Hội nghị khí hậu lần thứ 30 của LHQ được tổ chức ngay trong đại ngàn Amazon, được coi là một lá phổi chính của hành tinh. Mục tiêu của tổng thống Brazil Lula da Silva, khi chọn thủ phủ bang Para làm nơi tổ chức hội nghị khí hậu, là đặt việc bảo vệ rừng để chống biến đổi khí hậu vào tâm điểm chú ý của quốc tế. Thách thức với chính Brazil là chặn đứng được nạn phá rừng để chăn thả gia súc phổ biến hiện nay. Gắn chip gia súc được kỳ vọng cho phép giải quyết tận gốc vấn đề. 

Kể từ khi ông Lula trở lại nắm quyền năm 2022, diện tích rừng bị phá đã sụt giảm mạnh so với thời tổng thống tiền nhiệm Bolsonaro, đồng minh của tổng thống Mỹ Donald Trump, người phủ nhận tác động của con người đến khí hậu. Tuy nhiên, rừng tại Amazon vẫn tiếp tục bị phá, bị cháy hàng nghìn cây số vuông một năm. Mục tiêu đầy tham vọng của tổng thống Lula, chấm dứt nạn phá rừng ngay từ năm 2030, là điều mà nhiều người coi là bất khả.

Hơn nửa lượng thịt tiêu thụ liên quan đến nạn phá rừng

Để thực thi chính sách chấm dứt nạn phá rừng của tổng thống Lula, vấn đề gắn chip vào tai gia súc được coi là một trong các biện pháp căn bản nhất. Vì sao như vậy ?

Việc gắn chip vào tai gia súc, về mặt nguyên tắc, được coi là biện pháp hữu hiệu để chấm dứt tình trạng gia súc được buôn bán trao tay nhiều lần, xóa sạch vết tích liên quan đến nạn rừng bị phá bất hợp pháp. Chính phủ Brazil đặt mục tiêu áp dụng biện pháp này trên toàn quốc kể từ năm 2032. Riêng với bang Para - tâm điểm của nạn phá rừng - thời hạn là sớm hơn 5 năm, tức ngay từ năm 2027.

Bang Para, nơi diễn ra hội nghị khí hậu của Liên Hiệp Quốc, tháng 11/2025, là bang đứng đầu về diện tích rừng Amazon bị phá, kể từ năm 2013. Không kể các cơ sở chăn nuôi lớn, theo chính quyền bang, có đến một nửa trong số khoảng 100.000 hộ chăn nuôi gia súc ở Para, với tổng số gia súc khoảng 26 triệu con, liên quan đến nạn phá rừng bất hợp pháp. Ước tính, hơn một nửa lượng thịt được bán ra thị trường liên quan đến nạn phá rừng.  

Nhân dịp hội nghị COP30, ban Brazil đài RFI có loạt bài về rừng Amazon. Bài về « những thách thức của việc thực thi chính sách gắn chip để theo dõi gia súc », do đặc phái viên Lúcia Müzell thực hiện, cho biết trước hết về tình trạng gia súc được chăn thả theo lối quảng canh truyền thống là một nguyên nhân căn bản dẫn đến việc rừng bị phá bất hợp pháp là tình trạng phổ biến, rất khó thay đổi.

Học cách nuôi nhiều gia súc trên một diện tích hạn chế 

Tại Brazil, trung bình một đầu gia súc trên một hecta, trong lúc tại châu Âu, như Hà Lan, tỉ lệ này là 7 con/hecta. Một trở ngại hàng đầu với người chăn nuôi tại Amazon như vậy là chuyển đổi phương thức sản xuất, mang lại hiệu suất cao hơn. Ông Adelson Aleves Da Silva Torres, nông dân rừng Amazon, một trong những người đầu tiên bắt đầu áp dụng phương pháp mới, cho biết về hoàn cảnh của ông trước đây và cũng là tình trạng phổ biến hiện nay, đang ngăn cản việc áp dụng kế hoạch gắn chip vào tai gia súc:

« Chính phủ có thể giúp chúng tôi quản lý những khu vực nhỏ để chăn nuôi gia súc bằng hàng rào điện. Xác định như vậy có vẻ hợp lý, nhưng chúng tôi là những người nghèo. Chúng tôi không thể quản lý kiểu đó được. Bởi vì nếu dễ dàng như vậy thì đã không cần phải phá rừng. Bởi vì muốn nuôi nhiều gia súc trên khoảng diện tích chỉ 10 hecta thì không thể được. Và nếu đàn gia súc tăng lên, và người ta muốn phát triển chăn nuôi, thì họ sẽ phải phá rừng. Nguyên do phá rừng chủ yếu hiện nay bắt nguồn từ chuyện này. »

Chuyển đổi mô hình đòi hỏi đầu tư lớn: Nhà chăn nuôi nhỏ cần được hỗ trợ  

Ông Bruno Velo, chuyên gia phân tích chính sách công tại Imaflora, tức Viện Quản lý và Chứng nhận Lâm nghiệp và Nông nghiệp, nhấn mạnh đến tiềm năng to lớn của việc gắn chip vào tai gia súc đối với việc chuyển sang mô hình phát triển bền vững, nhưng trách nhiệm đặt lên vai người nông dân là rất lớn :

« Việc theo dõi gia súc đến từng cá thể có tiềm năng to lớn đưa ngành chăn nuôi Brazil đi theo hướng bền vững hơn. Nhưng để làm được điều đó, cần phải có sự tham gia của người chăn nuôi. Đây là những người trực tiếp thực hiện quá trình chuyển đổi và các hành động cần thiết, như gắn thẻ tai cho gia súc, thực hiện quy trình quản lý môi trường, cô lập các khu vực rừng bị phá. Làm được việc này chính là người chăn nuôi. »

Theo chuyên gia chính sách công Brazil, để thành công trong việc chuyển đổi, các nhà sản xuất nhỏ và vừa cần được hỗ trợ thích đáng về kỹ thuật và tài chính :

« Đây là một quá trình đòi hỏi thời gian khá dài và nhiều nỗ lực, cùng nhiều hiểu biết về chuyên môn kỹ thuật ở người chủ. Nhà sản xuất, người muốn hợp thức hóa đất đai, cần phải xác định những khu vực này một cách khá chính xác, bằng cách sử dụng các hình ảnh vệ tinh. Và cũng phải tách riêng ra những khu vực rừng đã bị phá bất hợp pháp. Vậy nên, đây là một quá trình tốn kém. Tại một quốc gia bất bình đẳng sâu sắc, tính khả thi của việc này đối với người sản xuất, khả năng chịu đựng những chi phí này, vốn không đồng đều. Các nhà sản xuất lớn, có nhiều vốn liếng hơn, có thể có đủ tiền để chuyển đổi và thực hiện điều này một cách tự chủ hơn. Những nhà sản xuất nhỏ, hộ gia đình nông dân cần được hỗ trợ để có đủ kinh phí cho quá trình chuyển đổi này. »

Trước mắt, chính quyền bang Para quy định miễn phí việc gắn chip với các chủ chăn nuôi sở hữu dưới 100 gia súc. Tuy nhiên, còn nhiều việc phải làm trong việc hỗ trợ các nhà chăn nuôi, mà trong số họ, trình độ học vấn thấp cũng là một trở ngại lớn, theo ghi nhận của đặc phái viên RFI. 

Cơ bản vẫn là mong muốn của người dân

Người phụ trách Môi trường và Phát triển Bền vững của bang Para, ông, nguyên công tố viên ghi nhận việc nhân sự và các phương tiện cho việc phòng chống phá rừng đã được tăng cường hơn so với việc trước : « Chúng tôi đã tăng gấp 10 lần lực lượng chống phá rừng của bang. Trước đây, chỉ có 10 thanh tra, giờ đây chúng tôi có 100 thanh tra. Không chỉ thanh tra viên, mà còn có xe cộ, drone, tất cả các thiết bị cần thiết cho hoạt động thanh tra này. »

Trên thực tế, việc giám sát chặt diện tích rừng rộng hơn 2 lần lãnh thổ nước Pháp tại bang Para, chỉ với số nhân viên như trên quả là điều vô cùng nan giải. Người phụ trách Môi trường và Phát triển Bền vững của bang Para, ông Raul Protásio Romão, coi việc nhà chăn nuôi tự nguyện hành động vì nhận ra lợi ích của mình là điều căn bản: « Một nửa trong số các chủ trang trại liên quan đến nạn phá rừng trái phép. Nhưng lượng đất trái phép chỉ chiếm chưa đến 10% tổng diện tích đất mà họ sở hữu. Đây là nhóm các chủ sở hữu có xu hướng tìm kiếm cách hợp pháp hóa đất đai. Nếu không hợp thức hóa được, họ có thể phải gánh chịu những thiệt hại đáng kể do bị phạt. Khi cân nhắc thiệt hơn, việc hợp thức hóa có lợi cho họ hơn nhiều. »

Giảm nuôi gia súc, tăng rừng phục hồi

Bà Maria Goretti Rios, ở Para, là một trong những hộ nông dân đi trước trong việc gắn chip theo dõi gia súc. Năm ngoái, gia đình người nông dân này đã lần đầu tiên trực tiếp bán được bò có gắn chip cho công ty đóng gói thịt JBS, lớn nhất Brazil, thay vì phải bán qua các trung gian. Bài phóng sự điều tra của Ban Brazil cũng ra dẫn trường hợp nhà chăn nuôi Wanderlan Sousa Damasceno, đã bước đầu thành công trong việc khôi phục một số khu rừng bị phá trái phép, và trong vòng một năm, ông đã thí điểm được mô hình nuôi 5 gia súc/hecta.

Ban Brazil, nhân dịp hội nghị khí hậu tại rừng Amazon, có một bài viết khác giới thiệu về xu thế giới chăn nuôi ở Amazon giảm đàn gia súc, để đầu tư cho trồng ca cao bền vững, vừa mang lại một nguồn thu nhập đáng kể, vừa giúp phục hồi rừng. 

Sự kỳ diệu của ca cao « bền vững » 

Bang Para từ mươi năm nay đã vươn lên đứng đầu Brazil về sản xuất ca cao. Ca cao tại Para có thể được chế biến đến 30 sản phẩm khác nhau, từ bơ, chocolat đến trà, mật, đến bia… Khác với nhiều nhà sản xuất ca cao lớn trên thế giới, dựa vào cây ca cao độc canh, đặc biệt như ở châu Phi, dẫn đến nạn phá rừng để trồng ca cao, tại bang Para, Brazil, 70% lượng ca cao đến từ cây ca cao bền vững, được trồng ngay trong rừng.

Người nông dân Jackson da Silva Costa được dẫn ra như một biểu tượng cho sự thay đổi đầy triển vọng này. Nhà chăn nuôi gia súc quản lý 24 hecta đất này, kể từ năm 2023, để tránh bị phạt và « hợp thức hóa đất đai », đã để 5 hecta đất rừng bị phá tự hồi sinh, và bên trong khu rừng đang tái sinh, ông trồng cacao và các loài cây ăn quả phù hợp với rừng. 

Nền dân chủ Brazil thời Lula tăng tốc bảo vệ Amazon

Bất chấp 4 năm cầm quyền của tổng thống Bolsonaro, sự trở lại của tổng thống Lula đã góp phần mang lại một sức bật mới trong việc đẩy lùi và hướng đến chấm dứt nạn phá rừng Amazon. Việc gắn chip vào tai gia súc chăn thả để giám sát di chuyển được kỳ vọng như một biện pháp căn bản giúp chặn đứng nạn tàn phá Amazon.

Thách thức là chồng chất, nhưng định hướng này mang lại hy vọng sẽ góp phần đáng kể vào cuộc chiến bảo vệ rừng, chống biến đổi khí hậu. Việc Châu Âu, và có thể tiếp theo là Trung Quốc, siết chặt các biện pháp chống tiêu thụ các sản phẩm liên quan đến phá rừng, sẽ mang lại những áp lực quan trọng giúp tăng tốc việc chuyển đổi mô hình chăn nuôi, giúp gìn giữ rừng Amazon - tài sản chung của nhân loại.