Sự kiện lớn của thể thao thế giới giải, vô địch điền kinh thế giới 2025 đang diễn ra từ ngày 13 đến 21 tháng 9 tại Tokyo, Nhật Bản. Trước khi các cuộc thi tài bắt đầu, sự kiện này đã thu hút sự chú ý của người hâm mộ và dư luận thể thao bởi một quyết định mới mang tính bước ngoặt của Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics) về việc xác định giới tính.

Từ ngày 1/9/2025, tất cả vận động viên nữ muốn thi đấu ở các giải có xếp hạng quốc tế sẽ phải trải qua xét nghiệm gen SRY, nhằm xác định sự hiện diện của gen Y, vốn thường được xem là đặc trưng sinh học của nam giới. Nếu xét nghiệm SRY cho kết quả dương tính, vận động viên sẽ bị cấm dự hạng mục thi đấu của nữ. Quy định xét nghiệm giới tính bắt buộc với VĐV nữ của Điền kinh Thế giới (World Athletics) đang gây nhiều ý kiến trái chiều ở giới chuyên môn trong và cả ngoài thể thao.

Những người ủng hộ cho rằng việc kiểm tra hormone, đặc biệt testosterone, là cần thiết để đảm bảo công bằng, tránh việc một số vận động viên có lợi thế sinh học vượt trội. Tuy nhiên, nhiều vận động viên và tổ chức nhân quyền phản đối, coi đây là sự xâm phạm đời tư và kỳ thị. Họ cho rằng quy định thường nhắm vào các VĐV có ngoại hình “không đủ nữ tính”, gây tổn thương danh dự và tinh thần.

Thông tín viên RFI, Fréderic Suteau, có mặt tại Tokyo ghi nhận một số phản ứng của các vận động viên dự giải :

"Có một điều gì đó không thoải mái, tôi muốn nói vậy, rằng với tư cách là một người phụ nữ và nếu tôi là đàn ông thì sao?". Chỉ vài lời như vậy, Rénelle Lamotte, vận động viên chạy 800m, đã tóm gọn suy nghĩ của nhiều nữ vận động viên: có một cảm giác khó chịu, có điều gì đó mang tính xâm phạm khi phải chứng minh nữ tính của mình.

Ngay cả khi Sébastian Coe, Chủ tịch Liên đoàn Điền kinh Thế giới, nhắc nhở rằng việc này được thực hiện chính là để bảo vệ thể thao nữ,  qua một xét nghiệm đơn giản, chỉ cần mẫu nước bọt hoặc máu.

“Điều chúng tôi muốn mang lại,” ông nói, “là một phản hồi từ thế giới thể thao đối với một nguyên tắc mà tất cả chúng ta đều tin là căn bản: bảo vệ, gìn giữ và thúc đẩy hạng mục thể thao dành cho nữ.”

Xét nghiệm nói trên, chỉ cần thực hiện một lần trong sự nghiệp, nhằm phát hiện khả năng tồn tại nhiễm sắc thể SRY, dấu hiệu sinh học của các đặc điểm nam giới. Nếu kết quả dương tính, vận động viên sẽ bị cấm tham gia các nội dung dành cho nữ.

Marie-Julie Bonnin, nữ vận động viên nhảy sào người Pháp, chia sẻ suy nghĩ:

“Đôi khi, chúng tôi vẫn nói với nhau: hãy tưởng tượng có ai đó trong chúng ta phát hiện ra mình có loại gene như vậy, trong khi từ khi sinh ra đến giờ hoàn toàn không hề biết, và vẫn sống bình thường. Đúng là điều đó có thể làm xáo trộn tâm lý một chút… nhưng thôi, chúng tôi cứ làm xét nghiệm, không đặt câu hỏi. Thế là xong, ít nhất chúng tôi được tham dự thi đấu, và điều đó quan trọng hơn.”

Các nữ vận động viên Pháp đã phải thực hiện xét nghiệm này khi tới Tokyo. Nhưng kiểu xét nghiệm nữ tính như thế này vẫn bị cấm ở  Pháp.

Trước đây, đã nổ ra các cuộc tranh cãi liên quan đến những trường hợp như nữ vận động viên chạy người Nam Phi, Caster Semenya có rối loạn phát triển giới tính với mức testosterone tự nhiên cao bất thường đã làm rung chuyển làng điền kinh.

Điền kinh không phải môn duy nhất gặp rắc rối về chuyện giới tính. Liên đoàn Bơi lội Thế giới (World Aquatics) đã ban hành quy định từ năm 2022, cấm nữ vận động viên chuyển giới tham gia nếu quá trình chuyển đổi diễn ra sau tuổi dậy thì. Mục tiêu cũng tương tự: ngăn chặn lợi thế cơ bắp, chiều cao, dung tích phổi… mà họ có được do từ bỏ giới tính sinh học ban đầu.

Trong cử tạ, tranh cãi nổ ra với trường hợp Laurel Hubbard – vận động viên chuyển giới New Zealand được phép dự Olympic Tokyo 2020. Tại Olympic Paris 2024, nữ võ sĩ quyền anh người Algerie Imane Khelif cũng đã làm dấy lên nhiều tranh cãi sau khi cô giành huy chương vàng.

Gần đây, hồi tháng trước tại giải vô địch bóng chuyền trẻ thế giới, bóng chuyền Việt Nam cũng đã trải qua chuyện lùm xùm, khi đội U21 nữ Việt Nam bị tước kết quả do có vận động viên bị xác định “không đủ điều kiện” thi đấu ở hạng mục nữ theo quy định quốc tế.

Nhân sự việc đang gây xôn xao dư luận thể thao này, chúng tôi có cuộc trao đổi với chuyên gia Dương Đức Thủy, nguyên trưởng bộ môn Điền Kinh thuộc Tổng cục thể dục thể thao trước đây của Việt Nam. Trước hết, ông có một số nhận định về vấn đề xác định giới tính trong thể thao: