‘Het lijkt wel een engel’ verzucht Gijs terwijl hij naar het kleine figuurtje tuurt dat vastzit in het steen, in Berlijn. De dunne pootjes zijn omgeven door een prachtige krans van veren. Vergeet T. rex maar, deze wereldberoemde Archaeopteryx is waarschijnlijk het duurste fossiel ter wereld. Wat weten we van deze dino-vogel?  

Vogels = dino’s?

Archaeopteryx is niet zo beroemd als T. rex of Triceratops, maar dit kleine dinovogeltje (zo groot als een raaf) is ontzettend belangrijk geweest voor ons beeld van dino’s - en daarmee van vogels. In deze aflevering zoeken Maarten en Gijs uit waarom en ze krijgen hulp van de beste kenners uit het vak. 

Veren = vliegen?

Samen met vriend van de show Ilja Nieuwland bezoekt Gijs in Berlijn het Museum für Naturkunde. Daar ligt, achter centimeterdik glas, het mooiste exemplaar van Archaeopteryx. En Maarten en Gijs praten met Dennis Voeten! Deze Nederlandse paleontoloog is dé expert die jaren onderzoek deed naar dit bijzondere vogeltje. Want hoe zit het nou met vogels en dino’s? En betekent het verenpak van Archaeopteryx ook dat het diertje kon vliegen - en hoe kun je dat bewijzen, tientallen miljoenen jaren later?

Zelf zien: Ostromia in Teylers

En tenslotte: als je een stuk van de beroemde dino-vogel met eigen ogen wil aanschouwen dan kan dat in Teylers Museum. Maarten en Gijs buigen zich ook daar over het glas. Alleen, heet dit exemplaar geen Archaeopteryx meer, maar is de naam veranderd in ‘Ostromia’ - een nóg unieker dier! Hoe dat kan legt paleontoloog Anne Schulp aan ons uit. 

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

In de dinotijd brak de wereld in stukken

In deze aflevering staan Maarten en Gijs stil bij de wereld waarin de dinosauriërs leefden.  Dat was, bijna letterlijk, een heel andere dan die van nu. Want toen de eerste dinosoorten ontstonden konden ze namelijk nog lopend de hele aarde over. Alle werelddelen lagen bijeen geklemd in één groot supercontinent: Pangea. 

Maar dat bleef niet zo: tijdens de gehele dinotijd versplinterde Pangea en vormde de aarde zich naar de wereldkaart die we nu kennen. Een proces waarbij gigantische krachten vrijkwamen en wat ook grote gevolgen had voor de ontwikkeling van dino’s overal ter wereld. 

Wie bedenkt dit?

Gijs en Maarten gaan samen met paleontoloog en geoloog Melanie During terug in de tijd. Wie bedacht als eerste dat de continenten zelf in beweging waren, en wie onderzocht en bewees die theorie van ‘continental drift’? Melanie vertelt ons over de Duitse Alfred Wegener, die kwam met het idee, maar die niet geloofd en veel uitgelachen werd. 

‘Girl talk’ 

En we horen vervolgens hoe de Britse wetenschapster Marie Tharp de gegevens van sonarscans van de zeebodem analyseerde en hoe ze bewijzen vond voor beweging van de aarde. Maar óók zij werd lang niet geloofd: haar argumenten werden weggezet als ‘girl talk’. Reden voor de band The Amoeba People om een speciaal nummer aan haar leven te wijden.

De weg van continenten

Inmiddels is de theorie van Wegener en Tharp algemeen geaccepteerd. Maar hoe wérkt ‘continental drift’ en hoe weten we welke weg onze werelddelen de afgelopen jaren precies hebben afgelegd? Melanie laat ons zien hoe we dat exact kunnen terugvinden en bewijzen.

Botenverhuur kan opdoeken

En natuurlijk gaan we terug naar de dinotijd en we leggen je uit wat er in de drie dinotijdperken Trias, Jura en Krijt precies veranderde. Maarten en Melanie gaan als toetje nog wat verder en vertellen welke mogelijke vulkanische rampen ons in de toekomst nog wachten, en waarom duikscholen en botenverhuur aan de middellandse zee over 50 miljoen jaar niet meer bestaan!

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Belgische mijnwerkers deden in de kolenmijn van het stadje Bernissart een geweldige ontdekking: er lag een kudde van tientallen Iguanodons begraven. Maarten en Gijs bezoeken deze reusachtige planteneters in Brussel en vragen zich af: hoe zijn deze dieren om het leven gekomen?

Trots van België 

De Iguanodons zijn dé trots van België en van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen - een lange naam voor wat in feite het allergrootste dino-museum van Europa is. In Brussel dwaal je door een immense, klassieke zaal vol dinosauriërs - zo staan er een Allosaurus, T-rex en Diplodocus - maar de show wordt gestolen door de verstilde groep grote planteneters, die rechtop staan opgesteld, in de ‘kangoeroehouding’. 

Duimnagel als wapen?

Zo hóren ze niet te staan, weten Gijs en Maarten inmiddels, maar paleontoloog Koen Stein legt uit waarom ze de Iguanodons toch in deze houding hebben gelaten. En hij vertelt ons van alles over het dier: van het eetgedrag - met ‘ruitvormige’ tanden - tot het vreemde wapen dat Iguanodon tot zijn beschikking had: een spitse duimnagel ongeveer zo groot als je onderarm. 

Hoe stierven ze?

Ook onthult Koen de theorie die Brusselse wetenschappers hebben over het overlijden van deze dieren. Dat is namelijk tegelijk gebeurd en er zijn genoeg aanwijzingen voor een bizar scenario. In deze aflevering nemen we je mee terug naar deze fatale gebeurtenissen. 

Over de historische ontdekking

De ontdekking van deze dieren, diep in de kolenmijn, veroorzaakte een schok in België - een ‘jonge natie’  die pas enkele decennia bestond. En historicus Shana van Hauwermeiren beschrijft ons wat er gebeurde van het eerste moment van ontdekking (de mijnwerkers dachten eerst dat ze goud hadden gevonden, zo is de legende) tot aan de bouw en opstelling in het museum in Brussel. De Iguanodons groeiden uit tot een spectaculaire publieksattractie, tot jaloezie van de Fransen. De mijn van Bernissart lag 20 km van de Franse grens verwijderd en zij zagen de hele kudde dus nét aan hun neus voorbij gaan.

Iguanodons door de jaren heen

En… omdat Iguanodon één van de eerste dino’s was die werd ontdekt, hebben wetenschappers al ruim honderd jaar lang geprobeerd hem af te beelden - samen met paleo-kunstkenner Esther van Gelder gaan we op reis langs al die afbeeldingen van Iguanodon: van een plompe, trage neushoorn tot het ranke dier in de verbeeldingen van nu. Hoewel, ‘rank’... daar zijn Maarten en Gijs het natuurlijk niet over eens.

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Plateosaurus heeft geen grote kammen of tanden, maar toch is hij bijzonder! Want dit was één van de allereerste dinosauriërs ooit, één van de eerste planteneters ook, en als je beter kijkt dan zie je het begin van iets heel groots. Letterlijk. Want dit dier is het begin van de reusachtige langnekken die de rest van de dinotijd zouden rondlopen.

In alle dinomusea

De kans is groot dat je nog nooit van Plateosaurus hebt gehoord. En eigenlijk is het raar dat je hem niet kent, want hij staat gewoon in de meeste dino-musea. In Naturalis is het de eerste die je tegenkomt, en hij staat ook in het KBIN in Brussel. Alle reden om méér te weten te komen over deze dino.

Dino-evolutie

Want, altijd als we het over Tyrannosaurus, Diplodocus of Triceratops dan lijkt het net alsof die dieren plots ‘verschenen zoals ze waren’. In werkelijkheid komen deze dieren natuurlijk voort uit weer andere soorten. In de loop van miljoenen en miljoenen jaren veranderen dieren, botje voor botje, tand voor tand. En in zo’n hele vroege dinosaurus als Plateosaurus, die leefde in het Trias aan.

Zuid-Duitsland

Om het verhaal te vertellen van Plateosaurus kunnen we natuurlijk het beste afreizen naar de plek waar deze dieren massaal zijn opgegraven. Tussen de heuvels in het zuiden van Duitsland liggen de beroemde steengroeves van Trossingen en Tübingen. Daar worden al meer dan honderd jaar Plateosaurussen uit de rotsgrond gehakt. 

Gebroken ellebogen

En die werden bijvoorbeeld vervoerd naar het naburige Stuttgart. In het Naturkunde Museum Stuttgart gaan we spreken met paleontoloog Heinrich Mallisson. Hij is wereldwijd één van de grootste kenners van juist dit dier, en hij weet het antwoord op de vraag waarom wetenschappers decennia lang de ellebogen van deze arme dino hebben gebroken. Ook spreken we met de Nederlandse onderzoeker Joep Schaeffer, die (ook in Stuttgart) zich buigt over de oudste Plateosaurusbotten en -documenten die er zijn.

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Toen de asteroïde 66 miljoen jaar geleden insloeg met de kracht van alle kernwapens op aarde en daarmee een einde maakte aan de dinotijd, waarom overleefden sommige dieren wel en andere niet? Onderzoeker Melanie During en haar team ontdekten dat T-rex, Triceratops en veel andere dino’s op het moment van inslag al met 10-0 achterstonden.

Melanie wist te achterhalen op welk moment de asteroïde insloeg: toen het lente was op het noordelijk halfrond. Zij ging verder waar onderzoeker Jan Smit (zie aflevering 8 van seizoen 1, de asteroïde) ophield. En dat doen wij ook in dit ‘vervolg’: Maarten en Gijs spreken uitgebreid met Melanie over haar bijzonder ontdekking, die haar een publicatie in Nature opleverde.

Dit bijzondere onderzoek voegt weer een nieuw puzzelstukje toe aan het mysterie van deze massa-extinctie - de vijfde grote in de geschiedenis van de planeet. En… wat zegt dit over de zesde: daar zitten wij nu middenin? De Verenigde Naties publiceerde laatst een video tegen klimaatverandering, waarin een Velociraptor-achtige dinosaurus de VN toespreekt. Hoe kijkt Maarten naar deze oproep van de VN? Wellicht niet zoals je verwacht…

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

'Als je zo ontzettend groot bent dat je kop op 12 meter hoogte zit, hoe sterk moet je hart dan wel niet zijn?' verzucht Maarten terwijl hij langs de nekwervels omhoog tuurt. Gijs wil vooral weten hoe deze gigant zich verdedigde. 'Waar mik je op als vleeseter?' vraagt hij zich af. 'Hoe haal je een sauropode neer?'

De hoogte in

Er is nog zóveel meer te vertellen over de wonderlijke langnekken dat we er nog een aflevering aan besteden. Maar waar het bij Diplodocus met zijn horizontale nek nog mogelijk was op de grond te blijven, moeten we bij Brachiosaurus echt de hoogte in. Samen met Jonathan Wallaard, paleontoloog van het Oertijdmuseum, klimt Gijs omhoog om het reusachtige dier in de ogen te kijken.

Vleeseters

In de vorige aflevering hebben we gehoord hoe sauropoden zó groot konden worden. Nu willen we weten waarom dit zo’n slimme strategie was. En hoe verdedigden ze zich tegen de grote roofdieren uit het Jura-tijdperk, zoals Allosaurus en Torvosaurus? Samen met sauropodenkenner Koen Stein van het KBIN te Brussel bedenken we methodes om zo’n langnek te vellen. En… wat is de smerige ‘flesh grazing’ theorie?

Hart zo groot als een mini

Ook het hart van Brachiosaurus wordt besproken: dat moet reusachtig zijn geweest, ‘zo groot als een mini’. En als je het bloed wel tien meter recht omhoog moet pompen, hoe zat het dan met de bloeddruk van dit dier? We komen erachter dat een simpele handeling als ‘water drinken’ niet simpel moet zijn geweest.

Lange tanden

Wat meteen opvalt aan Brachiosaurus zijn z’n lange tanden, die bijna als pennen in zijn bek steken. Wat betekende dat voor zijn voedsel? Daarvoor gaan we te raden bij Femke Holwerda, Neerlands trots bij het beroemde Royal Tyrrell Museum in Canada. Zij is een expert op het gebied van sauropodentanden. Ze vertelt Gijs en Maarten hoe haar onderzoek niet alleen van alles vertelt over het dieet van deze dieren, maar ook over hun gedrag. 

Jurassic Park: aaien?

We eindigen deze aflevering met Jurassic Park. In de eerste film speelt Brachiosaurus een prachtige rol: “It’s a veggie-saurus Lex, a veggie-saurus”. Alan Grant klimt met de beide kinderen een boom in, en ze aaien een Brachiosaurus over de neus. Hoe verstandig is dat eigenlijk? Ilja Nieuwland denkt er het zijne van…

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

We hebben al zoveel dinosauriërs gezien en besproken. En toch staren we in verbazing naar deze Diplodocus, meters hoog en tientallen meters lang. Het dier vult de hele museumzaal. Sauropoden, ‘langnekdino’s’ zoals deze zijn de grootste dieren die ooit op aarde rondliepen. Hoe kónden ze zó groot worden? Hun eigen gewicht dragen, die nek omhoog houden, zoveel eten? In deze aflevering proberen Gijs en Maarten daarachter te komen.

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

De beide Velociraptors zijn opgesteld in volle aanvalshouding: ieder moment kunnen ze Maarten en Gijs bespringen. “Het voelt als die keukenscene in Jurassic Park,” zegt Maarten. “Maar toch klopt er iets niet… zijn ze niet wat aan de grote kant?” Hoe groot wás deze roofdino eigenlijk precies?

We trappen het tweede seizoen van Dinocast af met de dino die wereldberoemd werd door zijn acteerprestaties in Jurassic Park. Daarvoor had nog nooit iemand van Velociraptor gehoord, maar vanaf ‘de keukenscene’ speelt iedere jonge dinofan met deze snelle en felle dino. 

We reizen naar het Oertijdmuseum in Boxtel, waar dino-kenner Jonathan Wallaard een schedeltje en een grote klauw tevoorschijn haalt en ons uitgebreid vertelt hoe de échte raptor eruitzag. We praten over zijn snelheid, zijn belangrijkste wapens - de klauw en tanden - en hoe de raptors gejaagd moeten hebben. Deden ze dat écht samen?

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Gijs en Maarten sommen in deze vooruitblik op het nieuwe seizoen alvast op wat voor heerlijks je te wachten staat de komende weken! We lopen de komende tien afleveringen even door en hebben voorpret over wat komen gaat.

En we onthullen: in welk museum had Maarten corona (zonder dat hij dat wist natuurlijk), wat is zijn favoriete dino en wat eet hij het liefste tijdens de podcastopnames? (nee, géén pepermuntjes).

Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Welkom bij deze extra aflevering van Dinocast, tussen seizoen 1 en 2 in! Die was hard nodig, want we riepen jullie aan het eind van iedere podcastaflevering op om vragen te stellen… en dat hebben we geweten. In deze speciale Q&A aflevering beantwoorden Gijs en Maarten samen met - natuurlijk - Anne Schulp de meeste belangrijke en originele vragen.

Hieronder staan de vragen die we in de uitzending behandelen.

Dino-ogen

Sicco wil graag weten of we iets kunnen zeggen over welke kleur ogen dino's hadden, en welke vorm die waren? 

Brullen, koeren, of iets anders?

Myrthe was één van de vele luisteraars die meer wilde weten over de geluiden die dinosauriërs maakten. Brulden ze wel? Of was het een ander geluid? 

T-rex of Triceratops: wie was sneller?

Corné wil graag weten of Triceratops snel genoeg was om een T-rex te ontlopen - en in algemene zin: hoe kun je onderzoeken hoe snel een dinosaurus liep? 

Is het ‘de T-rex’ of gewoon T-rex?

Luisteraar Sid had een héle originele vraag: waarom worden er bij dino's geen lidwoorden (de, het en een) gebruikt om ze aan te duiden? 

Hoe oud werden dinosauriërs gemiddeld?

Leefden deze dieren ongeveer net zo lang als wij, zijn er grote verschillen - en hoe weten we dat? Vraagt Joelle zich af.

De ‘rugvin’van Dimetrodon en Spinosaurus

De zevenjarige Aidan wil graag van ons weten waarom Dimetrodon en Spinosaurus grote rugzeilen hebben. Waar dienden die precies voor?

De ‘Stegosaurus’ van Angkor Wat

“Als dinosauriërs miljoenen jaren geleden zijn uitgestorven, hoe verklaren jullie dan de uitgehakte Stegosaurus-afbeelding in een tempel in Angkor Wat in Cambodja?” vraagt Methan zich af. En hij vervolgt breder: “Hoe verklaren jullie überhaupt dat veel oude culturen over grote groene monsters en draken spreken? En dat terwijl mensen volgens de wetenschap nooit met dino’s hebben geleefd.”

66 Miljoen jaar, of ‘enkele tienduizenden’?

Verschillende luisteraars vragen zich ook af hoe we zo exact kunnen weten hoe oud dinobotten zijn.