ንኡስ ክፍል' ሕብረተሰብ ዓድና ብከም እኒ በጽሒ : ጎርዞ ፡ መንእሰይ ክስየም እቲ ንቡር ኣጻዋውዓ ህዝብና ኮይኑ ንረኽቦ። ኣብ ናይ ሎሚ መደብና ዕዮ ህዝብና ኣብ ኣተኣላልያን ኣጠማምታን ንኡስ ወለዶ ከመይ ይመስል ኣብ ዝብል ዓምዲ ሒዝና ክንትንትን ኢና።

ጎርዞ ዝብል ቃል ምንጩ ፡ ኣመጻጽእኡን ፡ ኣመዓባብልኡን ኣብዚ ሰዓት እንተዘይ ተረዳእናዮ ፡ በጽሒ ዝብል ቃል ግን ምስቲ በጺሑ ፡ በቂዑ ፡ ኣኪሉ ዘስምዕ ኮይኑ ኣካላውን : ኣእሞሮውን ምብጻሕ ዘመላኽት ተስፋ ዘለዋ ቃል ኮይኑ ረኺብናዮ። ብኣንጻሩ መንእሰይ ዝብል ቃል ብክልተ ሸነኹ ክንርድኦ ንመርጽ።

ብቀዳማይ ደረጃ መንእሰይ ዝብል ቃል ፡ ኣብቲ ናይ ቀዳሞት ወለዲ ከም ሓደ ርእሱ ዝኸኣለ  መጸውዒ ክፋል ሕብረተሰብ ዘይኮነስ ፡ ብዝያዳ ከም ገላጺ ኮይኑ ማለት ንኡስ እንክብሃል ሓድሽ ፡ ውልዶ ፡ ናብ ዕብየት ዝጠመት ቃል ኮይኑ ይቀውም ከም ዝነበረ ኣብ ዝገበርናዮ ኣፈናዊ መጽናዕቲ ንርዳእ።

ብካልኣይ ይረጃ ወዲ ተባዕታይ ንዓቕመ ኣዳም ምስ በቕዐ : ከምኡውን ጓል ኣንስተይቲ ንዓቅመ ሄዋን ምስ በቕዐት ፡ ባህሊ ህዝብና ንደቆም የምስልዎምን ፡ ከም ምሉኣት ፡ ብቁዓት ሰባት ተቆጺሮም ብከም ኣሰያይማ ኣቶ ማለት ኣተወ ፡ ዘስምዕ ከምኡውን ወይዘሮ ወይ ካልኦት ዝዉቱሩት ኣሰያይማ ሂቦም ናብ ሕብረተሰብ ይጽንብርዎ ኔሮም እምበር ዘይካም ናይ ሎሚ ኣብ ሓዲግ መዲግ መንእሰይ ዝብል ስም ሂቦም ብከምኡ ብሓፈሻዊ ይሐድግዎም ከም ዘይነበሩ ንፈልጥ።

ብተወሳኺ ንሓድሽ ንኡስ ወለዶ ብኣወንታዊ እንክገልጽዋ : ጎበዝ ዝብል ቃል ወሲኾም ይስሕልዋም ፡  ንዝዓበዮ ሰባት ንክኾኑ የዳልውዋ ፡ ይቅርብዎም ከም ዝነበሩ ንርዳእ። ኣብዚ ናይ ሎሚ ዘበን ዘሎ ህዝብና '' መንእሰይ  ተሰፋ ሃገር እዩ" ዝብል ኣዝዩ  ዝውቱር ኣበሃህላ ንሰምዕ ፡ እንተኾነ ግዳ ኣብ ባይታ ወሪድና ምስ እንዕዘብ ምስቲ ኣሉታዊ ገጽ መንእሰይ ዝብል ቃል ዛዕባ ምንእኣስ ፡ ምንኣስ ፡ ንሓደ ሙሉእ ሰብ ኣንኢሰካ ምሓዝ  ዝብል ኣረዳድኣ ተሰንዮ ጭብጢ ሒዙ  ፡ ንጹር ኮይኑ ንረኽቦ።

ኣብዚ ሎሚ እዋን መንእሰይ ዝብል ስም ንመን ይውክል ?

እዞም ኣብ ሃገርና ኣብ  መንእስይ ዝዕድመ ዝርከቡ ፡ ብመንጽር ኣብ  ከባቢና ዘለዋ ሃገራት መንእሰይያት ዝዓምዎ ዕዮታት ከመይ ይመስል ?

" ንእስነት ዕዳ'' ዝብል ቢሂል ወለድና እውን ንሰምዕ ፡ ምናልባት ነዛ ቢሂል ብጌጋ ዝተረድኣ ኣእምሮ ንንኡስ ወለዶ ክሳብ ዕድኦም ዝኸፍሉ ኣብ መንእሰይ እትብል ስግንጢር ዝኮነት ቃል ነቀምጦም ዝብል ልቦና ዶ ይኸውን?

ኩሉ ነገር ብንእሽቶ ፡ ብንእስነት ፡ ክጅምር እኳ እንተኾነ እቲ ንቡር ፡ ቀጺሉ እውን እቲ ትማሊ ንኡስ ዝነበረ ዘበኑ በጺሑ ክዓቢ እንድዩ እቲ ሰናይ ፡ ኮይኑ ተሪፉ ነቲ ንኡስ ናብቲ ንቡር ዕብየት ዝወስዶ መንገዲ ተገዲፉ ብኣንጻሩ መንእሰይ ዝብል ቃል ህዝብና ከሲቱ ይርከብ።

ኣብዚ 21 ክፍለ ዘበን  መንእሰይ ዝብል ቃል ንንኡስ ወለዶ ደውታ ዝፈጥር ፡ ሓላፍነት ዘየስክም ፡  ብዝግባእ ገምጋም ተጌሩሉ  ናብቲ ዝነበረ ከም እኒ ኣቶ ፡ ወይዘሪት ፡ ወይዘሮ ዝብሉ ኣሰያይማ ክንምለስ ዝይዳ ክብርን ግርማን ሰብ ዝህብ ኮይኑ ረኺብናዮ፡፡ እቲ ዝነበረ ፡ ዝሰርሕ ዲና ዳግማይ ናብ ህዝባዊ ዝርርብና ክንምለሶ ፡ ሓዲሽ ኣጠማምታ ጌርና ፡ ሓዲሽ ኣሰያይማ ንኡስ ወለዶ ዲና ክንገብር እሞ ሓዲሽ ተክእሎታት ክንፈጥር ፡  እንጥቀመሎም ቃላት ናይ ገዛእ ርእሶም ኣብ ልብን ቀልብን ሕብረተሰብና ክፈጥርዋ ዝክእሉ ስእልታት ስለዘለዎም ብምስትውዓል ከነ ቁሞም ይግባእ፡፡

ጉዳይን ግዴታን ተፈጥሮ ኮይኑ ኩሉ ዝተወልደ ይኣርግ እዩ እሞ :  ንሎሚ ንንኡስ ወለዶ ህዝብና ኣብ መንእሰይ እትብል ቃል ኮለል ኣቢልና  እርጋን ከይተርክቦም  ንዕብየት ንመነየሎም : ንዕብየት ንጸውዓዮም እንዳበልና ንፍለየኩም፡፡

ብዛዕባ  ሕጊ ኣብ መነባብሮን ባህልን ህዝብና ምርኩስ ጌርና ምስ እንምልከት "ዝባን ሕጊ'' እትብል ብሂል ዝውትርቲ ኣበሃህላ ሙኻና ንዕዘብ። ብሓደ ወገን፡ ሕጊ ዝጎዶሎ ዝባዉንቶም ፡ ጻሓይን ቁርን ከይዘብጦ፡ ብኻልእ ወገን ድማ፡  ሕጊ ዝጎደሎ ስርዓት ንሕብረተሰብ ናብ  ቃልዕ ብምድርባይ ኣደዳ ሕሰምን ዉድቀትን ከይገብሮ ዘፍርሖም ዝመስሉ ወለድና፡ እዛ ዝባን ሕጊ እትብል ቃል ፡ ዝባንኪ፡ ዝባንካ፡ ዝባና ብሕጊ እዩ ተኸዲኑ ዘሎ ንማለት ዝብልዎ ዝነበሩ  ኣበሃህላ ኮይኑ ይስመዓና። ብካልእ ወገን፡ እዚ ኣበሃህላ፡ ሓድሕድና ተሳኒና ፡ ተኸባቢርና ፡ ኪዳን መስሪትና ምልክት ኪዳና ንዝባውንትና ብሕጊ ንኽደኖን ነማምቆ እንከስምዕ፡ ነቲ ሕጊ’ዉን ንባዕሉ ዝባኑ ኣደዳ ቁርን ኣስሓይታን ንኽይቃላዕ : ማሕራዊ እምነት ነቊም ዝብል ኣጠማምታ ዘመላኽት ኮይኑ ንረኽቦ።

ብዝኮነ ሕጊ ኣብ ሕብረተሰብና፡ ንመዳነይን፡  ርትዒ ኣብ ምብያንን  ዓቢ ተራ እኳ እንተነበሮ ፡ ክሳብ ምምጻእ ባዕዳውያን መንግስታት፡ ሕጊ ብመጀመርታ ከም መሕወዪ ቀጺሉ መክሓሲን መረጋግኢ ሕብረተሰብን ከም ዝነበረ ኣስተብሂልና ኣሎና። ንኣብነት ከም እኒ ሓወልትታት : ኣድባራት ፡ ኣቃውማ ዓድታት ፡  ከምኡውን ዝተፈላለዩ ታሪካዊ  ቅርስታት ዘለዎ ሕብረተሰብና ፡ ዝዓነው ፡ ወይ ናይ ጥንቲ ዘበን ዝነበረ እስርቤታት ክዝንተወሎም ከሎ አይንሰምዕን። ኣብ ዝሓለፉ ወለዶታት ህዝብና፡ ገበነኛታት : ሕጊ ዝጥሕሱ ፡ ብሕጊ ዝፍረዱ ሰባት ኣይነበሩን ኢልና ኣፍና መሊእና ክንዛረብ ኣይንክእልን፡ እንተኮነ ግን ንዝተፈርዱ ሰባት ኣተኣላልዪአም ካብዚ ናይዚ ሎሚ ዘበን ፍልይ ዝበለ ከም ዝነበረ ንርዳእ፡፡ 

ኣብዚ ሎሚ ዘበን ኮይና ኣብ ሕብረተሰብና ዝነበረ ኣክብሮ ሕጊ ብኣውንታውን ኣሉታውን ገጹ ክንግምግሞ ይከኣል። ብኣወንታ ወገን፡ ኣኽብሮ ሕጊ ሕብረተሰብና ምስ እንጥምት፡ ወጽኢቱ ሕግን ስርዓትን ዝነበረን ዓድታት ንሙቛም  ብስም ሕጊ እንዳ ኣባ ንነዊሕ እዋን ይመሓደር ከም ዝነበረ ታሪኽ ይሕብረና። ብኣሉታ ወገን ድማ፡ ኣኽብሮ ሕጊ ኣብ ሕብረተስብና፡ ዓመጸይና : ዘይፍትሓዊ ሕጊ ኣብ ሕግታቶም ኣብ ምልላይ ዝነበረ ጻዕርን ቃልስን ኣብ ታሪኽ ህዝብና ኣይንዕዘብን።

ዓመጽቲ ስርዓታት ፡ ዘይፍትሓዊ ሕጊ ከቁሙ ንቡር እዩ፡ ነዞም ዘይፍትሓውያን ሕጊታት ዝባን ሕጊ ተባሂሎም ኢልና ደው ክንብለሎም ኣለና ማለት ድዩ ኢልና ንርእስና ክንፍትሽን ክንሓትን ክነሳላስልን ይከኣል፡፡ ኩሉ ዝተጻሕፈ ሕጊ ፍትሓዊ ማለት ስለ ዘይኮነ ድማ ፡ እዞም ዝስዕቡ ሕቶታት ምስ ሰማዕትና ክንካፈሎም ንመርጽ

ኣብ ከባቢና ዘሎ ሕጊ ፍትሓዉነቱ ብኸመይ ነለሊ፧

ዝተጻሕፉ ሕግታት ዘይሰብኣውያን ምስዝኾኑ ተራና እንታይ ክኸውን ይግባእ ፧

ዝተጻሕፉ ሕግታት ግርማ ን ክብሪን ሰብ ዝድምስስሱ ምዝኾኑ ኸ፧

ብካልእ ሸነኽ ሕጊ ኣልቦነት እውን እቲ ካልእ ጸገም ናይ ገለ ሕብረተሰባት ምኻኑ ነሰተብህል፡ እዚ ጸገም’ ዚ ናብ ርሑቕ ከይከድና ኣብ ህዝብና ወሪዱ ዘሎ ጸገም ምዃኑ ርዱእ ይመስለና። እቲ ምንታይሲ፡ ብዘይ ሕጊ ሰብ ክእሰር፡ ሰብ ክበሳበስ፡ ሰብ ክዕመጽን ክስወርን ካብ ንሰምዕን ንዕዘብን ዓሰርተታት ዓመታት ኣቑጺሩ ኣሎ፡፡ እዚ ንኣማኢት ዓመታት ብሕግታት ዝዳነ ዝነበረ ህዝቢ ግን እንታይ ወሪድዋ እዩ ኣብዚ ምዕቡል ዘበን ብሕጊ ኣልቦነት ክመሓደር ፈቒዱ ፧ ምናልባት ምኽባር ሕጊ ዝብል ኣምር ፡ ምስ ምኽባር መንግስቲ ዝብል ኣረዳድኣ ስለ ዝተሓዋወሶ’ዶ ይኸውን፧

እቲ ሓቂ፡ መንግስታትን ስርዓታትን መተካእታ ሕጊ ክኾኑ ኣይክእሉን ፡ መተካእታ ሕጊ ክኮኑ እንተፈተኑ ከኣ ሕጋውነቶም ዉዱቕ ይኸውን፡፡ ብረትን ሓይሊ ወተሃደራትን እውን ሕጊ ክኾኑ ኣይከኣሎምን፡ ሕጊ ክኾኑ እንተ ተመጣጠሩ ከኣ ኣኽበርቲ ሕጊ ዘይኮኑ : ኣፍረስቲ ሕጊ ኮይኖም’ዮም ዝተርፉ። ብዝኾነ፡ ኣብ መወዳእታ፡ ነቲ ናይ  ወለድና ዝነበረ ሃብታም ኣረዳድኣን ኣፍልጦን ሕጊ ንወስኸሉ ብዚያዳ ነማዕብሎ እምበር ከምዛ ሕጊ ዘይነበረና.ህዝቢ ንድሕሪት ምምላስ ሲ ኣይናይ ጥዕናን እንዳበልና ንሎሚ ንፍለየኩም።

"ማዕበያ ዝበደሎ'' ፡ "ማዕበያ ዝበደላ'' ዝብል ብሂል ሓደ ካብቶም ዝውቱር ኣበሃህላ ሕብረተሰብና ኮይኑ ብተደጋጋሚ ኣብ ዝርርብ ህዝብና ክደጋገም ኮሎ ንዕዘብ፡፡

ማዕበያ ዝበደሎ ወይ ዝበደላ ዝብል ቢሂል ንሰብ ን ንማዕበይኡን ፊላልልዩ ዘቀምጥ ፡ ለባም ፡ ነዊሕ ጠመተ ዘለዋ ኮይኑ ዘይከም ናይ ሎሚ ዘበን ንግርማ ሰብ ብቀጥታ ዘይዝንጥል ፡ እንታይ ደኣ ንማዕበያ ሰብ ዝዕቀን ፡ ክርዳእን ፡ ክጽናዕን ፡ ዝክኣል ባይታ ተሞርኲሱ ዝግምግም ሃብታም ኣበሃህላ ሕብረተሰብና ኮይኑ ንረኽቦ። ኣብዚ ናይ ሎሚ መደብና ማዕበያ እንክንብል ፡ ደቂ ሰባት ብመጀመርታ ብወለድና ቀጺሉ ብመቅርብ ቤተሰብና ፡ ጎረባብትና ሓሊፋ እውን ብሙሉእ ሕብረተሰብ ዝግበረልና ጠመተ ፡ ክንክን ፡ ጽልዋ ኮይኑ ንክንዓቢ ፡ ምሉኣት ፡ እኩላት ሰብ ንኽንኸውን ዘሳልየና መንገዲ ማለትና እዩ።

ማዕበያና ካብ ግዜ ናብ ግዜ ገምጋም ምግባር ሓደ ካብቲ ክንለማመዶ ዘለና ሰናይ ልምዲ እዩ ኢልና ንሓስብ ፡፡ ማዕበይኦም ዝግምግሙ ሰባት ብ መጀመርታ ካብ ርእሰ ጽልኣት ፡ ርእሰ ክሲ ተቆጢቦም ኣብ ዕድመ መዋእል ሂወቶም ዝተፈጸሙ ክስተታት ምሉእ ሓላፍነት ከምዘይብሎም ይዕዘብን ይግንዘብን እሞ ብምስዓብ ኣብ ምጽጋን ማዕበየኦም ዝፈጠረሎም ጽልዋ ነቲ ግናይ  ኣብ ምሕዋዩ ፡ ነቲ ሰናይ  ኣብ  ሙኩስኳሱ ይነጥፉ ፡፡ብተወሳኺ ንኻልእ ሰብ ከምኦም ከም ሰብ ምሉእ ፍርዲ ኣብ ክንዲ ምሃብ ወይውን ምውንጃል ብዝያዳ ንሓዋም ፡ ሓፍቶም ብዓይኒ ማዕበየኦም  ምርድኦም ይመርጹ፡፡

ማዕበያ ሰብ ብዙሕ ቀጸላታት (Ecosystem)  ዘለዋ ኮይኑ ፡ ሓደ ቀጸለ : ካብ ሓደ ቀጸለ ዝያዳ ጠመተ ፡ ኣቶኩሮ ብምሃብ ጥራይ ዝርዳእ ዘይኮነ ፡ እንታይ ደኣ እቶም ቀጸላታት ኣብ ሓድሕዶም ብከመይ ን ኣበይን ይራኸብ ኢልና ብምፍታሽ ብዝያዳ ውጺኢታዊ ኢልና ንሓስብ፡፡ ንኣብነት ኣብ ጉዳይ ዓድና ምስ እንምልከት ሃገራዊ ኣገልግሎት ፡ ውትህድርና ንስድራቤታት ብከመይ ጸልይወን ኢልና ክንሓትት ይክኣል ፡ ከም ሳዕቤኑ ማዕበያ ኣጎብዝ : ኣባጽሕ : ጎራዙ ህዝብና እንታይ ስንብራት ገዲፍሎም ፧ ሳዕቤን ማዕበያ ሃገራዊ ኣገልግሎት ፡ ውትህድርና ኣብ ሙቋም ቤተሰብ ፡ ኣተዓባብያ ቆልዑ ፡ ኣብ ምውሳእ ምስ ሲቪላዊ ሂወት ሓደ ሰብ እንታይ ይመስል ንዝብሉ ሕቶታት ብቀረባ ኣብ ከባቢና ዘለዉ ደቂ ዓድና ብምዕዛብ ናይ ገዛእ ርእስና ገምጋም ክንወስድ ይከኣል፡፡

ንሕና ደቂ ሰባት ብከፊሉ ውጽኢት  ማዕበያና ኢና :: እዚ እንክንብል ማዕበያና ነቲ ዓንኬል ክውንነት  (Circle of Reality) ናይ ሰብ ዓቢ ጽልዋ እንክብል ማለትና እዮ። ንኣብነት ተረ ማዕበያ ኣብ ዓንኬል  ክውንነት ናይ ሓደ ሰብ  ኣብ ዝኣምኖ እምነት ፡ ዝኽተሎ ስነ ሓሳባት ፡ ከምኡውን ብዓቢኡ መራኸቢ ብዙሓን ክንምልከት ይከኣል፡፡

ማዕበያ ብዛዕባ ኣብ ዝሓለፉ ወለድና ዝተቀበልናዮ ከምእውን ካባና ናብ ደቅና እነመሓላልፎ ባህርያት ፡ ሰነ ምግባር ፡ ልምድታት እዩ። ንኣብነት ወለድና መጽሓፍ ምንባብ ዝፈትው እንተኮይኖም ከም ሳዕቤኑ እቶም ውሉዳን እውን መጽሓፍ ምንባብ ክፈትው ቀሊል ይኸውን :ቀሊል ዝገብሮ ከኣ ኣካልን ክፋልን ማዕበያ ሰለዝኮነ እዩ። ብኣንጻሩ ወላዲ ንደቆም ባዕሎም መጽሓፍ ዘየንብብ ክነሶም ንደቆም መጽሓፍ ኣንብቡ እንተበልዋም ፡ ውሉዳን ብቀሊሉ መጽሓፍ ምንባብ እንተዘይተቀበልዎ  ብከፊሉ ኣካል ማዕበያ ሰለዘይኮነ እዩ ኢልና ንሓስብ ፡፡ ብሓፈሽኡ ማዕበያ ብኣፍና እንዛረቦ ሰናይ ድልየታት ጥራይ ዘይኮነ  ፡ እንነብሮ ፡ እንላቦሶ ፡ ክሰተታዊ ሓቂ ሙዃኑ ምግንዛብ የድሊ ።

ከባቢን ከምእውን ዘበን ክልተ ዓበይቲ ንማዕበያ ጽልዋ  ካብ ዘለዎም ነጥብታት ሙኻኖም ከየዘካከርና ክንሓልፍ ኣይንደልን፡፡ እዚ እንክንብል ሐደ ሰብ ኣብ ዓድና ተወሊድ መዓበያ ዓድና ዝረኸበ ምስቲ ሓደ ኣብ ጀፖን ተወሊዱ ማዕበያ ጀፖን ዝረኸበ : ማዕበየኦም ፍልልይ ኣለዋ ማለትና እዩ፡፡ ከምኡውን ኣብዚ ዘለናዬ ዘበን ዘሎ ማዕበያ ምስቶም ኣብ መፋርቕ 20 ክፍለ ዘበን ዝነበረ ክፈላለ ናይ ግድን ይኸውን።

ማዕበያ ከም ዕዮ ህዝቢ ብብዙሕ ወገናቱ ክጽናዕን ክግምገምን እኳ እንተሃለዋ ከምቲ ኣርእስቱ ንዕቤት ደቂ ሰብ ቀጺሉውን ሕብረተሰብ ክውዕል በዚ ኣጋጣሚ ንርእስናን ሰማዕትናን ነዘኻኽር። ሰብ ተወሊዱ እንተ ወሓደ ኣሪጉ ክመውት እቲ ንቡር ናይ ተፈጥሮ መስርሕ እዩ። ስለዝኾነ ሰብ ዓድና ተወሊዱ ዘዕቢ ማዕበያ ሰኢኑ ኣሪጉ ከይመውት ዘፍረሓና ኢና አብ ናይ ሎሚ መደብና ዛዕባ ማዕበያ ከም መደብ ቁርሲ ቡን ኣዳሊና ዘለና። ንሎሚ ማዕበያ ፡ ዕብየት ዝጽውዕ ምዝኸውን እዩ ማዕበያ ዝብሃል እሞ : ዘዕቢ ማዕበያ ንምረጽ እንዳ በልና ንፍለየኩም።

''ቆልዓ ብንኡሱ ፡ ቅርበት ብርሑሱ" ይብሉ ወለድና።

ኣብ ኣነባብራ ህዝብና ቆልዑ ካብ ጎሮባብቶም  ኣረሒቆዊ ንክከዱ፡ ምስ ካብ ብዕድመ ዝዓበይዋም ንክጻወቱ ኣይፍቀደናን እዩ። ከም ዝመስለና ቆልዑ ኣብዘይ ዕድሜኦም ዘየደሊ ከይመሃሩ ወይ ከኣ ኣብ ሓደጋ ከይወደቁ ካብ ምስጋእ እዩ። 

ብሰነ-ፈልጠታዊ ዓረኣእያ እውን ቆልዑ  ካብ ጎሮቤቶም  ኣርሒቆም ንምካድ ማሕበራውን ኣእምራውን ብስለት ኣይበጻሑን : ዝተገንዘቡዎ ይመስሉ ወለድና  ቆልዑ ብንእሶም እንከለዋ መሰረታዊ ናይ መነበባብሮ ፍልጠት ንክቀስሙ ዘተባብዑ::'

ብካልእ ወገን " ምስ ቆልዓ ኣይትምከር ፡ ምስ ከልቢ ኣይትተሓባእ '' ዝብል ቢሂል ወለድና እውን ንሰምዕ።  ምስ ቆልዓ ኣይትምከር እንክብሉ ኣብ ኣበሃህላ ህዝብና ቆልዑ ሓበሬታ ብግልጺ : ብክፉት ፡ ብቅልል ዝበለ ይግምግሙ ካብ ዝብል ልቦና ሙዃኑ ንግንዘብ።

ኣብ ገሊኡ እዋናት ኣብ ዝተሓላለኸ ጉዳያት እቲ ዝድለ  ምኽሪ  ሰቱርነት ፡ ብዙሕ ትንተና ዘድልዮ ምኳኑ ንጹር እኳ እንተኾነ እዚ ኣበሃህላ  ንኹሉ ምኽሪ ከም መምርሒ ምሳላ ጌሪካ.ምውሳዱ ቅኑዕ ኮይኑ ኣይረኣየናን። ብወገና  " ምስ ቆልዓ ኣይትምከር ፡ ምስ ከልቢ ኣይትተሓባእ '' እትብል ምስላ ካብ ብዛዕባ ቆልዓ ብዝያዳ ብዛዕባ ባህሪያት ህዝብና ተመላኽት ኮይና ረኺብናያ ::

ሕቶ ኣተዓባብያ ቆልዑ ፡ ሕቶ ኣተዓባብያ ሰብ እዩ ኢልና ንሓስብ ፡ ብምስዓብ ከምቲ ዘራእቲ ጽብቅ ፍረ ክንረኽበሎም እንኵስኲሶም ፡ ከምኡውን ኣተዓባብያ ሰብ ዕቱብ ስራሕ ምኹስኾስ ከም ዝሓትት ክንዝንግዖ ኣይግባእን፡፡

ኣብ ሕሉፍ መዋእል ህዝብና ተራ ቆልዖ ሙኩስኮስ ንወለዲን ብሐፈሽኡ ንሕብረሰብ ይምለከት ፡ እንተዘይ ተጋጊና ምዕባይ ቆልዓ ማሕበራዊ እዮ ኔሩ እንተበልና ምግናን ኮይኑ ኣይረኣየናን ። ማሕበራዊ ዝማእከሉ ኣተዓባብያ ቆልዓ ዝተኣማመኑ ይመስሉና '' ቆልዓ ከም ምዕባዩ ይዓቢ" ዝብል ምስላ ከም ዝውቱር ንሰምዕ።

ኣብዚ ሎሚ ዘበን ምልስ ኢልና ምዕባይ ቆልዓ ምስ እንዕዘብ ፡ እቲ ናይ ወለድና ማሕበራዊ ዓይነት ኣተዓባብያ ተሪፉ ኣብ እንግድዓ እቶም ክልተ ወለዲ ጥራይ ተገዲፉ ይርከብ ። ወጽኢት እዚ ሓዲሽ ዘበን ኣምጽኦ ዓይነት ኣተዓባብያ ናይ ገዛእ  ርእሱ  ረብሓታትን ጉድኣታትን እኳ እንተሃለዋ ብሓፈሽኡ ወለዲ ኣብ ኣተዓባብያ ደቆም ዕቱብ ገምጋም ጌሮም ክኣትውዋ ከም ዘለዋ ዘነጽር ኮይኑ ንረኽቦ።

ኣተዓባብያ ብመሰረቱ እንታይ ምስ ዘማልእ እዩ ፡ ቅኑዕ ወይውን ትክክለኛ እንብሎ ?

1. ፍቅሪ ደቅና ብመጀመርታ ብዘየገድስ ፍሬኦም ዝዓይነቱ ኣተዓባብያ

2. ፍረ ደቅና እዩ እቲ ብመጀመርታ ዘገድስ ፡  ፍቅሪ ደቅና ብዙሕ ዘዛርብ ኣይኮነን ዝዓይነት ኣተዓባብያ ፡

3. ወይሲ ሰለቲ ፍቕሪ ደቅና ኣብ ኣገልግሎቶም ንጸመድ 

ዝብሉ ሕቶታትን ጦብላሕታትን በዚ ኣጋጣሚ ንሰማዕትና ንከስተንትኑሎኖ ንጽውዕ

ምዕባይ ህጻን ዛዕባ ከይዲ ዕብየት ኮይኑ ኣብ ምዕባይ ቆልዓ ጥራይ ዝሕጸር ዘይኮነስ ወለዲ እውን ዝዓብየሉ መስርሕ ሙኻኑ ክንዝንግዕ ኣይግባእን።

ኣተዓባብያ ቆልዓ ብዝግባእ ምዝፍጸም ፡ ዓዲ ትዓቢ ፡ ሕብረተሰብ ይዓቢ ኮይኑ ተሪፉ ሀገር ዕብየት ይገጥማ ኢልና ንኣምን፡፡

ምንም እኳ ኣብ ዝቅጽል ስሙን መደብና ማዕበያ ዝብል ብሰፊሑ ክንዛረበሉ እንተኾና ፡ ምስ ናይ ሎሚ መደብ ብምትእስሳር ፍሽለት ሕብረተሰብ ፡ ፍሽለት ሃገር ብቀጥታ ምስ ሐደ ህዝቢ ዝጠቀመሉ ኣገባብ ኣተዓባብያ ይተሓሓዝ እዩ ኢልና ንሓስብ።፡

ኣተዓባብያ ን ህጻን ኣካላዊ ዕብየት ሂብ ዝዛዘም ጥራይ ዘይኮነ ፡ ብዓቢኡ ንህጻን ብኹሉ ሸነኹ ማለት ኣካላዊ ፡ ስነ ልቦናዊ ፡ ሰነ ምግባር ፡ መንፈሳዊ  … ወዘተ ዘጠቃልል ኮይኑ መስርሕ ኣተዓባብያ ንምልኣት ኩሉንትናዊ  ሰብ ንምህናጽ እዩ።

ኣተዓባብያና ንገምግሞ ፡ ኣተዓባብያ ዝመጹ ወለይ ኣስተብሂልና ንኣልሞ  እንዳበልና ንሎሚ ንፍለየኩም።

ትምህርትን ምህሮን ብዝምልከት ኣብ ሕብረተሰብና ብዙሓት ቢሂላት ክበሃሉ ከለዉ  ንሰምዕ ፡ ከምኡውን ከም ኣድላይነትን ኩነታትን እንዳ ኣስተብሃለ ህዝብና ኣብ መዓልታዊ ዝርርብ ክጥቀመሎም ኵሎ ንዕዘብ፡፡

ትምህርቲ ከምኡውን ሙህሮ ብመሰረቱ ከም ዓወደ ምትሕልላፍ ፡ ምቅሳም ፍልጠትን እንኽኸውን : ንሎሚ ሰለስተ ኣገደስቲ ቢሂላት ወለድና ኢልና ዝሓሰብናየን ፡ ናባኹም ተከታተልቲ መደብ ነብለን።

ቀዳማይ ፡ "ዘይተማህረ ነየድሕን ዘይተወቕረ ነየጥሕን" ይብሉ ወለድና  እምኒ ምስ ትምህርቲ እንከዛምዱ ።

ንምዃኑ "እምኒ" እንታይ ምስ "ትምህርቲ" ኣዛሚድዋ ኢልና ከነስተንተን ንኽእል ።

ከም እንፈልጦ ምዉቓር እምኒ ሓንሳብን ንሓዋሩን ጥራይ ዘይኮነስ ቀጻሊ ብልሒ መጥሓን መምስ ዝጎድል ስለ ዝትግበር ፣ ከምኡ ኸኣ ነዚ ቀጻሊ ምዉቓር እምኒ ዝተዓዘበ ለባም ኣረዳድኣ ሕብረተሰብና ትምህርቲ ትርጉም ንኽህልዎ ቀጻልነት ምስ ዝህልዎ እዩ ንምባል ዶ ይኸዉን ፧

ብኻልእ ወገን ምስ እንዕዘብ ትምህርቲ ወዲኤ እየ ፣ ተመሪቐ’የ እናተባህለ እንዛረበሉ ዘበን 'ከም`ቲ መጥሓን እምኒ ምዉቃሩ ወዲኡ ንስራሕ ቅሩብ እየ ማለትና ዶ ይኸዉን ፧

እንተዘየሎ ሲ ትምህርቲ መወዳእታ ሃልይዋ ትምህርቲ ወዲኤ ፣ ተመሪቐ እየ ዝብል ዘረባ ትርጉም ዘለዋ ኮይኑ ኣይረኣየናን።

ብጉዳይ ኣፍራይነት ምስ እንምልከት ዝተወቕረ እምኒ ኣብ ንጡፍ ስርሓት ምጥሓን እኽሊ ይስልጥን ፣ ብዝግባእ ዝተጣሕነ እኽሊ ኸኣ ብቑዕ ምግቢ ኾይኑ ኣብ ዕንጋለን ፡  ምህናጽ ሰብ ኣስዒቡ መላእ ሕብረተሰብ ይዉዕል ።

ከምኡ ከኣ እዛ ከም ዝዉቱር እንሰምዕ መጥሓን እምኒ ምስ ትምህርቲ እተዛምድ ምስላ ወለዲ እምኒ እኳ ተወቒሩ መጥሓን ክኸዉን ካብ ዝተኻእሎ ፣ ትምህርቲ ንወዲሰብ ናብ ኣፍራዪ ፣ ሃናጺ ናብ ምዃን ክቕይሮ ይካኣሎ እዪ ካብ ዝብል ሰናይ ምንዮት ኣረዳድኣ ሕብረተሰብና ዶ ይኸውን፧

ንዓና  ከምዝረኣየና እዚ እንፈልጦ እምኒ "መጥሓን" ሰምዒት ሃልይዎ ምዉቓር የሕምሞ እዩ ፣ የቐንዝዋ'ዪ ኢለና ኣፍና መሊእና እንተዘይ ሞጎትና መዉቐርቲ ግና ነቲ ናይ ትማሊ ተራ እምኒ ለወጢ ከምዘምጽኣሉ ዘካትዕ ጉዳይ ኮይኑ ኣይረኣየን ።

ብምቕጻል ትምህርቲ ከም ምዉቓር ናይ መጥሓን ምስ እንርድኦ ፣ ኣብ ወዲሰብ ለዉጢ የምጽእ ።ለዉጢ ዝፈጥሮ ፣ ዘስዓቦ ኸኣ ወዲሰብ ቃንዛ ክህልዎ ናይ ግድን ይኸዉን ኢለና ንሓሰብ።

ካልኣይ ፡ "ካብ ሕማቕ ዝገብሩኻ ሕማቕ ዝምህሩኻ" 

"ካብ ጽብቕ ዝገብሩኻ ጽብቕ ዝምህሩኻ" ኣይንብልን ወይ`ዉን ከምኡ ዓይነት ኣበሃህላ ሰሚዕና ኣይንፈልጥን።

ንምንታይ ኢና ግን ጽቡቕ ዘይንመሃሮ ኢልና ክንሓትት ይኽእል ፧

ንዓና ከም ዝርድኣና ጽባቐ እንመሃሮ ነገር ዘይኮነስ ተፈጥሮና ስለዝኾነ እዪ ኢልና ንሓስብ፡፡ እቲ ለባም መምህር ነቲ ሕማቕ ትምህርቲ ናብ ብርሃነን ብምምጻእ የቃልዖ ደኣ እምበር ኣብ ዉሽጥና ዘየሎ ጽብቕ  ክምህር ግዚኡ አየሕልፍን።

ከብ ግዜ ቁልዕነትና ኣትሒዝና ክንደይ ሕማቅ እሞ ዘይተመሃርና ን ዘይመሃርናን፧ በዚ ኣጋጣሚ ህድእ ኢልና ከነስተንትን ዝተማሃርናዮ ሕማቅ ምህሮ ከይህልወና ርእስና ምፍታሽ ኣገዳሲ ነጥቢ ኮይኑ ንረኽቦ፡፡

ሳልሳይ ፡  '' ኣብ ሙህሮ ኣእምሮ '' መብዛሕቱኡ ግዜ እዛ ምስላ እንክሰምዕ ኣእምሮ ካብ ምህሮ ይበልጽ ብዝዓይነቱ መልእክቲ ንምትሕልላፍ ንጥቀመሉ : እንተኾነ ግን ኣእምሮ ብዘይ ምህሮ ብከመይ ንመሃሮ ስለዝኮነ ፡ ብወገና  ነቲ ትምህርቲ ኣእምሮ ንወስኸሉ ፡ ነቲ ዝተማሃርናዬ ኣገናዚብና ፡ ኣዛሚድናን ኣኻእሎ ይሃልወና ዝዓይነ ርድኢት ተሕድረልና፡፡

ኣብዚ 21 ክፍለ ዘበን ማሃይም እቶም ኣንቢቦምን ጽሒፎምን ዘይክእሉ ዘይኮኑስ ፡ እቶም ዘይመሃሩ ፡ ንዝተማህርዋ ክገድፉ ፍቓደኛታት ዘይኮኑ : ከምእውን ከም ብሓድሽ ክመሃሩ ዘይመረጹ'' እዮም ይብል ኣልቨን ቶፍለር፡፡

ኣዳለውቲ እዚ መደብ ብወገና ፡ ኣብዚ መጀመርታ ክፋል ዘበን ፡  ልቦና ዝመልኦ ኣጠማምታ ትምህርቲ ናይ ወለድና ኣይጋየሽና እንዳበልና ንሎሚ ንፍለየኩም፡፡

"ሰለ'ሆ፣ ዕሰለ፣ ዕሰል ...ዓሻ ድየ ኣብ ማይ ዝዓስል" ዝብል ደርፊ ሓደ ካብ`ቶም ኣብ ምዝዛም መርዓ ዝድረፉ ዝውቱራት ደርፊታት ህዝብና እዩ። ብተወሳኺ ዕሰለ ዝብል ኣበሃህላን ኣዘያይማን ምስቲ ኣብ ግዜ ኣክራማት ፡ ድሕሪ ማይ ምውቅዑ ዝወጹን ፡ ዝነፍሩን ሓሳኹ ብምትእስሳር ቆልዑ ዝደርፍዎ ሙዃኑ ንዕዘብ፡፡

ብዝኾነ ዕስለ ዝብል ቃል እንተ ኣብ መርዓታት ሃገርና ድዩ ተደሪፉ ፡ እንተ ቆልዑ ድዮም ኣብ ግዜ ክራማት ደሪፎሙሉ ፡ ዝምድና ዕስለ ብቀረባ ምስ ማይ ዝተተሓሓዘ ኮይኑ ንረኽቦ፡፡

ብሐደ ወገን እቲ ኣብ መርዓ ዝድረፈሉ ዕሰለ " ዓሻ ድየ ኣብ ማይ ዝዓሰል" ክብል እንከሎ ፡ እቲ ቆልዑ ዝደርፈሉ ዕስለ ድሕሪ ማይ ምውቁዑ ዝወጽእ ዝነፍር ሓሰኻ እውን ማይ እንክወቕዖ የሰስኖ ፡ ሂወት ይህቦ እዩ ኢልና ኣይንኣምንን ፡ ብኣንጻሩ እኳ ደኣ ማይሲ ንዕምሪ ዕስለ መሕጸሪኡ ኮይኑ ንረኽቦ።

ኣጠቃቅማ ዕሰል ዝብል ቃል ኣብ ኣበሃህላ ህዝብና ምስ እንዕዘብ ከም እኒ ''ነዚ ዕላማ ንዕስሎ '' ፡  ''ነዛ ጉዳይ ንዕስላ” ዝብሉ ዝውቱራት ኣገላልጻታት “ብሓባር ንምጻእ” ፡ “ብሓባር ንዕየይ” ዝብል መልእኽቱ የመሓላልፉ።

ከም መተኣሳሰሪ ነጥቢ ‘ዕሰለ’ ዝብል ኣምር ከም ዕዮ ህዝቢ ምስ እንግምግሞ፡ ብሓደ ወገኑ ምስ ማይ ብምትእስሳር እንክግለጽ : ብካልኣይ ሸነኹ ምስ ብሓንሳብ ምዕያይ ሙዃኑ ነስተብህል። የግዳስ፡ ከም’ቲ ኣብ መርዓታትና ዝዝየም "ዓሻ ድየ ኣብ ማይ ዝዓስል" ዝብል ሓረግ ውን ቅርብ ኢልና ክንሪኦ ዘገድድ ኢዩ። እቲ ሓሰኻ ክረምቲ ዶ ኾንዩ ነዚ ማይ ፡ ማይ  ምልክት ሂወት እንብሎ "ዓሻ ድየ ኣብ ማይ ዝዓስል" እንዳበለ ኣብ መርዓታትና ዝዳፈረናን ዘባጭወልናን? እዚ ምባሉኸ፡ እቲ እንቅርቦ ማይን እንጌራን ንምቁንጻብ ዶ ይኸውን፧ ወይስ እዚ እንስሳ’ዚ ብፍጥረቱ ማይ ስለዝጸልእ’ዩ ? ኣዳለውቲ እዚ መደብ ‘ዕሰለ’  ነቲ ዝቖመ ኪዳን ወይውን ነቲ መግለጺ ሓጎስ ዝኾነ ማይን እንጌራን ንምቁንጻብ እዩ ኢልና ኣይንኣምንን፡ ብኣንጻሩ እኳ ድአ ‘ዕሰለ’ ንስለ`ቲ ሓጐስ ክዓስል ይደሊ እሞ... ተመሊሱ ከኣ እሰከ ኪዱ ... ክንየዉ ማይ ግበሩ ዝብለና ዘሎ ይመስል። አብ ምንቲ ምነታይሲ መርዓ ን ማይን ጀመርቲ ንዝዓበየ በረኸትን ሂወትን እምበር መዛዘሚ ስለዘይኮኑ። 

ቀጺልና እዞም ዝስዕቡ ኣርባዕተ ሕቶታት ንርእስናን ንሰማዕትና ንኸነስተንትነሎም ንዕድም።

• ብብሕትና ኣበይ ንዓሰል ? ታሪኽ ዝዓስልክዋ ጉዳያት ከመይ ይመስል ፧

• ህዝብና ኣብዚ ሎሚ ዘበን ኣበይ ዓሲሉ ይርከብ ፧

• ብብሕትና ወይ ከም ሕብረተሰብ " ዓያሹ ዲና ኣብ ማይ ንዓሰል'' ዝበልናሉ ታሪኽ ወይ ዘበን ኣለና ዶ፧

• ኣብ ልብን ቀልብን ህዝብና ምዕሳል ፡ ብሓባር ምምጻእ መጀመርታ ድዩ ወይሲ መወዳእታ፧

ሕብረተሰብና ንምዕሳል  (ብሓንሳብ ምዕያይ) ይንእድን የመስግንን እኳ እንተኮነ ፡ ምዕሳለና ምዕሳል ሃመማ ኣብ ጎሓፍ ከይከውን : ካብ ሓሊፉ እውን ኣብ ግናይ ፡ ክፋእ : ግፍዒ ፡ ሕነ ምፍዳይ ፡ እንታይ ገደሰኒ ህልም ይብሉ … ወዘተ  ኣብ ዝብሉ ኢሰብኣውያን ባህርያት ዓሲልና ከይንህሉ፡ መዕሰሊና ጉዳይ ከነስተብህለሉ ነዘኻክር፡፡

ምዕሳል ከም ምዕሳል ዝጻላእ እኳ እንተዘይኮነ ምዕሳልና ድምጺ እቲ ብሕታዊ ሰብ ፡ ድምጺ እታ ሓፍትና ፡ ድምጺ እቲ ሓውና ንስለቲ ዕስለ ዝድምስስ ከይከውን ፡ እንታይ ደኣ መሰል እቲ ብሕታዊ ሰብ ዘክብር ፡ ግርማ ሰብ ዝሕሉ  ኳታ ልዕልና ሰብ እቲ እምነ መሰረት ሕመረት ምዕሳልና ክኸውን ንጽውዕ፡፡

ቀጺልና ኣብ ዕስሉ ኢልና ኣብ እንሕተተሉ እዋን ፡ ከምቶም ወለድና መልሲ ደኣ ንሃብ ፡ ስቅ ኢልና ዕስለ ኣብ ዝተጸውዖ ምጽንባር ሲ ሓደጋታታቱ ብዙሕ እዩ እሞ ፡ ምክንያት መተኣካባቢና ፡ መዕስሊና ጽብቅ ጌርና ንፈትሽ ፡፡

እቲ ደርፊ ዕስለ በሉ ግርማ ተዓደሉ እዩ ዝብል እም ፡ እቲ መልስና ድማ “ግርም ! ግርማና፡ ግርማ ሓፍትና ፡ ግርማ ሓውና ንቅበል” ክኸውን ይግባእ። ኣብ መወዳእታ ምዕሳልና ልዕልና ሰብ ንሙቛም  እንተኾይኑ ቀጺሉ ካልእ ኩሉ ሰሰናዩ  ክስዕብዩ ንብለኩም፡

ሰነ-ስርዓት ፡ ሰነ-ምግባር ፡ ስነ-ፍጥረት : ሰነ-መለኮት ፡ ስነ-ኣእምሮ : ስነ-ልቦና፡ ሰነ-ፍልጠት ፡ ስነ-ቁጠባ … ወዘተ ዝብሉ  ቃላት ሕብረተሰብና ምስ እነስተብህል ብስነ ዝብል ቅጽል ቃል ዝጅምሩ ኮይኖም ፡ ምኽንያት ኣቃውማ እዞም ቃላት ንዓውደ መጽናዕቲ : ወይውን ዘዕባ መጽናዕቲ ንምግላጽ ሙኳኑ ንጹር ኮይኑ ንረኽቦ። ሰነ ዝብል ቃል ከም ጀማሪ  ቅጽል ሰም ኮይኑ ምስ ዝንበብ ብተመሳሳሊ ምስቲ ኣብ ቋንቋ እንግሊዘኛ ' Logy '' ዝብል ቃል ማዕረ ትርጉም ንምሃብ ዝተሰረዐ ቃለ ኮይኑ ንርድኦ።

ኣብዚ ሎሚ ዘበን ኣጠቃቅማ " ስነ '' ከም ዕዩ ህዝቢ ምስ እንርድኦ ትርጉሙ ዓውደ መጽናዕቲ : ኣከናውና መጽናዕቲ ሙኳኑ ክንግንዘብ ክኢልና ኣሎና። ንምንታይ '' ስነ " ዝብል ቃል ፧ ንምንታይ ዛዕባ ፡ ዓውዲ መጽናዕቲ ወይውን ካልእ ቃል ዘይንጥቀም ኢልና ክንሓትት ንቡር ኮይኑ ይርኣየና ፡ ብተወሳኺ " ስነ " ዝብል ቃል እንታይ ትርጉም  ስለዝህብ እዩ ዝብሉ ክልተ ዓበይቲ ሕቶታት ንምፍታሽ እዩ ንሎሚ ሒዝናልኩም መጺእና ዘሎና መደብና:: ኣብ ቋንቋ ግእዝ ምርኩስ ጌርና ሰነ ዝብል ቃል ንክንርድኦ ብቀዳማይ ኣብ "ሠ" - ንጉስ ወይ ሰዊት እንክጻሓፍ '' ሠነየ " ማለት ጽባቀ ፡ ምልኩዕ ፡ ደስ ዘብል ኣብ ዝብል ኣቶኪርና እንክንፍትሽ : ብካልኣይ ወገን ብ  ''ሰ" እሳት ምስ ዝጸሓፍ ሰነየ : ሰኔ ማለት ጽባቐ ተባሂሉ ተተርጉሙ ዘሎ ብምትሕሓዝ ኢና መጽናዕትና ጌርናዮ።

ናይ ዘበና ሳይንስ ኣብ ወድዓዊ ሓቂ  : ምጉት ፡ ምኽንያት ፡ ዝመሰረቱ ዓውደ መጽናዕቲ ብከመይ ምስ እዚ  ኣብ ስነ  ማለት ፡ ሰናይ ፡ ጽባቐ : ዝመሰረቱ ዓወደ መጽናዕቲ  ኣወሃሂድና ዕዮ ህዝቢ ክከናወን ይከኣል ፧   እዚ ሰነ ፧ ሰናይ ፡ ጽባቀ : ዝሕመረቱ ዓውደ መጽናዕቲ ኣጠማምታ ወለድና ምስ እዚ  ዓለምና ኣብዚ 21 ክፍለ ዘበን በጺሓቶ ዘላ ግስጋሰ ኣበርክትኡ ከመይ ክኸውን ይግብኦ፧

ኣብ ህዝብና ማሕበራዊ ገጽ ጽባቐ ኸመይ ይመስል ፧ ሕብረተሰብ ሃገርና ብዛዕባ ኣብ ስነ ፡ ሰናይ ፡ ጽባቐ ኣመልኪቱ ዝርዕመሉ ፡ ዝሰማምዓሉ ንምርካብ ኣብ መጽናዕቲ ኣብ ዝተጸምደሉና እዋን '' ጽቡቅ ግበር ፡ ንመን - ንዂሉ ሰብ" ዝብል ምስላ ክንዕዘብ ንኽእል፡፡ ንኹሉ ሰብ ጽብቅ ኣብ ምግባር ዝግስግስ ሰነ ምግባር ህዝብና ከም ዝነበረና ነስተብህል ፡፡ እዚ ማለትና ጽቡቅ ንደቂ ሃገረይ ጥራይ ፡ ይቂ ሃይማኖተይ ጥራይ ፡ ደቂ ሩባይ ጥራይ ዓይነት ዘይኮነስ ንኩሉ ሰብ ጽቡቅ ን ክንገብር ዝጽውዕ ፡ ረዚን ሓላፍነት ዘሰክም ባህልን ንቡርን ከምዝነበርና ንዕዘብ፡፡

ንስለቲ ሓቂ እዚ ሰነ ምግባር " ጽብቅ ግበር ፡ ንመን - ንኩሉ ሰብ " ዝብል ሰነ ልቦና ኣብዚ ዘበናዊ ወለዶ. ኣሎ ኢልና ኣፍና መሊእና ክንሙጉት አይንክእልን ፡ ብከፊሉ ምኽንያቱ ህዝብና ብዝዓሞቀ ደረጃ ኣብ ዘበናውነት (Modernism) ተጸሚዱ ስለዘሎ ኢልና ንሓስብ ፡፡ ብተወሳኺ ካልእ ምክንያታት እውን ይሳኣን እዩ ኣይንብልን፡፡ ብዝኮነ ሰነ ዝብል ቃል ትርጉሙ ፡ መልክዕ ፡ ጽባቀ እንተኮይኑ ፡ ኣስዒቡ ኣጠማምታ ህዝብና ፡ ዛዕባ መጽናዕቲ ብሰነ ከም ዝጅምር ንጹር እንተኮይኑ ፡ ኣብዚ ሎሚ እዋን ካብዚ ሃብታም ን ዓሚቑን ልቦና ወለድና ተበጊስና ንጉዳያትና ብሰናይ ፡ ሰነ ፡ ጽባቀ : ኣቀዲምና ክንጅምሮም በዚ ኣጋጣሚ ንርእስና ብምዝኽካር ካብኡ ሓሊፉ ንሰማዕትና ነዘኻኽር።

ብምስትብሃል ሰነ እንተጀመርና : ልብታትና ሰነ ኣብ ምዕዛብ ምስዝቃነ ፡ ሸውሃት ናይ ሰናይ ምግባር እቲ ስዒቡ ዝመጽእ ጉዳይ እዩ እሞ ከም ወለድና ስነ ልቦና ስነ ነቀድም። ሰናይ ድልየት ዝመበገሲኡ ፡ ባህጊ ጽባቀ ንሞስትምቃር ዝደረኾ እመስለና ኣብ ሕብረተሰብና ኣስማት ከም እኒ ሰናይት ፡ ሰናይ ፡ ስኒት ብብዝሒ ዝዝውተር፡፡ ስነ ምስ እነቀድም ፡ እቲ ዝስዕብ ፍረ ስነ ብማሕበራዊ ሸነኹ ስኒት ኮይኑ ፡ ስኒት ህዝብና ዳግማይ ክንርኢ ፡ ሰኒት ሕብረተሰባት ሃገርና ከም እንደገና ከነቅውም ን ክንክእል ክንበቅዕ ሲ ብሰነ ንጀምር እንዳበልና ንሎሚ ንፍለየኩም፡፡

ሕውየት ብከፊሉ ምስ እንጥምቶ ንከም እኒ ካብ ቁስሊ : ሕማም ምሕዋይ እንከስምዕን ከረድእን ፡  ሕውየት ብምልኣት ምስ እነስተብህለሉ ንዓና ደቂ ሰባት ከም ከይዲ ሂወት ፡ መነባብሮና ፡ ኣካል መስርሕ ሂወትና ምኾኑ ንጹር እዩ።

ህዝብና ብዛዕባ ሕውያት እንታይ ይሕብረና : ሕውየት ከም ማእከላይ ነጥቢ ንዓና ድቂ ሰባት ብከመይ ይጸልወና ኢልና ምስ እንፍትሽ ብሂላት ከም እኒ'' ሓባእ ቁስሉ ፡ ሓባእ ፈውሱ'' ክንዕዘብ ይከኣል፡፡ቁስልና ፡ ሕማምና ፡ ስቅያትና ብገዛ ርእሶም ዛዛሚ መልሲ ዘይኮኑ እንታይ ደኣ ንዓና ደቂ ሰባት ከም ኮምፖስ ( GPS) ምስ እንጥቀመሉ ናብታ መልሲ ክኸውን ዝግብኦ ሕውየት ከነናዲ ብእዋኑ ይጽውዑና ንከም ማለት እዩ፡፡ ብብሕትና ድዩ ፧ ከም ህዝቢ ቁስልና ኣይንሕባእ : ኮይኑ ተሪፉ ብቁስልና ኣይንሕፈር ፡ ልቢ ጌርና ፡ ህድና ኢልና ንሕማማትና ንስመዓዮም  ከመይ ሲ ውዒሉ ሓዲሩ ብእዋኑ ንቁስልና ምስ እንስምዖ እቲ መልሲ ዛዕባ ሕውየት እዩ እዩ ዝኸውን፡፡ ልቦና ዝጓዶሎ ኣጣማምታ ቁስልና ምስ ዝህልወና ብመጀመርታ ክንሓብኦ ንጓየይ እንተዘይ ተካኢሉና ክንዮ ምሕባእ ሰጊሩ ናብ ቅርዓት ምስ ዝወጽእ ናብቲ ካልኣይ ማለት ቁስልና ሓባሪ ናብ ፊውሲ ሙኳን ተሪፍዋ ፡ ክውንነና ኣነ ቁስለይ እየ ፡ ንሕና ቁስልና ኢና ኣብ ዝብል ዕጹው ዛዛሚ ነጥቢ ንጽመድ፡፡ ከም ሳዕቤኑ ሕውየት ባዕዲ ይኾነና ፡ ይሐድሰና እሞ ክንለማመዶ : ዝውቱር ነባራ ሂወት ሙኳኑ ክንቅበሎ ይሰኣነና።

ቁስሊ : ቃንዛ ብመሰረቱ ባዕላዊ (Subjective) እዩ ፡ ከምኡውን መልሲ ቁስሊ ዝኾነ ሕውየት ብማዕሪኡ ባዕላዊ እዩ ኢልና ንርዳእ፡፡ ባዕላውነትና ፡ ባዕለይ ፡ ባዕልና ዝብል ኣምር ግደ ፡ ተሳታፍነት ፡ ምቅባል ይሓትት ምእንቱዙይ ሕውየት ብ ብጻይና ፡ ብጸይትና ዝነጉሩና ሓቂ ዘይኮነ : ብኣንጻሩ ባዕልና እተረዳእናዮ እንፈልጦ ፡ ንነብሮ ዘለና ነዘንትዋ : እንዛረበሉ ሓቂ እዩ፡፡ ሎሚ ልሳነይ ፡ ልሳንኻ ፡ ልሳንኺ ልሰና ብዛዕባ ሕወዪት  እንታይ የዘንትዋ ፧ ሓባእቲ ሕማም ፧ ወይሲ ቁስልና ዝወነና ደቂ ሰባት ፧ ቀጺልናውን ባዕለይ ፡ ባዕልኻ ፡ ባዕልኺ ፡ ባዕልና ዝተሞክሮናዮ  ሕወየት ኣለና ዶ ፧ ዝብሉ ሕቶታት ኣብ ውሽጥና ወሲድና  ከነ ሳላሰሎም በዚ ኣጋጣሚ ነተሓሳስብ።

ብምቕጻል እቲ  ከፊላዊ ኣረዳድኣ ሕውየት ከምዚ ኣብ ላዕሊ ዝጠቀስናዮ መሰረቱ ቁስሊ : ሕማም ኣሎ ኣብ  ዝብል ምጉት ዝተደኮነ  ኮይኑ እቲ መልሱ ከኣ ሕውየት ዝብል እንኽኸውን እንኮሎ ኣስዒብና እቲ ካልኣይ ምሉእነት ሕውየት ከመይ ይመስል ኢልና ሃሰስ ምስ ክንብል '' እዋይ ሕውየት ! " ዝብል ዓሙቕ : ደሚቕ ፡ ፍስሓ ዝመልኦ ኮይኑ ተሪፉ ባህታ ዝመሰረቱ ካልእ  ኣዘራርባ ህዝብና ብዛዕባ ሕውየት ክንምልከት ይከኣል፡፡

ብካል ወገን ሕውየት ከም ዝውቱር መስርሕ ሂወት ፡ ሕውየት ከም ጉዕዞ ሂወት ደቂ ሰባት እንከም ማለትና እዩ። ህድእ ኢልና እንተ ኣስተብሂልና ነዓና ደቂ ሰባት ካብቶም ብዙሓት ሓደ ንቅድሚ ገጽና ዝደፍኣና : ዘንቀሳቅሰና ሕውየት ምስ ዝገጥመና እዩ ኢልና ንኣምን። ሕውየት ፡ ልዕሊ ብቃላት ን ጽሑፋትን ብህላዌኣ እ ትምስክር ፡ ፍሬኣ ከኣ  ከም እኒ ፡ እፎይታ ፡ ባህታ ፡ ስኒት ፡ ምርዳእ ፡ ምርድዳእ ፡ ምስማዕ : ምስምማዕ ኣብ ሂወትና ብምንጋስ ህያዋን ፡ ሰበ ሂወት ይገብረና :ከም መዛዘሚ ከኣ ኣብ ምስትምቃር ሂወት ከም እንስልጥን ትገብረና፡፡

ኣዳለውቲ እዚ መደብ ንቡር ናትና ደቂ ሰባት ሕውየት እዩ ኢልና ንሓስብ ፡ ምእንቱዙይ ፡ ሓባእቲ ቁስሎም ዘይኮና ክንውን ዘለና ሲ ፡ ወይውን  እቲ ዝተጎዳእናዮ ቁስሊ ዘይኮና ክንከውን ዘለና ሲ እንታይ ይኣ እቲ ነቡር ሲ ሕውየት እዩ ኢልና ብእዋኑ ንቡርና ነለሊ ብምባል ንሎሚ ንፍለየኩም፡፡

ፖድካስት ብድምጺ ንምስማዕ፡ ኣብዚ ጠዉቑ

 ኣብ ዕላላት ሕብረትሰብ ሃገርና : ብሓደ ወገኑ " ኑዛዜ ኣለዋም '' ፡ " ኑዛዜ ኣለወን' '' እንክንሰምዕ ፡ ብካልእ ወገን ከኣ  ተናዚዙ እንድዩ : ተናዚዛ እንድያ ምስ እንሰምዕ ሓውሲ ምስክርነት ፡ ቃል ተዋሂቡ እንድዩ የስምዕን የረድእን።

ኑዛዜ ኣብ መዝገበ ቃላት ግእዝ ትግርይና ብ ምጽንናዕ ፡ ምእባድ ተርጊምዋ ይርከብ።

ኣብቲ ዝሓለፈ ዘበን ስርዓት ኑዛዜ ንቤተ ክህነት ጥራይ ዝግደፍ ዕዮ ህዝቢ ከም ዝነበረ እንዳ ኣነጸርና : ኣብዚ ሎሚ እዋን እውን እዚ ርዲኢት ተቀይሩ ኣሎ ኢልና ኣይንሓስብን፡፡

እንተኾነ ግን ነቲ ናይ ቤተ ክህነት ን ቤተክህነት ገዲፍና ኑዛዜ ኣብዚ ሎሚ ዘበን ከም ዕዩ ህዝቢ ከመይ ይመስል ኣብ ዝብል ዓምዲ ኣቶኹርና ጦብላሕተና ከነካፍል ኣብ ናይ ሎሚ መደብ ቀሪብና ኣሎና፡፡

ብብሕትና ኮነ ፡ ከም ህዝቢ ንመስርሕ ኑዘዜ ንክንኣቱ ዘገድዱና ክልተ ክስተታት ተከታቲሎም ምስ ዝፍጸሙ እዬም ኢልና ንሓስብ ፡፡ ንሳቶም ካኣ እቲ ቀዳማይ  ረሲኣን ምስ እንኸውን  ፡ እቲ ካልኣይ ድማ እቲ ስዒቡ ዝመጽእ ፡ ውጽኢት ረሲኣን ምኳና ፡ ማእዝና ምስ እንስሕት ፡ ስሕተት ይፍጽም ማለትና እዩ።

እቲ ቀዳማይ ንሕና ደቂ ሰባት እውነተይና ኩነታት ሰብኣውነትና ምስ እንርስዕ ፡ ረሲኣን ፡ እቶም ዝረስዑ ምስ እንኸውን እዩ፡፡ 

ብግርማን ፡ ብኣርኣያ ስላሴ ዝተፈጠርና ሰባት ምኳና ምስ እንርስዕ ፡ ረሲኣን ኮይና ንተርፍ ማለትና እዩ።

እቲ ካልኣይ ነታ  ቀዳመይቲ ረሰዕቲ ፡ ረሲኣን ምኳና ስዒቡ ዝኸናወን ተግባር እዩ ፡፡ ከምቲ መንገድና ንሰሜን ክኸይድ ዝግብኣና ግናኸ ማእዝና ስሒትና ናብ ደብብ ገጽ ንግስግስ ፡ ከምኡ ከኣ ምርሳዕ ዝፈጠሮ ጸገም ፡ ማእዝን ሂወትና ጠፊኡና : ናብ መንገዲ ዓመጽ ፡ ጌጋ ፡ ገበን ገጽና እንስሕት እዩ ፡ ስሕተት ተፈጺሙ ክንብል።

ንዓና ኣዳለውቲ እዚ መደብ ኑዛዜ ማለት ምጽንናዕ ፡ ምእባድ ተፈጺሙ ፡  ማለትና እዩ።

ኑዛዜ ንዓና ደቂ ሰባት ተኽእሎታትና ጌና ኣየብቀዐን ፡ ኣይተወደኣን ይብልና።

ኑዛዜ ዛንታና ፣ ዛንታ ወለድና  ተስፋ ከም ዘለዋ  የረጋግጸልና ::

ኑዛዜ ነቲ ልቡ ብስሕተት ዝተሰብረ ሰብ ፡ ህዝቢ ናብ ኣፍደገታት ምሕረት ፡ የመላኽታሉ።

ኣብ ኑዛዜ ዘኣተወ  ሰብ ፡ ኣብ ኑዛዜ ዝኣተወ ህዝቢ ካብ  ስምብራት ማህሰይቱ ተመሊሱ ናብታ  እውነተይና መንገዲ ይኣቱ እሞ ከም እንደገና  ክጉዓዝ ክጅምር ይከኣሎ፡፡

ምእንቲ`ዚ እዩ  እምበኣር`ወዲሰብ ብኑዛዜ ዝእበድን ፣ ዝጸናንዕን ኢልና እንሓስብ፡፡

ብምቕጻል ከምቲ ዝውቱር ኣካይዳ መደብና ንሎሚ እዘን ዝስዕባ ሰለስተ ሕቶታት ምስ ሰማዕትና ኮይና ከነሰተንትነላን ነተሓሳስብ ፡

1. ኣገባብ ኑዛዜ ኣብዚ ሎሚ እዋን ኣብ ህዝብና ከመይ ይመስል?

2.  ንሙዃኑ መስርሕ ኑዛዜ ከም ዕዮ ህዝቢ ኣብዚ ሎሚ እዋን ኣለና ዶ?

3. ካብ ዓንኬል ሓድሕዳዊ ዓመጽ ማለት ካብ ቀጻሊ ተጸምዶ ዓመጽ ህዝብና ብከመይ ከብ ስሕተት መንገዲ ክወጽእ ይከኣሎ ?

ኑዛዜ ንዓማጽን ተዓማጽን ፡ በዳሊን ተበዳሊን ብሓንሳብ ብኣገባብ ዘሕዊ ዝነበረ ሃብታም ኣረዳድኣን ኣነባብራን ሕብረlሰብና ብኸምኡ ንከይፈጠፍእ ፡ እንታይ ደኣ ህዝባውን ብሕታውን ረብሓታቱ ተረዲእና ኣብዚ ሎሚ ዘበን ብዕምቆት ክንላዘበሉን ፡ ክንዘራረበሉን ዘለና ዛዕባ እዩ ኢልና ንኣምን።

ንሕና ደቂ ሰባት ውጽኢት ዝተፈላለዩ ዝምድናታት ዝኾና ፡ እቲ ሂወት ዝነበሮ ን ዘለዋ ዝመድናታትና ተበቲኹ ኢልና ምስ እንኣምን ን ንሓስብን እሞ ከኣ ብዘይ ፍቃድናን ድልየትናን ኮይኑ ኢልና ምስ እንርዳእ ኣብ ሓዘን ንጽመድ፡፡ ሓደ ካብቶም ዝምድናታት ምብታኽ ከም ኣብነት ንምጥቃስ፡ ካብ መቕርብ ቤተስብና ፡ ብጾትና ፡ የዕርኹትና : ብሞት ምስ ዝፍለዩና ኣብ ሓዘን ንኣቱ ማለትና እዩ። ዝምድናታ ደቂ ሰባት ናይ ብሓቂ ድዩም ዝብተኹ  ወይሲ ኣይብተኹን ዝብል ካልእ ሕቶን መደብን ኮይኑ ፡ ንዓና ደቂ ሰባት ምፍልላይ ፡ ሞት እነፍቅሮም ፡ እንፈትዋም  ገጢሙና ኢልና ምስ እንኣምን ኣብ መስርሕ ሓዛን ንርከብ።

ሓዘን ከም ዕዩ ህዝቢ ኣብ ሕብረተሰብና ክንክንግምግሞ፡ ኣብቲ  ኣገባብ ሐዛን ዝኾነ ኮይዲ ካብ ስርዓት ቀብሪ ጀሚሩ : ሳልስቲ : ዓሱር : ተስኻር ክንዳተባህለ ተኸታቲሉ ይከናውንን ይፍጸምን:: እዚ ካብ ወለድና እንዳተወራረሰ ዝመጸ ኣገባብ ሐዘን ኣብዚ እንነብሮ ዘለና ዘበን ብኸመይ ክከናወን ይግባእ ዝብል ሰፍሕ ዝበለ መጽናዕቲ ተዋሂብዋ ክጽናዕ እኳ ዝግባእ እንተኾነ ፡ ብወገና ኣብ’ዚ ናይ ሎሚ መደብና መባእታዊ ኣረዳድኣና ንሰማዕትና ከነካፍል መጺእና ንርከብ፡፡

ብተወሳኺ፡ ኣገባብ ኣተሓዛዝና ህዝብና ብመንጽር ኣብ’ዚ ሎሚ ዘበን ብምዕራባውያን ተመራርመቲ ስነ-ኣእምሮ ማዕቢሉ ዝርከብ መስርሕ ሓዘን ማለት፡

1 - ዘይምቅባል (Denial)

2 - ሕርቃን (Anger)

3 -  እንካን ሃባን ፡ ምልዛብ (Bargaining)

4 - ምቅዛን (Depression)

5 - ምቕባል (Acceptance)

ዝብሉ ደረጃታት ኣተሓሒዝና ክንግምግሞን ክንዘራረበሉት ክንፍትን ኢና።

ኣብ ታሪኽ ህዝብና ምልስ ኢልና ምስ እንምልከት ኣገባብ ሓዘን ማሕበራዊ  ገጽ ሒዙ ክከናወን ከሎ ንዕዘብ ፡ ብኣንጻሩ ኣብዚ ሐዲሽ ወለዶ ኣገባብ ሓዘን ውልቃዊ መልክዕ ሒዙ ስርዓት ኣልቦ ኮይኑ ንርእዮ። ሓዘን ሓበራዊ ምዝኸውን : ማሕበራዊ ሕውየት ይሓትት ፡ ሓዘን ውልቃዊ ምዝኸውን ድማ፡ ውልቃዊ ሕውየት ኣዝዩ ኣጸጋሚ ብምዃኑ፡ ውልቃዊ ዝዓይነቱ ሕውየት  ንምንዳይ ኣብ ኮለልን ቀባባሕን የንብር፡፡

ብዝኾነ ኣብዚ ሎሚ እዋን ህዝብና ኣገባብ ሓዘን ጠፊእዎ ኣሎ ኢልና ንኣምን፡ ንኣብነት ህልቂት ላምፐዱዛ ምስ እንምልከት ፡ ከም ህዝቢ ብሓባር ምሕዛን ሸጊሩና ገለ ክፋላት ህዝብና ኣፍሪቃውያን እዬም እቶም ዘሃለቁ፡ ስለዚ ድማ ናትና ሓዘን ኣይምልከቶምን ዝዓይነቱ ኣረኣእያ እንከማዕብሉ፡ ገለ ክፋል ህዝብና ኣብ ከቢድ ሓዘን ጥሒሉ ክሓዝን ከሎ ሪኢና ኢና። ኣብ ከምዚ ህሞት ብሓባር ክንሓዝን ዘይምኽኣልና፡ ከም ሕብረተሰብ ሓባራዊ ሕዉየትና ንምርካቡ ኣብ ዘጸግም እዋን ኣለና ንብል። ስለዚ ድማ፡ እቲ ብተስካር ፡ ብምዝካር ፡ ብምዝኽኻር ዝግበር ዝነበረ ፡ ከም ውጺኢቱ ምሉእ ሕውየት ዝርከቦ ዝነበረ መስርሕ ሓዘን ወለድና ኣበይ ኣቢሉ ኢልና ሃሰስ ክንብሎ ኣገዳሲ ሕቶ እዚ ዘመን ኮይኑ ንረኽቦ።

ዕዮ ህዝብና፡  ኣብ ግዜ ሓዘን ፡ ንሓዘንተኛ ፡  ምጽንናዕ  ይሓትት ፡ ከመይሲ ከም’ቲ ብክልተ እግርና እንዳከድና እታ ሓንቲ እግርና ምስ እትጠልመና ሰንከልከል ኢልና ክንጸንዕ ን እንፍትን ከምኡውን መቅረብ ዝሞድናታትና ብሞት ምስ ምዝፍለዩና ሰንከልከል ንብል  እሞ፡ ደገፍ : ምጽንናዕ ሓውና ፡ ሓፍትና ፡ ኮታ መቕርብ ስድራቤታት ፡ ዓዲ ስለ እነናድይ’ዩ ፡፡ ከምኡውን ኣብ ግዜ ሓዘን ፡ ሂወትና ጉድጓድ ዝተፈጥሮ ኮይኑ ይረኣየና እሞ ነቲ ዝጎድጎደ ክንመልኦ ፡ ክንድብሶ ኢድ ከባቢና ንጥምት እሞ በቲ ሃብታም ኣገባብ መስርሕ  ሓዘን ሕብረተሰብና ከኣ ንድበስ።

ከም መዛዘሚ ጽሑፍና፡ “ሓዘን ንመን እዩ ዝሕዘኖ ፧ ንመዋቲ ወይሲ ነቲ ዝተርፍ ፧” ዝብል ሕቶ ከነልዕል ንመርጽ

በበሃህላ ህዝብና  እቶም ዝሞቱ ሲ ዓሪፎም እንዲና እንብሎም፡ እንተ እቶም ዝተረፍና ግና ሂወት ሓዘን ገዲፍና ቅድሚ እታ ዘይትተርፍ ዕለት ዕረፍትና ፡ ሓድሕድና ዕረፍቲ እንረኽበሉ ሰናይ ዕዮ ንኽንፍጽም ፡ ሰብኣዊ ጻዊዒትና ኢዩ  ኢልና ንሓስብ። ሓዘን  ኣካልን ክፋልን ሰብን ሰብኣዊነት እዩ። ብኣገባብ ን ብምልኣትን ምስ እንሐዘን እዩ ናብ ንቡር ደበስን ሕውየትን ክንምለስ ዝከኣል እሞ ፡ ን ሓዘን ብዝምልከት፡  ኣቋራጭ መንገዲ ነወግድ ብምባል ንፍለየኩም፡፡