Năm nay đội tuyển bóng đá nữ Anh (England Women’s Football Team) đoạt cúp vô địch lần thứ hai Giải Vô địch Bóng đá nữ châu Âu (EFA European Women's Championship), đem lại niềm phấn khởi cho hàng triệu người dân Anh. Hơn 16 triệu người ở Vương quốc Anh đã xem trận chung kết khi tuyển nữ Anh thắng đội Tây Ban Nha hôm 27/07/2025. Thế nhưng đằng sau hào quang là con đường đầy chông gai của bóng đá nữ tại Anh.
RFI Tiếng Việt : Nhà báo Nguyễn Giang ở Anh đã theo dõi chủ đề này từ lâu nay. Đầu tiên, xin anh cho biết thành tích của bóng đá nữ tại Anh được đón nhận ra sao?
TTV Nguyễn Giang : Đây là lần thứ nhì đội tuyển bóng đá nữ của xứ Anh (England) đoạt Cúp vô địch bóng đá nữ châu Âu (EFA European Women’s Championship). Lần trước là năm 2022 và năm đó, vì là lần đầu tiên các cầu thủ nữ của Anh giành chiến thắng nên số người xem truyền hình trực tiếp trận chung kết đạt 16 triệu. Năm nay con số lên 16,2 triệu, có tăng một chút nhưng còn số người nghe đài để theo dõi tường thuật bóng đá cũng đạt 1,1 triệu ở Anh. Đây là các con số có ý nghĩa, nhưng hiện vẫn còn tồn tại rất nhiều thách thức cho bóng đá nữ ở Anh, quê hương của môn thể thao vua trên sân cỏ.
Vấn đề lớn nhất là bất bình đẳng nam nữ. Ở Anh, bóng đá nam vẫn mạnh hơn nhiều và được ưu tiên trong suốt lịch sử bộ môn thể thao này so với bóng đá nữ. Yêu bóng đá là một phần của lối sống người dân Anh nhưng là bóng đá nam. Xin nêu một ví dụ. Ngay bây giờ, nơi tôi sống có CLB Bóng đá nam Dartford Football Club. Mỗi khi họ thi đấu thì cả thành phố ồn ào và tôi có vào xem trang Facebook của họ thì thấy có gần 9 nghìn ủng hộ viên trên tổng dân số 118 nghìn. Tức là trừ các cụ rất già và bé thơ thì gần như 1/10 dân số địa phương cổ vũ cho đội bóng nam. Còn trang của đội bóng đá nữ Dartford có vỏn vẹn 900 người theo dõi (followers), con số thật nhỏ bé.
Được biết Anh quốc, nước tạo ra môn bóng đá, đã từng cấm bóng đá nữ thi đấu chuyên nghiệp trong nhiều năm. Câu chuyện này ra sao thưa anh?
Đây là điều nhiều người có thể không biết nhưng bóng đá nữ xuất hiện ở Anh từ cuối thế kỷ 19 nhưng bị Liên đoàn Bóng đá Anh (gần như 100% có thành viên lãnh đạo thời xưa là nam) cấm thi đấu ở các sân chuyên nghiệp vào năm 1921 và phải 50 năm sau họ mới bỏ lệnh này. Anh quốc từng là một trong những nước có phong trào nữ quyền, đòi quyền bầu cử cho nữ sớm nhất thế giới (The Representation of the People Act 1918 cho phụ nữ trên 30 tuổi quyền bỏ phiếu), nhưng bóng đá nữ lại bị phân biệt đối xử nặng tay.
Tôi có tìm hiểu các tư liệu về lịch sử thể thao Anh thì được biết là việc cấm bóng đá nữ mang tính văn hóa hơn là chính trị. Họ cấm phụ nữ thi đấu ở các sân chuyên nghiệp nhưng ai muốn tự chơi bóng đá ở chỗ khác thì cứ tự nhiên và một Liên đoàn bóng đá nữ của Anh tức England đã hình thành để tổ chức thi đấu tự phát ở các sân rugby. Điều đáng nói là phụ nữ Anh trong giới trưởng giả, trí thức thời đó coi bóng đá là môn thể thao “không có nữ tính” (not ladylike sport) nên khá nhiều người ủng hộ cấm con gái đá bóng. Thậm chí có nữ bác sĩ, bà Dr Mary Scharlieb từ Harley Street (nơi nổi tiếng có các phòng khám cho giới nhà giàu Luân Đôn), đã phát biểu, mang màu sắc có vẻ khoa học là “bóng đá là môn chơi hoàn toàn không phù hợp với hình dáng thân thể nữ (“most unsuitable game, too much for a women’s physical frame”).
Ngược lại, phong trào “đá chui” của phụ nữ Anh lại được một số trọng tài nam hỗ trợ, thậm chí chịu rủi ro. Ví dụ năm 1947, có một trọng tài nam vì đi bắt điểm cho CLB Bóng đá nữ vùng Kent, nơi tôi sống hiện nay, nên đã bị Liên đoàn Bóng đá Anh “treo còi”. Có thể nói lệnh cấm kéo dài khiến bóng đá nữ ở Anh gặp khó khăn. Năm 1921 khi có lệnh cấm thì cả xứ Anh đã có 150 đội bóng đá nữ. Sau này thì con số thay đổi nhưng người ta vẫn cứ đá bóng mà không có sự hỗ trợ gì từ Liên đoàn Bóng đá Anh. Có thể nói, các gia đình có con gái thích đá bóng, các doanh nghiệp nhỏ, cửa hàng gia đình ở Anh đã nuôi dưỡng phong trào, trong khi các đại công ty và giới quý tộc Anh lại chỉ chăm chút cho bóng đá nam ở cái thời đáng xấu hổ đó.
So sánh với các nước khác cùng thời đó thì có phải chỉ nước Anh mới cấm bóng đá nữ và phân biệt đối xử với các em gái và phụ nữ muốn chơi bóng đá ?
Tôi có tìm hiểu chủ đề này thì thấy là Anh đã quá nặng tay, vì quan niệm trọng các môn thể thao cao cấp, quý phái như tennis, đua ngựa mà khá nhiều nữ tham gia, hơn là bóng đá, bị tầng lớp trên cho là quá bạo lực và “bình dân”. Nhưng Pháp cũng từng cấm bóng đá nữ, lần đầu vào năm 1932 và suốt thời Vichy, khi một phần của Pháp chịu sự kiểm soát của Đức Quốc xã và Thống chế Petain cổ vũ cho ý thức hệ bảo thủ, đề cao nam tính và cấm nữ thi đấu bóng đá. Phải đến 1970 Pháp mới phục hồi bộ môn thể thao này. Đức và Thụy Điển cũng từng không cho phụ nữ thi đấu bóng đá chuyên nghiệp.
Nhìn sang phía Đông hồi đó Liên Xô cũng từng cấm bóng đá nữ từ 1972 cho tới thời mở cửa của tổng bí thư Gorbachev. Ở châu Âu trong suốt thế kỷ 20 gần như mỗi nước có quan điểm khác nhau về bóng đá nữ, không nhất thiết mang tính ý thức hệ. Vì thế, khi mà Liên Xô cấm bóng đá nữ thi đấu chuyên nghiệp và tham gia giải quốc tế thì đội bóng đá nữ của CHND Ba Lan (cùng phe XHCN) lại thi đấu với đội của Ý... Vào giai đoạn cuối Chiến tranh Lạnh thì người dân Trung Quốc chẳng hạn, lại ủng hộ Giải vô địch thế giới hơn là ở Phương Tây. Năm đầu tiên có giải World Cup là năm 1991 ở Trung Quốc. Điều đáng nói là báo chí Anh đã viết 65 nghìn cổ động viên Trung Quốc đã tới xem trận chung kết bóng đá nữ quốc tế.
Hiện nay vấn đề phân biệt nam nữ trong bóng đá Anh có còn không và căn nguyên của nó là gì ?
Ủng hộ hay không ủng hộ bóng đá nữ ở Anh là vấn đề thói quen và thái độ của khán giả. Ở Anh và châu Âu, vì thiếu khán giả nên việc truyền thông đưa tin, truyền hình trực tiếp về bóng đá nữ kém bóng đá nam rất nhiều. Đây là vấn đề vẫn còn tiếp tục cần giải quyết. Thiếu khán giả hay ít khán giả tới sân xem thì thu nhập của bóng đá nữ từ quyền truyền hình ít hơn bóng đá nam. Báo chí cũng ít đưa tin vì ít người đọc hơn.
Hiện nay, giới thượng lưu Anh đã ủng hộ bóng đá nữ. Thái tử William đã trực tiếp chào đón Đội tuyển bóng đá nữ Anh sau trận chung kết năm nay. Bà Sue Campbell, một cựu giáo viên môn thể thao và cựu Giám đốc Hội trợ bóng đá nữ (Director of Women's Football UK) được phong tước quý tộc (dame). Hôm vừa rồi các nữ cầu thủ Anh cũng được mời vào Phủ Thủ tướng ở số 10 Downing Street, London sau trận thắng giải Euro 2025 ngày 27/07.
Thế nhưng, các thống kê cho thấy các cử chỉ cao đẹp chưa đủ để làm bóng đá nữ khởi sắc. Đơn giản là vì bộ môn này còn rất nghèo. Các con số so sánh cho thấy khoảng cách khủng khiếp về tiền bạc bỏ vào bóng đá nam và bóng đá nữ. Ví dụ, quyền truyền thông, quyền truyền hình của bóng đá nữ đem lại những khoản tiền tôi thấy là quá “bèo bọt” : Hợp đồng của Tuyển bóng đá nữ Anh giá trị 3 năm với hai kênh truyền hình BBC và Sky ký năm 2021 chỉ có...8 triệu bảng. Còn trị giá hợp đồng truyền hình của giải bóng đá nam tại Anh, English Premier Leagues (4 năm) là 6,7 tỷ bảng, tức là cả gần nghìn lần. Đây là một sự thực đau lòng, chưa nói đến việc phát triển bóng đá nữ ở cấp câu lạc bộ còn yếu.
Thu nhập của các cầu thủ nữ trong môn bóng đá tại Anh thì sao, so với nam giới ?
Các thống kê cho thấy ở Anh đồng lương của cầu thủ nữ cũng thường thấp hơn nam giới. Lấy ví dụ đội Chelsea FC nổi tiếng ở Luân Đôn trả cho một ngôi sao là cô Sam Kerr (cầu thủ gốc Úc) là gần nửa triệu bảng một năm. Đây là con số tưởng đã là lớn như nam cầu thủ cùng CLB như Erling Haaland được trả 26 triệu bảng/năm.
Nhiều cầu thủ nữ ở các đội ít nổi tiếng hơn thì lương chưa tới 50 nghìn bảng/năm và có những cầu thủ bóng đá nữ thi đấu ở các cấp quận tại Anh chịu nhận lương 20 nghìn bảng/năm (trên ngưỡng thất nghiệp) để được chơi môn thể thao họ yêu thích. Điều này chắc chắn khiến nhiều em gái không muốn đi vào sự nghiệp bóng đá, vất vả mà lại quá ít tiền. Dù luật cấm phân biệt đối xử về thu nhập nhưng các CLB là công ty tư nhân, họ có quyền trả tiền ở mức họ thấy là đúng. Đây là vấn đề rất khó.
Anh quốc có các giải pháp gì không để khuyến khích bóng đá nữ và giải quyết vấn đề bất bình đẳng trong thu nhập ?
Đầu tiên xin kể rằng mới từ năm 2012 thì người ta mới gọi Tuyển nữ của bóng đá Anh là “đàn sư tử cái” (The Lionesses). Cái tên này nghe thì hay, dũng mãnh, đầy nhiệt huyết nhưng thực chất là cách “nữ hóa” tên gọi đội nam, là Đàn sư tử nước Anh (lấy hình ảnh ba con sư tử trên cờ của Hoàng gia Anh). Tức là bóng đá nữ vẫn theo sau, và phải mượn biểu tượng của bóng đá nam, biến nó thành của phụ nữ, phản ánh vị thế không bằng.
Thứ nhì, như tôi nói ở trên, nhà nước Anh ý thức được tiềm năng của bóng đá nữ, dù không đông người xem bằng bóng đá nam, nhưng đây là nhu cầu có thực của các bé gái. Hiện nay cả xứ Anh có 2,5 triệu phụ nữ và các em gái đăng ký chơi môn bóng đá trong các câu lạc bộ (registered players). So với cả Liên hiệp Vương quốc Anh thì số nam giới đăng ký chơi bóng đá là 6,25 triệu gồm số bé trai dưới 15 tuổi đã là 2,5 triệu, bằng tổng số nữ ở mọi lứa tuổi chơi bóng đá.
Thế nhưng nhu cầu của 2,5 triệu người là thứ không thể coi nhẹ và nhà nước đã lập ra các trung tâm bồi dưỡng tài năng bóng đá nữ (Girls Emerging Talent Centres -ETCs) cho lứa tuổi 8-16 được tập luyện miễn phí. Lý do là hệ thống trường công, trường tư và trường chuyên (grammar schools) ở Anh có ủng hộ bóng đá nữ nhưng họ coi các môn thể thao bình đẳng như nhau. Và như tôi nói ở trên, các môn truyền thống, tạm gọi là “có vị thế xã hội cao hơn” như điền kinh, bơi, tennis và cả đua ngựa, vẫn được khuyến khích phát triển trong nữ giới từ lứa học sinh lớp 6-7, nên bóng đá ở trường nói thật là khó được ưu tiên.
Ngoài ra, người ta cũng khuyến khích các cơ quan truyền thông, mạng xã hội ủng hộ bóng đá nữ hơn, để phong trào ở cấp cơ sở, trường học, câu lạc bộ địa phương phát triển hơn nữa. Từ đó bóng đá nữ ở tầm quốc gia mới có cơ hội thăng tiến bền vững. Cần tạo ra động lực mới : tăng số người chơi bóng đá nữ chuyên nghiệp để có số khán giả tăng, và từ đó thì quyền truyền hình, quảng cáo tăng, đem lại doanh thu cao hơn, thu nhập tốt hơn, bình đẳng hơn cho các cầu thủ nữ. Nếu đạt được như thế thì thật là lý tưởng.
