Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo có thể ảnh hưởng đến khoảng 40% việc làm trên toàn thế giới, theo một báo cáo do Qũy Tiền tệ Quốc tế công bố hồi đầu năm 2024. Cụ thể hơn, các ứng dụng AI đã bắt đầu thay thế một số công việc trong lãnh vực game video.

Các công ty chuyên sản xuất trò chơi điện tử thực sự đang phải đối mặt với những thách thức từ sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo AI. Dù có tay nghề, nhưng nhiều chuyên viên vẫn có nguy cơ bị mất việc làm.

Cũng như ngành điện ảnh có nhiều khâu sản xuất, nghề chế tạo trò chơi điện tử là một xưởng công nghiệp tập hợp cùng lúc nhiều kỹ năng chuyên môn. Để làm một trò chơi video, êkíp cần có các nghệ sĩ đồ họa, nhà thiết kế bối cảnh, họa sĩ vẽ nhân vật và minh họa cốt truyện. Bên cạnh đó, có các nhà biên kịch, chuyên soạn kịch bản hay viết lời thoại. Vai trò của các nhà phát triển phần mềm và các lập trình viên cũng quan trọng không kém, các chuyên viên này có nhiệm vụ viết mã lập trình mà máy có thể hiểu được. Trong các dự án có kinh phí đầu tư cao, nhóm sản xuất sẽ cần đến những diễn viên vào vai (một hay nhiều) nhân vật trong game, hoặc cho mượn giọng đọc để lồng tiếng cũng như kể chuyện. Hầu như tất cả các công việc kể trên đều bị ảnh hưởng bởi trí tuệ nhân tạo. Ở mọi khâu sản xuất, nhóm chế tạo trò chơi video đã có thể giao một phần công việc cho trí tuệ nhân tạo, thay vì huy động nhiều nhân viên.

Chẳng hạn như thay vì sử dụng cùng lúc 6 hoặc 7 nghệ sĩ để thiết kế khung cảnh, vẽ phông nền cho một trò chơi điện tử, một số chủ công ty sản xuất game video lại tuyển một êkíp nhỏ hơn, chỉ với 1 hoặc 2 nhà phát triển phần mềm, họ sẽ được hỗ trợ bởi một ứng dụng Generative AI, còn được gọi là « AI tạo sinh », dựa vào mô hình học sâu để phát triển dữ liệu tổng hợp, văn bản, hình ảnh, video tùy theo yêu cầu của người dùng. Trong trò chơi điện tử, thay vì dùng họa sĩ vẽ phông nền, nhóm sản xuất có thể sử dụng AI tạo sinh để dựng cảnh đường phố với muôn ánh đèn, vẽ cảnh biển xanh bao la gợn sóng, đồi núi trùng điệp mênh mông.

Tập đoàn Ubisoft, công ty sản xuất trò chơi điện tử lớn nhất tại Pháp với hơn 1.200 nhân viên, đã sử dụng công nghệ AI tạo sinh để hỗ trợ khâu biên kịch trong phần viết đối thoại. Nhưng một số tập đoàn khác còn muốn đi xa hơn nữa. Tại hội chợ hàng điện tử dành cho người tiêu dùng Consumer Electronics Show, tổ chức đầu tháng Giêng tại Las Vegas, tập đoàn công nghệ Nvidia tuyên bố cung cấp cho các nhà lập trình những công cụ để tạo ra các nhân vật trong thế giới video điện tử có khả năng tương tác trực tiếp và trả lời những thắc mắc của người chơi game.

Các hãng sản xuất game NetEase và Tencent của Trung Quốc, cũng như Ubisoft của Pháp, đã ký hợp đồng với Nvidia mua quyền sử dụng công cụ AI tạo sinh này. Ngay cả các lập trình viên, dù có giỏi cách mấy cũng không thoát khỏi tầm ảnh hưởng ngày càng lớn của trí tuệ nhân tạo.

Hàng ngàn người bị mất việc làm trong năm 2024

Nhờ vào mô hình học sâu, AI tạo sinh đã có thể bắt đầu thay thế con người, học ngôn ngữ lập trình để viết những chuỗi mã hóa. Trước hiện tượng AI được phát triển nhanh chóng, mạng Steam, chuyên phân phối và quản lý bản quyền công nghệ số và các trò chơi trên máy tính, buộc phải cập nhật các quy tắc sử dụng. Kể từ nay, các hãng sản xuất game video sẽ phải nói rõ trò chơi của họ có chứa AI hay không và trí tuệ nhân tạo được sử dụng trong khâu nào, dưới hình thức gì.

Về điểm này, những người lạc quan nhất cho rằng trí tuệ nhân tạo AI sẽ đỡ bớt phần nào « gánh nặng » cho các lập trình viên, họ có thể tránh những công việc đơn điệu, lặp đi lặp lại cùng một thao tác, để tập trung nhiều hơn vào những khâu đòi hỏi tính sáng tạo. Thế nhưng, cũng có nhiều người, nhất là giới nghệ sĩ minh họa và thiết kế phong cảnh, tỏ vẻ bi quan trước câu hỏi : liệu công việc của họ có còn tồn tại trong thời gian tới ?

Dù muốn hay không, câu hỏi này được đặt ra vào lúc các tập đoàn sản xuất game video tiếp tục tiến hành các đợt sa thải nhân viên. Mặc dù doanh thu các công ty vẫn ở một mức tương đối cao, nhưng trên phương diện quốc tế, lại có 8.500 nhân viên bị sa thải vào năm 2022, 10.500 trong năm 2023 và 14.600 người bị mất việc làm trong năm 2024. Phải chăng đó là do công nghệ AI tạo sinh ? Theo cô Héloïse Linossier, thành viên sáng lập trang thông tin Origami, chuyên về các trò chơi điện tử, thực tế không đơn giản như vậy :

Ngành sản xuất game video đã bội thu vì nhu cầu chơi game video đã tăng mạnh trong thời Covid-19. Sau đại dịch, doanh thu trở lại mức bình thường, tuy vẫn cao nhưng không còn dồi dào như trước. Sau vài năm tuyển dụng nhiều nhân viên để đáp ứng nhu cầu tăng vọt, nay các công ty bước vào một chu kỳ khác. Các đợt sa thải mạnh hiện nay cho thấy các hoạt động đang bị chậm lại, ngành sản xuất trò chơi video lâm vào « bế tắc ». Theo tôi, đầu tiên hết đây là một vấn đề về mặt điều chỉnh lại cơ cấu, khi mức cung vượt mức cầu.

Bên cạnh đó, còn có vấn đề đầu tư « không đúng chỗ ». Thời kỳ bội thu đã khiến cho nhiều tập đoàn không có truyền thống sản xuất trò chơi video, bỗng dưng lao vào khai thác mảng dịch vụ chơi game. Đó là trường hợp của Facebook, Amazon hay Google đều đã chuyển sang ngành này, nhưng công việc kinh doanh của họ gặp thất bại, và điều đó dẫn tới việc đóng cửa một số hãng chuyên sản xuất trò chơi.

Xu hướng hiện giờ là các trò chơi ngày càng đòi hỏi nhiều nguồn tài chính, việc đầu tư vì thế cũng trở nên rủi ro hơn. Tập đoàn Microsoft Gaming thông qua hai chi nhánh Xbox và Activision Blizzard đã sa thải 2.500 nhân viên, Unity cắt giảm 1.800 việc làm. Sony Playstation cũng sa thải 1.120 nhân viên. Trong bối cảnh ấy, một số chủ công ty chuyển qua dùng công nghệ AI thay vì tuyển nhân viên. Có thể nói là trí tuệ nhân tạo khiến tình hình chung trở nên khó khăn và phức tạp hơn, nhưng không phải là nguyên nhân đầu tiên giải thích cho các đợt sa thải.

Còn theo anh Antoine Dieulesaint, đại diện công đoàn nhân viên ngành trò chơi điện tử STJV, ngành này đã đầu tư nhiều trong giai đoạn 2019-2022 nhưng lại thiếu chiến lược dài hạn. 

Ngành sản xuất trò chơi điện tử đã bội thu vào thời Covid, do các hộ gia đình có nhu cầu giải trí cao khi phải ở nhà. Tình trạng này đã thu hút khá nhiều công ty tập đoàn, đầu tư ồ ạt vào việc phát triển đủ loại game video, nhưng lại không có kế hoạch cụ thể và định hướng ưu tiên phát triển. Thế nhưng, thời kỳ bội thu không được bao lâu, trong khi các tập đoàn đã mua lại nhiều công ty sản xuất nhỏ, tuyển dụng thêm nhiều nhân viên. Các tập đoàn lớn nhanh, nhưng lại không vững, nguồn tài chính dư dả nhưng lại không có chiến lược dài hạn. Do các dự án phát triển chỉ được dự trù trong hai hoặc ba năm, không có kế hoạch rút lui an toàn, cho nên thời hậu Covid, khi nhu cầu tiêu thụ hàng giải trí đột ngột giảm mạnh, các tập đoàn đành phải bỏ ngang một số dự án, số nhân viên được tuyển trong thời gian qua cũng trở thành một gánh nặng, dự án không còn bao nhiêu trong khi số người làm lại quá nhiều.

Vai trò trí tuệ nhân tạo ngày càng mạnh trong sản xuất 

Công nghệ AI tạo sinh phát triển nhanh đến mức gây nhiều lo lắng trong giới diễn viên chuyên đóng vai các nhân vật trong game video, cho mượn giọng nói hay cho thu hình gương mặt của họ qua công nghệ máy quét ba chiều. Trong số này có nam diễn viên Zeke Alton, chuyên thu hình và ghi âm cho ngành sản xuất trò chơi video. Với tư cách là thành viên của Liên đoàn Mỹ Sag-Aftra, anh Zeke Alton đã từng cảnh báo về cách dùng công nghệ AI tạo sinh trong phim ảnh cũng như trong ngành game video.

Nếu bạn dùng máy quét khuôn mặt của mình để thu hình cho một trò chơi video điện tử, thì trước hết bạn nên cẩn thận, đọc kỹ mọi chi tiết trước khi ký tên vào hợp đồng. Sẽ không có vấn đề gì khi bạn hạn chế quyền sử dụng hình ảnh (hay giọng nói) của bạn trong một trò chơi cụ thể nhất định. Thế nhưng, bạn nên cẩn thận để tránh nhượng quyền sử dụng hình ảnh của mình một cách vô thời hạn và tuyệt đối tránh việc khai thác trên nhiều sản phẩm khác nhau. Các diễn viên nào mới vào nghề thường thiếu kinh nghiệm, nếu không biết đề phòng, họ có nguy cơ chịu những thiệt thòi nghiêm trọng … Trên lãnh vực này, các nhà phát triển trò chơi video thực ra đã bắt đầu dùng công nghệ AI để tạo ra gương mặt con người cũng như giọng nói. Chẳng hạn như công ty Studios Replica đã dựa vào trí tuệ nhân tạo để cung cấp những giọng đọc, thậm chí những tiếng nói với cách phát âm theo từng địa phương, vùng miền. Công nghệ này giờ đây có thể tái tạo một nhân vật nói tiếng Anh với giọng Ấn, gần giống như người thật. Nhờ mô hình học sâu, trí tuệ nhân tạo đã được cải tiến khá nhanh, âm thanh giọng nói ít còn « máy móc » như trước.

Riêng tại Pháp, ngành công nghiệp trò chơi điện tử thu về hơn 6 tỷ euro trong năm 2024, tức cao hơn gấp 3 lần so với doanh thu của ngành điện ảnh. Trò chơi video ngày nay là thị trường giải trí đầu tiên, nhưng một phần do mức cầu suy giảm, cộng thêm những tác động về mặt việc làm của công nghệ AI, cho nên ngay cả những công ty lớn hàng đầu như Ubisoft của Pháp đã buộc phải cắt giảm khoảng 400 việc làm, tức 1/3 số nhân viên, và thông báo hôm 27 tháng Giêng vừa qua về việc đóng cửa xưởng sản xuất ở Leamington tại Vương quốc Anh, sau hai cơ sở khác tại San Francisco và Osaka trong năm 2024. Theo giới chuyên gia, trí tuệ nhân tạo có lẽ sẽ gây thêm nhiều tác động đến các ngành nghề trong làng giải trí, các công ty sản xuất game video nên chăng cần lên kế hoạch đào tạo thích ứng, để chuyển đổi dần công việc của giới nhân viên.