Mùa thu theo truyền thống là mùa tổ chức hội chợ rượu vang tại Pháp. Trong vòng một tháng, các chuỗi siêu thị ở Pháp đều có những chương trình khuyến mại hấp dẫn như mua bốn chai tặng hai, hay mua hai tặng một. Vào lúc mức sản xuất vẫn còn cao trong khi đà tiêu thụ lại giảm sút, hội chợ mùa thu 2025 phần nào giúp ngành sản xuất rượu vang Pháp, bù đắp những thiệt hại, giải quyết hàng tồn kho.

Cuộc khủng hoảng rượu vang không chỉ liên quan tới Pháp mà còn diễn ra tại nhiều nước khác trên thế giới. Theo Tổ chức quốc tế về Nho và Rượu vang OIV, tính từ hơn 6 thập niên qua, chưa bao giờ sản lượng rượu vang toàn cầu xuống đến một mức thấp như vậy : 237 triệu hectolit trong năm 2024 trên thế giới, tức giảm 2% so với năm 2023 và giảm 16% so với một thập niên trước. 

Nhìn chung, các nhà sản xuất rượu vang Pháp đang phải đối mặt với một tình huống khó khăn. Ngoài thời tiết bất lợi và các loài côn trùng, nấm mốc khiến ngành trồng nho bị mất mùa, các nhà sản xuất còn phải đối mặt với hiện tượng người tiêu dùng đang dần thay đổi thói quen : người lớn tuổi ngày càng ít uống rượu vang, trong khi nhiều bạn trẻ ở Pháp thích dùng bia hay các loại thức uống ít có cồn. Trả lời phỏng vấn RFI ban tiếng Pháp, ông Raphaël Schirmer, giảng viên chuyên về rượu vang tại Đại học Bordeaux Montaigne, cho biết cuộc khủng hoảng rượu vang trong những năm gần đây không hẳn là một tin xấu đối với mọi người.

Raphaël Schirmer : Tôi không nghĩ đó nhất thiết là một tin xấu. Thị trường quốc tế đã chịu nhiều áp lực mạnh do phát triển thiếu đồng đều trong những năm gần đây. Chúng ta đang ở trong giai đoạn sản xuất hàng năm quá mức. Vì vậy, điều này chủ yếu gây bất lợi cho các nhà sản xuất lớn, nhưng lại là một cơ hội thuận lợi cho những nhà sản xuất nhỏ. Tuy họ sản xuất rượu vang ít hơn nhưng với chất lượng cao hơn, đáp ứng được xu hướng hiện thời : người tiêu dùng bớt uống rượu vang nhưng lại chịu mua rượu ngon với giá cao hơn. Nhìn chung, trên thị trường hiện giờ, mức cung lúc nào cũng cao hơn mức cầu. Sản lượng tại Pháp vượt xa mức tiêu thụ. Đó là trường hợp điển hình của vùng Bordeaux.Từ vài năm qua, vùng Bordeaux đều sản xuất dư thừa trong khi nhu cầu tiêu dùng ngày càng giảm xuống.

Cuộc khủng hoảng vì thế ngày càng trầm trọng, nhiều công ty kinh doanh ở Bordeaux không bán được rượu, dẫn đến tình trạng nhổ bớt các gốc cây nho (trên một diện tích 10.000 hécta) để điều chỉnh mức sản xuất hàng năm. Đây là một thời kỳ hết sức khó khăn đối với những gia đình chuyên trồng nho để làm rượu ở Pháp. Do bị tác động mạnh mẽ, nên công ty kinh doanh rượu vang cần được hội đồng cấp vùng giúp đỡ. Trong một số trường hợp, đó không còn đơn thuần là một vấn đề kinh tế mà còn liên quan đến truyền thống và di sản. Chính quyền có thể tài trợ giúp một công ty chuyển hoạt động sang một ngành khác, nhưng rất khó thể nào thuyết phục một gia đình sống  nhờ nghề trồng nho làm rượu trong nhiều thế hệ, từ đời này sang đời nọ, phải đổi nghề, vì đó là lẽ sống của họ. 

Về phần mình, ông Valentin Morel là chủ nông trại Les Pieds sur Terre ở vùng Jura và đồng thời là tác giả quyển sách Un autre vin nói về việc sản xuất rượu vang tự nhiên (nhà xuất bản Flammarion). Theo ông, cuộc khủng hoảng hiện nay cũng đặt lại vấn đề thâm canh, năng suất thu hoạch cao trong khi mức tiêu dùng lại giảm.

Valentin Morel : Trước những khó khăn hiện thời, thiết nghĩ chúng ta cũng nên đặt câu hỏi, phải chăng đã đến lúc chúng ta nên giảm bớt việc sản xuất rượu vang, nhưng với chất lượng cao hơn. Đây không phải là một xu hướng nhất thời mà lại kéo dài từ nhiều năm qua trong xã hội : dù muốn hay không người tiêu dùng ở Pháp ngày càng bớt uống rượu vang. Câu hỏi đặt ra vẫn là : thay vì tập trung sản xuất ồ ạt, chúng ta có nên quay lại với một nền nông nghiệp chừng mực, một ngành sản xuất nuôi sống con người, có được một chút dư dã thì càng tốt, nhưng không phải lúc nào cũng phải chạy theo lợi nhuận. Hầu hết các vùng từng đầu tư nhiều, để có được năng suất cao như ở Chilê, Tây Ban Nha, Ý hay Pháp đều gặp khó khăn, các nhà sản xuất giờ đây phải tính đến những giải pháp thay thế chứ không còn có thể dựa vào doanh hu của ngành trồng nho.

Trước câu hỏi làm thế nào để cân bằng lại sản lượng khi mức tiêu thụ trên thế giới nhìn chung đều đang giảm xuống, ông Raphaël Schirmer, giảng viên trường Đại học Bordeaux Montaigne, nhận xét :

Raphaël Schirmer : Trước hết, tôi xin nói rõ rằng mức tiêu thụ đang giảm về mặt khối lượng, nhưng lại không giảm về mặt doanh thu. Điều đó có nghĩa là ở Pháp, chúng ta uống rượu vang ít hơn, nhưng bù lại, các nhà kinh doanh vẫn bán được các chai rượu ngon với giá cao hơn. Họa người phúc ta ? Cuộc khủng hoảng của một số vùng sản xuất rượu vang cũng tạo cơ hội cho một nhà sản xuất khác ở Pháp bán được rượu vang được xem là có chất lượng.

Vào những năm 1950, mọi gia đình thực sự uống rất nhiều rượu vang hầu như trong mỗi bữa ăn. Hiện thời, xu hướng tiêu dùng này đã thay đổi. Cách tiêu thụ rượu vang nay thường mang tính lễ hội, điều đó có nghĩa là người Pháp thích dùng bữa ăn với gia đình, bạn bè, và khi có dịp, họ uống các loại rượu vang ngon, đắt tiền và có chất lượng hơn, so với những gì người Pháp uống vào giữa thế kỷ XX.

Trong giới trẻ, rượu vang vẫn được coi là một sản phẩm đắt hơn, ít phù hợp với túi tiền của họ, điều đó giải thích vì sao giới trẻ uống nhiều bia hơn rượu vang so với các thế hệ trước. Nhưng bù lại, khi mọi người tổ chức ăn tối tại nhà với bạn bè, người thân, hoặc trong các bữa tiệc cuối năm, đa số người tiêu dùng thích chọn các chai rượu vang hảo hạng hay các hiệu sâm panh ngon. Có thể nói là ở Pháp, rượu vang vẫn gắn liền với một số truyền thống lễ lạc, người ta nói khui rượu ăn mừng, chứ không ai nói khui bia ăn mừng.

Làm thế nào để thích ứng với biến đổi khí hậu ? Thời tiết thất thường khiến ngành trồng nho dễ bị mất mùa. Trong khi 80% sản lượng rượu vang trên thế giới hiện nay đến từ những nước có khí hậu ôn hòa, đặc biệt là ở vùng Địa Trung Hải. Chuyên gia Raphaël Schirmer giải thích :

Raphaël Schirmer : Biến đổi khí hậu vẫn là mối đe dọa đối với các nhà trồng nho, buộc ngành sản xuất thử nghiệm một số giải pháp. Một trong những biện pháp đầu tiên là tránh cho cây nho tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng. Các nhà trồng nho lập những khu vườn nhìn về hướng bắc, điều này sẽ giảm lượng ánh nắng trực tiếp so với các sườn đồi hướng nam. Ngoài ra, còn có câu hỏi về các giống nho được trồng. Đôi khi việc tuyển lựa giống nho đến từ các nước Nam Âu, giúp cho vườn nho chịu nắng, chịu khô tốt hơn. Chẳng hạn như tại vùng Bordeaux, Viện nghiên cứu Nho và Rượu vang đang trồng thử một loài nho Bồ Đào Nha (touriga nacional), để xem giống nho này có thể thích nghi với khí hậu của vùng Bordeaux như thế nào.

Còn theo nhà sản xuất rượu vang vùng Jura Valentin Morel, bên cạnh những đề xuất của ngành nông nghiệp truyền thống, việc phát triển các kỹ thuật canh tác bền vững cũng như trồng nho theo phương pháp tự nhiên là một giải pháp khả thi, có thể giúp ứng phó với mối đe dọa biến đổi khí hậu trong những năm tới. 

Valentin Morel : Cho dù tôi ủng hộ ngoành nông nghiệp bền vững, nhưng theo tôi các biện pháp trồng trọt tự nhiên là một trong những câu trả lời, chứ chưa phải là giải pháp tối ưu. Tôi nghĩ rằng để đối phó với khủng hoảng, ngành trồng nho nên kết hợp cùng lúc nhiều phương pháp. Đầu tiên hết chúng ta nên hỗ trợ các nhà trồng nho đang gặp khó khăn, giúp họ thay đổi dần các phương thức canh tác. Biện pháp thứ nhì là kết hợp các kỹ thuật nông-lâm : một mặt gieo mầm để trồng thêm nhiều loài rau quả, hạt đậu. Các loài cây mọc sát đất này giống như một tấm thảm « thực vật » che nắng, giúp cho mặt đất không bị quá khô hay quá nóng. Ngoài ra, trồng cây ở xung quanh vườn nho để tạo thêm bóng râm, giúp duy trì độ mát và độ ẩm.

Một điều quan trọng khác nữa là việc lựa chọn giống nho : nên chọn các giống nho có khả năng kháng bệnh và chịu đựng thời tiết khắc nghiệt. Các nhà sản xuất rượu ở vùng Jura như tôi đều nhận thấy rằng hai nước láng giềng Đức và Thụy Sĩ đều tiến bộ hơn nhiều so với nước Pháp. Các giống nho có khả năng kháng bệnh cao thường là những gốc nho xuất phát từ quá trình cấy ghép, lai giống. Đức và Thụy Sĩ thường ghép các giống nho của châu Âu với các giống nho đến từ châu Mỹ. Có lẽ cũng vì thế, các gốc nho "lai giống này" có khả năng kháng cự tốt hơn vì phần lớn các loại bệnh dễ lan truyền lại đến từ châu Mỹ, trong đó có các bệnh do côn trùng (phylloxera) hoặc do các loài nấm (mildiou hay odium) gây ra .

Theo nhận xét của các chuyên gia, việc trồng các gốc nho "lai giống" cũng ít gây ô nhiễm bởi vì các nhà sản xuất không cần phải dùng nhiều chất hóa học để bảo vệ mùa màng, đề phòng hoặc diệt bệnh. Trong tương lai, đây là một trong những giải pháp hữu hiệu và khả thi. Việc chọn các giống nho có khả năng kháng cự, giúp giảm bớt việc dùng thuốc trừ sâu, bảo vệ đất canh tác và rượu vang được sản xuất một cách tự nhiên hơn. Trong số các giải pháp để bảo vệ ngành trồng nho, việc kết hợp các kỹ thuật canh tác nông-lâm và sử dụng các gốc nho lai giống vẫn là những biện pháp ít tốn kém, song song với việc duy trì sản xuất rượu vang ngon, ở một mức hợp lý, phải chăng.