi đấu và sắc tộc.
Năm 1922, khi Giải Wimbledon chuyển về chỗ hiện nay, Church Road, sau khi nhà thi đấu với sức chứa 13.500 người được hoàn thành đúng thời điểm diễn ra Giải vô địch được nhà vua George V khai trương. Sử chép rằng sau giải là hai tuần mưa lớn. Nói một cách mê tín thì chỗ này thật đắc địa, được Ơn trên phù hộ, từ Hoàng đế và Trời.
Hoàng gia Anh có vai trò như thế nào trong việc phát triển bộ môn thể thao này?
Từ năm 1922, luôn có một vị hoàng tử, hoàng thân hoặc công chúa, công nương là thành viên Hoàng gia đóng vai trò người bảo trợ hoặc vai trò chủ tịch CLB tennis toàn quốc của Anh. Năm 2016, Catherine, Công nương xứ Wales, phu nhân của Hoàng tử Wiliam (nay là Thái tử nước Anh) nhận danh hiệu nhà bảo trợ cho CLB.
Đến năm 2021, bà nhận chức Chủ tịch CLB từ Hoàng thân Edward HRH The Duke of Kent. Ngài sinh năm 1935 và là cháu nội vua George V, nhưng thuộc dòng thứ, còn cố Nữ hoàng Elizabeth II thuộc dòng trưởng nữ được nối ngôi. Tuần trước, vào ngày 12 và 13 tháng 7, Công nương Catherine tức Kate đã trao giải nhất và nhì cho các cây vợt đơn nữ và đơn nam tham gia trận chung kết.
Huy hiệu quý tộc (crest) của CLB có ba màu chủ đạo là xanh lá, tím của hoa allium và màu trắng, kèm hai sư tử – tượng trưng cho Hoàng gia Anh và dòng chữ tiếng La tinh “Triumphus Cladem Componat” (Chiến thắng vượt lên Trở ngại).
Anh có thể cho biết đôi chút trải nghiệm của cá nhân anh những lần xem tennis ở sân Wimbledon ?
Năm nay là lần thứ ba tôi đi xem tennis ở sân Wimbledon danh tiếng. Đây là giải vô địch tennis được hình thành đầu tiên trên thế giới: Câu lạc bộ Toàn Anh quốc (All England Club) ra đời từ năm 1868, đánh dấu một truyền thống chơi thể thao trên cỏ nổi tiếng của nước Anh.
Do giải này có lịch sử lâu đời và việc tổ chức đạt đẳng cấp cao, trị giá tiền thưởng cũng "rất khủng", nên không lạ gì khi vé vào xem một số trận đấu thường đã được bán hết từ đầu năm cho mùa thi đấu Grand Slam vào tháng 7 hàng năm. Giá vé mua trong tháng 7 thì có thể từ 350 bảng tới vài nghìn bảng.
Nhưng cái hay ở Anh là công chúng đến xếp hàng ngoài bãi cỏ cạnh khu vực thi đấu thì được Ground Pass vào bên trong, với giá hôm tôi mua, sau 4 tiếng xếp hàng, chỉ có 25 đồng bảng. Tất nhiên đây là vé vào khu vực toàn bộ khu Wimbeldon rộng hàng nghìn mét vuông, được vào 15 sân, nhưng không được vào ba nhà thi đấu lớn nhất là Centre Court, tức là sân Trung tâm, và Court 1, Court 2. Cũng ngày hôm đó, vé xem ở trong ba nhà thi đấu lớn lên tới nhiều nghìn bảng Anh. Có những năm, vé trận chung kết như trận Djokovic gặp Alcaraz năm 2024 lên tới 355 nghìn đô la Mỹ.
Hai lần trước, khi còn làm việc cho đài BBC tôi chỉ việc đăng ký với Ban Thể thao để tới sân Wimbledon. Lần đầu đúng ra là tôi đi dự Olympics ở Luân Đôn năm 2012, xem môn tennis. Lần thứ nhì tôi vào sân là để xem Giải Grand Slam năm 2018 và được bố trí ngồi ngay trong Commentary Box, ngay sau lưng cô Marion Bartoli, người Pháp, cựu vô địch đơn nữ năm 2013. Năm năm sau cô ấy được mời trở lại làm commentator ở giải Wimbledon.
Điều thú vị là bên ngoài cũng là một cây vợt nữ người Pháp (gốc Serbia) : Kristina Mladenovic, thi đấu vòng 3 với đối thủ là ngôi sao Serena Williams (Mỹ). Tôi nghe rõ tiếng bình luận pha giọng Pháp của cô Bartoli. Trận đó cô Williams hạ cô Mladenovic với tỷ số 7-5; 7-6.
Nói thêm một chút về chuyện "bên lề sân cỏ" và nước Anh. Tôi thấy giải tennis Grand Slam ở Anh thực sự là một giải quốc tế, vì ngoài các tay vợt nước ngoài thì người ta thường xuyên mời bình luận viên là các cây vợt nổi danh đã nghỉ thi đấu, như Bartoli của Pháp, Tracy Austen, John McEnroe của Mỹ, Daniela Hantukhova của Slovakia, Martina Navlatinova của Cộng hòa Séc tới phòng bình luận, tham gia phỏng vấn những người chơi tennis thế hệ sau. Đôi khi họ còn kể lại các câu chuyện thời họ thi đấu để công chúng nhớ lại giai đoạn trước ra sao.
Ở Anh thì có hai nhân vật nổi tiếng thường xuyên có mặt ở giải Wimbledon đó là hai công dân Anh gốc Lào. Anh James Keothavong là trọng tài kỳ cựu, nổi tiếng và em gái anh, cô Anne Keothavong là cựu đội trưởng đội tennis nữ của Anh dự thi đấu Fed Cup, và hiện là nhà bình luận truyền hình của BBC ở giải Wimbledon. Cô từng dẫn dắt đội nữ của Anh nên có nhiều đánh giá rất sâu sắc về các cây vợt nữ đại diện cho Anh như Emma Raducanu, Kate Boultier hay Sonay Kastal.
Gia đình Keothavong sang Anh tỵ nạn sau chiến tranh Đông Dương và hai anh em James và Anne lớn lên ở khu Hackney là khu nghèo ở Đông Luân Đôn, nơi có nhiều bà con Việt Nam cũng là dân mở tiệm ăn, làm kinh doanh nhỏ. Thế mà nước Anh cho họ cơ hội vươn lên, trở thành những nhân vật nổi bật của nghề tennis.
Sân Wimbledon có gì đặc biệt so với các sân thi đấu như ở giải Pháp mở rộng – French Open ?
Điều khác so với sân Rolland Garros ở Paris của Pháp mà tôi đã đi qua xem ở bên ngoài, chưa vào trong, thì Wimbledon có các sân thi đấu và có cả một ngọn đồi. Người dân trèo lên đồi đó rải khăn ra ngồi ở trên cỏ, trên sườn dốc xem hai màn hình to cạnh nhau, truyền trực tiếp các trận đấu quan trọng nhất trong ngày. Vào sân được phép mang theo 1 chai rượu, 2 lon bia hoặc mua từ các quán bên trong sân để vui chơi. Năm nào cũng có món dâu tây (strawberry) nổi tiếng bán khắp nơi. Họ đi xem tennis giống như đi picnic vậy.
Cuối cùng là tiền thưởng ? Doanh thu, giải thưởng và tiền tái đầu tư vào môn tennis ?
Đã qua lâu rồi thời giải này có tổng quỹ tiền thưởng chỉ vỏn vẹn là 26 nghìn bảng Anh. Năm nay, tổng giải thưởng là 53 triệu. Nhà vô địch được 3 triệu bảng. Người về nhì (finalist) nhận khoảng 1,52 triệu bảng và người vào bán kết (semi-finalist) nhận 775.000 bảng. Để so sánh, ba giải Grand Slam còn lại có số tiền thưởng cho vô địch đơn nam và nữ là 3,6 triệu đô (US Open), 2,6 triệu đô (Australian Open) và 2.550.000 euro (French Open).
Chỉ cần được vào danh sách thi đấu đã có danh tiếng và các khoản tiền không hề nhỏ. Ai vào được vòng 1 mà thua thì xách vợt ra về cùng 66 nghìn bảng. Vào đến vòng 2 thì con số lên tới 99 nghìn bảng. Tổng tiền thưởng dành cho các vận động viên thi đấu từ vòng 1 đến chung kết đạt 53,5 triệu bản
CLB All England chỉ trong hai tuần giải vào tháng 7 hàng năm thu về chừng 550 triệu bảng Anh từ tiền vé, tiền sponsorship, tiền hiến tặng. Họ bỏ ra đúng 10% để trả cho các vận động viên tham gia các nội dung thi đấu. Nhà nước Anh (Sở thuế Hoàng gia HMRC) cũng thu ngay 20% thu nhập từ tiền thưởng. Còn lại 90% doanh thu của CLB này được chia ra giúp các câu lạc bộ địa phương ở Anh và các trường dạy tennis trên toàn nước Anh.
Tóm lại từ một môn thể thao trên cỏ rất bình thường, người Anh đã tạo ra một thương hiệu lớn, đem về doanh thu rất cao. Ở trên tôi nói doanh thu trong năm nay của họ nhờ giải tennis Wimbledon lên tới hơn nửa tỷ bảng. Nhưng ngoài ra, tính đến tháng 7/2024, tức là một năm trước, trị giá tài sản cứng, sân bãi, thương hiệu, đầu tư... của CLB này là 659 triệu bảng, và trong tài khoản có tiền mặt chừng 10 triệu. Tức là doanh thu được chia lại cho phong trào tennis ở Anh, khuyến khích không chỉ trẻ em, mà cả người trung niên, cao niên chơi tennis.
Theo anh quan sát thì việc dùng tiền từ giải Wimbledon tái đầu tư vào phong trào tennis ở Anh, vào các câu lạc bộ, các trường dạy tennis ở Anh ra sao?
Trải nghiệm của gia đình, con gái học tại CLB tennis Bexley có tuổi từ năm tháng 5 năm 1880 và đến nay vẫn ở vị trí như ngày đầu tiên. Đây là một trong ba CLB tennis cổ nhất nước Anh mà vẫn có vị trí không thay đổi. Hai CLB cổ hơn là Edgbaston (thành lập năm 1860, chuyển tới trụ sở hiện nay năm 1867) và Durham (ra đời năm 1871).
Xin nhắc lại là CLB All England nơi tổ chức giải Wimbledon có tuổi từ năm 1868 nhưng chỉ mới đóng trụ sở và sân bãi ở chỗ hiện nay từ năm 1922. Về việc các CLB được tài trợ để tồn tại và phát triển thì tôi thấy ngay khi con gái tôi còn học tennis – nay cháu đã là huấn luyện viên của Hiệp hội Tennis Anh (Lawn Tennis Association-LTA) – thì trẻ em được bốc thăm để mua vé rất rẻ, chỉ có vài chục bảng để vào xem các trận không phải là quan trọng nhất.
Nhưng quan trọng hơn là các cháu được tài trợ chi phí đi lại, được tổ chức để xem và giao lưu với các ngôi sao tennis của Anh ở hai giải nhỏ trước giải Wimbledon. Đó là giải ở Easbourne, vùng bờ biển Sussex và Queen’s Club ở London. Cháu nhà tôi chơi tennis từ nhỏ nên và là thành viên của LTA (Lawn Tennis Association) nên đã mấy lần được đi dự xem hoặc giao lưu với các vận động viên quốc gia. Có lần cháu đi dự giao lưu ở giải Eastbourne về khoe chụp ảnh với mấy cây vợt nổi tiếng như Kyle Edmund và Joanna Konta.
Tóm lại là qua quan sát giải Wimbledon và môn tennis ở Anh, tôi thấy người Anh đã biết tổ chức môn thể thao đầy tính thượng lưu (elite sport) nhưng không bao giờ quên phục vụ bình dân và công chúng, đồng thời thu tiền triệu về nhưng không quên chia sẻ lại, tái đầu tư cho phong trào tennis vì sức khỏe của cả cộng đồng. Và cách họ tổ chức giải thi đấu thì thật là trang nhã, lịch lãm, đem lại niềm vui cho hàng triệu người ở Anh mỗi năm khi hè đến.
