Thời còn trẻ, nhà thiết kế Paul Poiret nổi tiếng không kém gì Coco Chanel. Tạp chí thời trang lừng danh Vogue từng so sánh tài năng của ông ngang hàng với Christian Dior. Nhưng ngày nay, tên tuổi của Paul Poiret lại bị lãng quên, cho dù gương mặt tiên phong của trường phái Art Déco đã có công thay đổi thời trang phái nữ một cách sâu rộng.

Tên tuổi của Paul Poiret gắn liền với thời kỳ Belle Époque đầu thế kỷ XX, thời Paris là kinh đô xa hoa, ngập tràn sáng tạo, phù phiếm lễ hội. Xu hướng thời trang thịnh hành lúc bấy giờ là những chiếc váy « lưng ong » đề cao những đường cong bằng chiếc áo corset nịt ngực. Với tư cách là học trò của hai nhà thiết kế lớn thời bấy giờ là Jacques Doucet và Charles Frederick Worth, ông Paul Poiret đã phá vỡ khuôn thước thẩm mỹ này, giúp « tháo gỡ » những ràng buộc trên cơ thể phụ nữ bằng cách thiết kế những kiểu váy với đường thằng đơn giản hơn (kiểu áo Joséphine, vợ của hoàng đế Napoléon). Chiếc áo nịt ngực thắt lưng (corset) nhường chỗ lại cho một dải ruy băng mềm mại, giúp cho phụ nữ đi đứng thoải mái.

Trong vai trò của một người tiên phong (nổi danh cùng thời với bà Jeanne Lanvin), nhà thiết kế Paul Poiret đã ý thức rất sớm về tiềm năng của thương hiệu, ngoài trang phục ông cho sản xuất thêm các chai nước hoa, phụ kiện thời trang và nhiều sản phẩm khác. Để vinh danh tài năng này, Viện bảo tàng Nghệ thuật Trang trí ở quận 1, Paris tổ chức một cuộc triển lãm lớn « Paul Poiret :La mode est une fête » (Thời trang như lễ hội) từ đây cho tới trung tuần tháng Giêng năm 2026. Trả lời phỏng vấn RFI ban tiếng Pháp, cô Marie-Sophie Caron de la Carrière trưởng ban điều hành triển lãm và đồng thời là giám tuyển nghệ thuật cho biết đôi nét về thân thế sự nghiệp của ông Paul Poiret.

Marie-Sophie Caron de la Carrière: Paul Poiret (1879-1944) là dân Paris chính hiệu, ông sinh trưởng trong một gia đình khá giả, bố ông à một nhà buôn vải cho nên ông đã lớn lên trong thế giới của gấm vóc, lụa là. Từ khi còn nhỏ, ông đã nuôi mộng trở thành một nhà thiết kế thời trang. Sự kiện quan trọng thúc đẩy ông chọn nghề này là khi cùng với song thân, ông đi xem cuộc Triển lãm Toàn cầu tại Paris năm 1889. Ông có kể lại điều này trong quyển hồi ký của mình. Vào lúc ấy, ông khám phá được nhiều nền văn hóa mà không cần phải đi đâu xa : nguyên tắc chính của Triển lãm Toàn cầu là mỗi quốc gia tham dự đều có một không gian triển lãm riêng để giới thiệu những nét hay nhất trong văn hóa nước nhà.

Chính điều này đã khơi dậy sự tò mò, cũng như niềm khao khát được đi xa và khám phá những chân trời khác biệt. Những kiểu áo dài caftan của Thổ Nhĩ Kỳ, khăn xếp Ba Tư hay kimono của Nhật Bản đều gợi hứng rất nhiều cho Paul Poiret thiết kế các kiểu áo như váy hình chụp đèn, áo đầm suông, áo lụa rũ xếp. Nơi Paul Poiret, các kiểu áo may thẳng thon dài mềm mại, không còn siết chặt vòng eo khiến cho vóc dáng phụ nữ không còn giống như chiếc đồng hồ cát. Cuộc triển lãm lần này nhằm giúp cho giới trẻ thời nay khám phá (lại) nhà thiết kế thời trang Paul Poiret, thực sự là một nhân vật không may đã bị lãng quên, chính những sản phẩm của thương hiệu này giờ đây cũng không còn tồn tại nữa.

Trong cuộc triển lãm này, có trích dẫn câu nói nổi tiếng của nhà thiết kế người Pháp Christian Dior về bậc đàn anh, theo đó ông Paul Poiret đã bước vào ngành thời trang cao cấp để rồi khuynh đảo mọi thứ. Vậy thì ông Paul Poiret đã thay đổi điều gì ? Cô Marie-Sophie Caron de la Carrière, giám tuyển nghệ thuật nhận xét :

Marie-Sophie Caron de la Carrière : Theo tôi, ông Paul Poiret đã đem lại hai sự thay đổi lớn cho làng thời trang. Đầu tiên hết, ông đã hoàn toàn biến đổi vóc dáng của phụ nữ : quan niệm về nữ tính không chỉ được gắn liền với những đường cong trên cơ thể của người đàn bà. Từ khi mới vào nghề, ông đã muốn khuynh đảo những khuôn thước có sẵn cũng như những người bạn họa sĩ của ông đã từng làm với trường phái « dã thú ». Để phá vỡ truyền thống của chiếc corset, ông đã trao dồi tay nghề với Jacques Doucet và sau đó nữa là với Charles Frederick Worth. Hiệu thời trang « House of Worth » chuyên phục vụ giới quý tộc châu Âu hoặc giới thượng lưu ở Mỹ thời bấy giờ. Các kiểu váy xòe, với nhiều thước vải khiến cho phụ nữ không dễ chuyển động, đứng ngồi. Việc lược bỏ các chi tiết rườm rà, thiết kế từ những năm 1910 những đường nét vuông vức thẳng đứng, khiến cho Paul Poiret trở thành gương mặt tiên phong của trường phái Art Déco, thịnh hành từ năm 1925.

Yếu tố quan trọng thứ nhì là Paul Poiret không những thay đổi hình dáng của phụ nữ mà còn thay đổi luôn vai trò của một nhà thiết kế thời trang. Nhà thiết kế không còn đơn thuần may quần áo theo đơn đặt hàng, mà thực sự góp phần làm cho cuộc sống tươi đẹp hơn. Ngoài thiết kế trang phục, Paul Poiret còn thành lập một công ty chuyên về trang trí nội thất, sản xuất nước hoa và mỹ phẩm. Đây là một thay đổi lớn trong ngành thời trang, khi nhà thiết kế có một tầm nhìn và lối tiếp cận toàn diện hơn về phụ nữ cũng như môi trường sống của họ.

Paul Poiret đã sáng tạo ra điều mà thời nay được gọi là « liefestyle » (có nghĩa là lối sống hay phong cách sống). Các nhà thiết kế sau đó như Giogio Armani hay Ralph Lauren đều nâng lifestyle lên hàng nghệ thuật, rồi trở thành nhưng vị đại sứ toàn cầu cho gu thẩm mỹ thời trang. Thời trang không còn đơn thuần là quần áo, mà còn thể hiện một lối sống bao gồm cả thói quen và sở thích, từ chuyện ăn uống đến chơi thể thao hay giải trí. Chỉ riêng về điểm này có thể nói là ông Paul Poiret là một nhân vật tiên phong, đi trước thời của mình trước ngày đời của các thuật ngữ như lifestyle (phong cách sống) hoặc marketing (tiếp thị).

Nhân cuộc triển lãm tại Bảo tàng Nghệ thuật trang trí ở Paris, nhiều mùi nước hoa đã được tái tạo hơn một thế kỷ sau lần phát hành đầu tiên, như mùi hương Rosine mang tên con gái của Paul Poiret hay là kiểu chai nước hoa « Le Fruit Défendu » (Trái cấm) ăn khách vào đầu thế kỷ XX. Paul Poiret đã vào nghề thiết kế gần 10 năm trước Chanel. Ngoài đời, hai công ty này là đối thủ cạnh tranh, với phong cách thời trang hoàn toàn khác biệt. Câu hỏi đặt ra là tại sao Chanel nay vẫn là một thương hiệu toàn cầu trong khi Paul Poiret giờ đây lại không còn tồn tại ?

Marie-Sophie Caron de la Carrière : Một hiệu thời trang thực sự tồn tại khi nhà thiết kế có được một sự hậu thuẫn vững chắc về mặt tài chính. Chẳng hạn như hiệu Yves Saint Laurent tồn tại được lâu nhờ vào ông Pierre Bergé. Còn trong trường hợp của hiệu Chanel, gia đình Wertheimer, qua thỏa thuận hợp tác với Chanel, đã giúp cho thương hiệu trải qua bao sóng gió. Về phía Paul Poiret, ông đã không lập quan hệ đối tác với bất cứ nhà đầu tư nào, mục đích của ông là duy trì tính độc lập, quyền kiểm soát công ty, để làm theo ý mình. Vấn đề ở đây là Paul Poiret đã không trông rộng nhìn xa : do không đủ nguồn tài chính, công ty Paul Poiret đã sụp đổ khá nhanh sau khi Đệ nhất Thế chiến bùng nổ, thương hiệu này rốt cuộc đã biến mất.

Một trong những điểm thành công trong cuộc triển lãm về Paul Poiret, là ban tổ chức đã tạo ra được một cuộc đối thoại giữa các tác phẩm thời xưa với các sáng tạo thời nay, cho thấy được tầm ảnh hưởng của ông lên thế hệ nghệ sĩ lừng danh đi sau kể cả Elsa Schiaparelli, Yves Saint-Laurent hay Castelbaljac. Các bộ sưu tập của họ từng gợi hứng ít nhiều từ những tác phẩm của bậc tiền bối. Thực tế cho thấy thương hiệu này không còn tồn tại, nhưng trước sự đóng góp của Paul Poiret cho làng thời trang, thủ đô Paris ,tuy không thể trả lại cho hoàng đế César một ngai vàng, nhưng vẫn khôi phục phần nào ánh hào quang của một tài năng không may bị chìm vào quên lãng.