Hà Nội đặt lộ trình cấm xe máy xăng theo chỉ thị ngày 12/07/2025 của thủ tướng: Vành đai 1 từ ngày 01/07/2026, vành đai 2 từ năm 2028, vành đai 3 từ năm 2030. Hà Nội có khoảng 6,9 triệu xe máy, riêng vành đai 1 đã có 450.000. Xe máy xăng dầu chiếm 60% nguồn gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội. Tình trạng này ngày càng thêm nghiêm trọng buộc thành phố phải triển khai triệt để kế hoạch có từ năm 2017, song song với việc phát triển hệ thống giao thông công cộng xanh.

Bị coi là « cạnh tranh không công bằng », xe máy là phương tiện quá tiện lợi, nhưng lại là nguồn gây ô nhiễm môi trường vì chủ yếu dùng xăng. Để bù đắp phần nào sự thiếu hụt này, thành phố Hà Nội chủ trương phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện nay để tiện lợi hơn, hiện đại hơn, hấp dẫn hơn nhằm thu hút người sử dụng. Đây là mục đích của dự án Moov’Hanoi và ứng dụng MaaS, được hai chuyên gia Pháp giải thích với RFI Tiếng Việt ngày 27/05/2025 : Kiến trúc sư Emmanuel Cerise, trưởng đại diện Vùng Paris tại Hà Nội, giám đốc Cơ quan hỗ trợ Hợp tác quốc tế Vùng Paris tại Việt Nam - PRX-Vietnam và nhà quy hoạch đô thị Basile Hassan, trưởng dự án Moov’Hanoi.

PRX-Vietnam là đối tác tư vấn, hỗ trợ cho thành phố Hà Nội trùng tu nhiều công trình kiến trúc cổ, giao thông công cộng… trong khuôn khổ hợp tác phi tập trung giữa vùng Île-de-France (Pháp) và thành phố Hà Nội.

RFI : Ngày 03/04/2025, trong khuôn khổ dự án Moov’Hanoi do UBND TP Hà Nội, Hội đồng Vùng Île-de-France (Cộng hòa Pháp) và Cơ quan Phát triển Pháp tài trợ, Cơ quan hợp tác quốc tế Vùng Paris tại Việt Nam (PRX-Vietnam) tổ chức hội thảo chuyên đề “Chiến lược hệ thống vé giao thông công cộng và MaaS”. Dự án có mục đích như thế nào ? Thành phố phản ứng thế nào với ý tưởng này ?

KTS Emmanuel Cerise : Tôi sẽ để Basile Hassan nói chi tiết về dự án. Nhưng trước tiên phải nhắc đến bối cảnh của hội thảo, thực ra là một buổi làm việc, tập trung các bên liên quan về những chủ đề này. Phía chúng tôi đóng vai trò cung cấp tư vấn chuyên môn cho các đối tác của mình. Vì vậy, sau đó sẽ không có dự án thí điểm nào được tiến hành. Ý tưởng của buổi làm việc là tập hợp các cá nhân liên quan để trao đổi, thảo luận, cho thấy cách làm của chúng tôi và cách chúng tôi có thể giúp các đối tác Việt Nam giải quyết những vấn đề này.

Basile Hassan : Đúng vậy. Trong khuôn khổ hỗ trợ kỹ thuật cho Sở Giao thông Vận tải, chúng tôi thấy có mong muốn tiến hành số hóa vé giao thông công cộng (GTCC). Hiện giờ, ngoài tài xế, trên xe buýt vẫn có một nhân viên kiểm tra và bán vé. Chính quyền Việt Nam hiểu rằng việc này khá cổ và cần được cải thiện. Cho nên cơ quan phụ trách xe buýt đang có một dự án triển khai máy soát vé tự động. Có khoảng 20 tuyến xe buýt đang thử nghiệm.

Chúng tôi hiểu rằng phía đối tác Việt Nam muốn giải quyết vấn đề này và tiếp nhận kinh nghiệm của người dân vùng Île-de-France. Vì vậy, chúng tôi đã tổ chức hội thảo về vé và ứng dụng MaaS. Vé cho phép tiếp cận phương tiện giao thông, thông qua vé cứng hoặc vé điện tử. Còn MaaS (Mobility as a Service - Giao thông như một dịch vụ) là một cách tiếp cận tích hợp về tính di động. Trên ứng dụng này, người ta có thể tổ chức hành trình di chuyển, lập kế hoạch chính xác cách di chuyển và thanh toán. Có nghĩa là trên một thiết bị, ví dụ điện thoại thông minh, người ta có thể lập lộ trình, trả tiền vé, làm mọi thứ họ cần hoặc để có được thông tin về mạng lưới giao thông công cộng, hiện trạng đông hay vắng hoặc có sự cố gì không… Có thể thấy vé và MaaS là ​​hai loại hình bổ sung cho nhau, thậm chí tôi muốn nói vé ngày càng được tích hợp với MaaS. Vé được soát ở các máy soát vé tự động. Nhưng MaaS lại là tương lai sau này bởi vì khi có vé điện tử, vé sẽ được lưu trên điện thoại, cùng với mọi dữ liệu, thông tin giao thông khác.

Tôi cho rằng buổi làm việc được các đồng nghiệp và đối tác Việt Nam đón nhận khá tốt. Chúng tôi có những trao đổi khá phong phú, chia sẻ kinh nghiệm. Tôi hy vọng việc này có thể giúp chính quyền Hà Nội trong kế hoạch hiện đại hóa vé giao thông công cộng. Ngoài ra còn có ý tưởng tạo điều kiện cho việc kết nối giữa các tuyến xe buýt và giữa xe buýt với tàu điện.

Hiện nay xe buýt có một hệ thống vé riêng, tàu điện có một hệ thống vé riêng. Mục tiêu là đơn giản hóa vấn đề, để có một hệ thống chung cho phép hành khách chuyển từ xe buýt sang tàu điện và ngược lại, mà không cần phải đổi vé. Đây là việc rất quan trọng!

Emmanuel Cerise : Thực ra đang có một số thử nghiệm được tiến hành ở Hà Nội. Đó cũng là lý do tại sao thành phố Hà Nội yêu cầu chúng tôi tổ chức hội thảo này. Bởi vì đây là những vấn đề mà họ vô cùng quan tâm. Tôi muốn nói là các nhà quản lý xe buýt và tàu điện là những người không có nhiều nguồn lực tài chính, ví dụ để thực hiện dự án…, nhưng họ hoàn toàn nhận thức được rằng điều đó là cần thiết và quan tâm đến MaaS, đến vấn đề liên thông giữa các loại hình vận tải…

Ví dụ, gần đây Công ty MTV Đường sắt Hà Nội đã thiết lập quan hệ đối tác với Grab, cũng như nhiều hãng taxi trực tuyến khác để được giảm giá khi đặt taxi từ một nhà ga tàu điện. Tại sao ? Bởi vì mọi người đều biết rất rõ rằng cần có sự thay đổi phương tiện đi lại khi muốn đi từ nơi này đến nơi khác. Ngoài ra còn có một thử nghiệm về tuyến đường dành riêng cho xe đạp để kết nối hai tuyến tàu điện bằng cách đi dọc sông Tô Lịch. Có thể thấy là có nhu cầu. Một số thử nghiệm nhỏ đang được triển khai. Vì vậy, hội thảo của chúng tôi thực sự nằm trong phạm vi quan tâm về chủ đề này, nhưng vẫn còn một chặng đường rất dài để bảo đảm là sẽ hoạt động bình thường. Và thực ra chuyện này là bình thường.

Đọc thêmThành công của tuyến đường sắt đô thị 3 Hà Nội mở đường cho những dự án khác với Pháp ?

RFI : Song song với việc đơn giản hóa và tạo tiện lợi cho vé, phương tiện giao thông, đặc biệt là xe buýt, cũng đang được hiện đại hóa !

Basile Hassan : Chúng ta thấy xe buýt Vin phát triển từ nhiều năm qua, thậm chí là nhiều xe buýt mới của Vin đang lưu thông. Các vấn đề mà chúng ta đang đề cập, như cải thiện mạng lưới giao thông..., đều nhằm mục đích giảm phát thải khí nhà kính.

Phát triển giao thông công cộng giúp hạn chế tình trạng ô nhiễm ở một thủ đô đang bị ô nhiễm nghiêm trọng, do đó, điện khí hóa là điều cần thiết và việc này giúp hạn chế khí thải từ xe cộ trong thành phố. Đây là việc rất quan trọng !

Chính quyền đã bày tỏ mong muốn chuyển đổi đội xe sang xe điện. Cũng có những câu hỏi về xe buýt chạy bằng hydro, nhưng chủ yếu vẫn là xe điện. Tuy nhiên, lại phát sinh câu hỏi lấy điện từ đâu ? Nên mua loại xe nào ? Tổ chức mạng lưới như thế nào dựa trên kho bãi cho phép sạc xe buýt ? Vì cơ sở hạ tầng cho xe điện sẽ không giống với xe chạy xăng dầu. Chính vì vậy, chúng tôi tổ chức một hội thảo vào tháng 06/2025 về những vấn đề này. Có hai chuyên gia từ cơ quan Île-de-France Mobilité đến tham dự, trong đó có người đứng đầu bộ phận chuyển đổi năng lượng và hiệu suất năng lượng, cũng đang giải quyết đúng vấn đề đó ở vùng Île-de-France, tức là chuyển đổi đội xe buýt sang năng lượng sạch hơn, như điện, hydro.

Đọc thêm Ô nhiễm không khí ở Hà Nội: Giải pháp không phải đơn giản

Emmanuel Cerise : Thực ra sắp tới sẽ còn có một hoạt động quan trọng khác của dự án Moov’Hanoi. Chúng tôi cũng đang giúp UBND thành phố Hà Nội xem xét lại mạng lưới xe buýt. Chúng tôi đã gọi thầu và nhận được đề nghị từ một số nhà tư vấn nhưng chưa chọn. Ý tưởng là hỗ trợ Hà Nội để mạng lưới xe buýt hiệu quả hơn, mỗi tuyến phải chặt chẽ hơn. Phải nhắc lại là hệ thống xe buýt hiện tại không phải là được thiết kế kém, nhưng vấn đề là bổ sung nhiều tuyến mới. Ví dụ, năm 2008, vùng Hà Nội được điều chỉnh cho nên diện tích cũng thay đổi. Một số tuyến được tích hợp vào mạng lưới hiện có. Ngoài ra sự phát triển đô thị cũng rất mạnh mẽ với những khu đô thị mới, đặc biệt là ở vùng ven đô.Có thể thấy là thành phố thay đổi rất nhiều.

Mạng lưới xe buýt hiện tại phần nào là kết quả của quá trình tích lũy nhưng lại không được suy tính liên kết với thành phố ngày nay. Mạng lưới phù hợp vào năm 2000, nhưng Hà Nội của năm 2000 và 2025 khác nhau hoàn toàn, cho nên cần tái cấu trúc mạng lưới này.

Thêm vào đó còn có hai tuyến tàu điện, được coi là hành lang đi lại quan trọng, trong khi trước đây không có. Vì vậy, chúng ta cần điều chỉnh lại mạng lưới xe buýt cho phù hợp với thành phố ngày nay, cũng như với những thách thức giao thông mới bằng cách kết hợp tuyến xe buýt nhanh BRT và hai tuyến tàu điện. Đây là việc chúng tôi sắp khởi động.

Nhưng xin nhắc lại là chúng tôi đóng vai trò hỗ trợ, tư vấn cho các cơ quan chức năng Hà Nội. Việc tái cấu trúc mạng lưới xe buýt là rất quan trọng vì, như Basile đã nói, nếu chuyển sang điện hóa mạng lưới, các tuyến cũng sẽ phải thích ứng với việc đó vì cần phải sạc xe buýt... Đây là việc mang tính tổng thể. Phía chúng tôi hoàn toàn sẵn sàng, ý tôi muốn nói là chúng tôi sẽ sớm bắt đầu hỗ trợ các đối tác của mình về vấn đề thay đổi mạng lưới này.

Đọc thêmPháp muốn cùng Hà Nội xây “xương sống” hệ thống giao thông công cộng

RFI : Tất cả những điểm mà chúng ta đề cập trên đây, cũng như trong số trước, đều nhằm mục đích cải thiện giao thông, thu hút người dân đến với phương tiện công cộng và từ đó làm giảm sử dụng xe cá nhân gây ô nhiễm môi trường. Vậy có thể tóm lược dự án này qua những điểm như thế nào ?

Basile Hassan : Dự án được thiết kế để hỗ trợ chính quyền Hà Nội xoay quanh bốn trục. Thứ nhất là tìm hiểu về di chuyển mà tôi đã đề cập trước đây. Chúng tôi đã thực hiện một khảo sát về di chuyển hộ gia đình với Viện Nghiên cứu Vùng Paris (Institut Paris Région) để tìm hiểu cách người Hà Nội đi lại. Nghiên cứu được thực hiện vào tháng 12/2023 đến đầu năm 2024, với 2.000 người Hà Nội. Khảo sát này đã giúp cập nhật các chỉ số chính về di chuyển và rất quan trọng cho dự án.

The khảo sát, 73% di chuyển là bằng xe hai bánh cơ giới, 10% bằng ô tô, 5% bằng phương tiện công cộng và phần còn lại là đi bộ và xe đạp.

Chúng tôi cũng đã hoàn thiện công việc mô hình hóa tại một ga tàu điện ngầm - ga Thượng Đình. Chúng tôi đã làm việc với Đại học Xây dựng Hà Nội để lập các kịch bản chuyển đổi phương thức, tình hình hiện tại là như vậy thì sẽ ra sao trong 10 năm, 20 năm nữa nếu mọi người sử dụng tàu điện nhiều hơn. Và dĩ nhiên là chúng tôi thấy rằng giao thông sẽ thông suốt hơn, sẽ tiết kiệm được thời gian di chuyển hơn và giảm tắc đường. Đó là yếu tố đầu tiên, liên quan đến tìm hiểu về khả năng di chuyển.

Yếu tố thứ hai, như Emmanuel đã nói về việc tái cấu trúc mạng lưới xe buýt. Yếu tố thứ ba, cũng liên quan đến thực trạng : Chúng tôi đang thảo luận với chính quyền Hà Nội chọn một điểm thí điểm để cải thiện tính liên phương thức xung quanh nhà ga - cải thiện các nhà ga, bến đỗ. Yếu tố thứ ba này có quy mô rất lớn. Yếu tố thứ tư liên kết tất cả các hoạt động, công việc này, thông qua các hội thảo, đào tạo giữa các phái đoàn tại Pháp và Hà Nội để thúc đẩy trao đổi kinh nghiệm và tạo ra một hệ sinh thái nơi có thể làm việc cùng nhau giữa vùng Ile-de-France và Hà Nội.

RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn Emmanuel Cerise, giám đốc Cơ quan hỗ trợ Hợp tác quốc tế Vùng Paris tại Việt Nam - PRX-Vietnam và Basile Hassan, trưởng dự án Moov’Hanoi.