Reality-TV en echtheid

Sinds reality-TV in de jaren ’90 zijn intrede maakte, is het genre alomtegenwoordig op televisie. De formats verschillen – van spelshow tot docusoap – maar het genre kenmerkt zich door een relatie met de werkelijkheid. Het zou gaan om echte mensen met echte emoties. Toch is niet alles wat je ziet echt: reality-TV kent scripts. In de tiende aflevering verwonderen de mediadoctoren zich over de echtheid van reality-TV.

Reality is zo leuk om te kijken omdat de kijker zich steeds afvraagt wat er echt is. Deelnemers worden in een niet-natuurlijke setting geplaatst en er wordt veel materiaal geschoten waaruit uiteindelijk slechts een selectie te zien. De echtheid zoeken de makers in de emoties. Dit is te begrijpen vanuit het idee van confessiecultuur, waar communicatiewetenschapper Mervi Pantti onderzoek naar heeft gedaan. Vrijwel alle programma’s kennen een soort biechtmoment, waar een kandidaat ‘alleen’ is met de camera en aan de mensen thuis eerlijk vertelt hoe hij/zij alles beleeft. Dit confessiemoment kennen we uit het Christendom en is diepgeworteld in onze cultuur.

Om te achterhalen hoe programmamakers de werkelijkheid sturen, spraken we met Lieke van Wijck, die zowel redactie als productie heeft gedaan voor Gastarbeiders (SBS6). Zoals alle televisieprogramma’s kent Gastarbeiders een script, met een begin, midden en eind. In het programma wordt aangestuurd op een disruptie: een conflict tussen de kandidaten en de situatie waarin ze terechtkomen. De makers sturen, maar zijn daarbij afhankelijk van de karakters van de kandidaten. Daarom worden specifiek bepaalde types geselecteerd. Van Wijck vertelt over castingcriteria en de eisen waaraan kandidaten moeten voldoen.

Er is veel vluchtig onderzoek gedaan, dat nauwelijks op elkaar voortbouwt, waarmee wetenschappers graag wilden scoren. Dit blijkt bijvoorbeeld uit een overzicht van het vele onderzoek naar Big Brother. Het onderzoek dat er ligt geeft weinig antwoord op basisvragen als waarom is reality-TV zo populair, waarom doen mensen eraan mee en wat is de aantrekkingskracht voor kijkers. Bovendien blijken onderzoeksresultaten tegenstrijdig, bijvoorbeeld over voyeurisme dat wel en niet een reden zou zijn om te kijken.

We concluderen dat het doel van reality is kijkers na te laten denken over wat echt is. Het gaat om geproduceerde televisie waarbij de makers de macht hebben. Geschikte kandidaten voor reality-TV zijn kneedbaar en stereotiep.