Sau khi phân tích màu sắc của hàng ngàn bức hình chụp các vật dụng hàng ngày, các nhà nghiên cứu thuộc nhóm Bảo tàng Khoa học Vương Quốc Anh đã đi tới một khám phá bất ngờ : các màu sắc rực rỡ đang dần biến mất và nhường chỗ cho các tông màu xám. Liệu có phải rằng thế giới đang mất đi màu sắc ? Do đâu mà các gam màu tối và ảm đạm lên ngôi ? 

Cụ thể, trong số 7083 vật phẩm được nghiên cứu thuộc 21 danh mục, đa phần đều là các vật dụng hàng ngày, từ năm 1800 cho tới nay, màu sắc phổ biến nhất được sử dụng là màu xám than, xuất hiện trong hơn 80% các bức ảnh. Nhưng điều đáng nói hơn là việc sử dụng tông màu xám, đen hay trắng ngày càng gia tăng theo thời gian. Nếu như vào năm 1800, ba màu này chỉ chiếm 15% trên bảng tổng hợp phân tích màu sắc thì đến năm 2020, con số này đã tăng lên tới 40% và đi kèm với đó là sự suy giảm của màu vàng và nâu. 

Theo thời gian, màu sắc trên các vật phẩm dần trở nên xám hơn và ít đa dạng hơn. Xu hướng này lan rộng trong nhiều lĩnh vực từ sản xuất ô tô đến các thiết bị gia dụng, xâm chiếm địa hạt thời trang và bành trướng tới cả ngành công nghiệp điện ảnh. Vậy do đâu mà thế giới lại ngày càng “xám xịt” ? 

Tràn lan trong lĩnh vực sản xuất 

Đầu tiên có lẽ cần kể tới lĩnh vực sản xuất. Có bao nhiêu đồ đạc trong nhà quý vị mang màu trắng, đen hay xám ? Chiếc tivi, điện thoại hay máy tính của quý vị có phải cũng thuộc một trong ba màu sắc trên hay không ? Chiếc xe hơi mà quý vị sở hữu mang màu gì ? Nếu như vào năm 1952, đa phần số xe hơi xuất xưởng mang các màu sắc sống động như đỏ, xanh lá và xanh lam, thì theo France Culture, tới năm 2022, cứ 4 chiếc xe trên đường, lại có tới 3 cái mang màu trắng, đen hoặc là xám. Còn theo khảo sát hàng năm của PPG Industries, công ty hóa chất chuyên sản xuất và phân phối sơn, lớp phủ, sản phẩm quang học và vật liệu đặc biệt, thì màu trắng là màu sơn phổ biến nhất cho xe hơi, chiếm 22%, màu bạc xếp thứ hai với 20%, tiếp theo đó là màu đen với 19%. 

Đâu là nguyên nhân đằng sau xu thế này ? Liệu có phải do con người đang dần chán ghét một thế giới muôn màu hay có lý do nào khác ? Đài France Culture nhận định nguyên nhân có thể tới từ việc giới tư bản muốn “đồng bộ hoá”, thiết lập một tiêu chuẩn chung cho các sản phẩm để dễ dàng sản xuất hàng loạt. Đồng quan điểm, nhà thiết kế Elvis Hsiao trên trang Medium, cho rằng nhà sản xuất muốn tối ưu hoá hiệu quả bằng cách tạo ra các xu hướng thiết kế trung tính vì nó dễ được nhân rộng hơn và cũng dễ tiếp cận với số đông hơn so với các thiết kế mang tính độc đáo. Do vậy, nhà thiết kế Hsiao nhận định rằng trong xã hội hiện đại, các văn hoá độc đáo thường bị hy sinh để phục vụ cho mục đích sản xuất hàng loạt.

Nhưng đương nhiên đây không phải là lý do duy nhất. Nhiều khách hàng lựa chọn mua xe hơi màu trung tính vì cho rằng sẽ dễ bán lại hơn khi không còn muốn sử dụng. Ngoài ra, các sản phẩm điện tử như máy tính, vô tuyến hay điện thoại cũng hầu như mang màu đen giúp tạo ra tính tương phản, làm nổi bật những màu sắc sống động, rực rỡ trên màn hình. Hơn nữa, những màu sắc trung tính cũng giúp người nhìn không bị phân tâm mà tập trung vào hình dáng, thiết kế, đường nét của sản phẩm. 

Xâm chiếm địa hạt thời trang

Vậy còn trong làng mốt thì sao ? Liệu nơi đây đã bị các tông màu tối xâm chiếm hay chưa ? Hãy cùng quay ngược dòng quá khứ để xem các tông màu tối đã dần trở nên phổ biến như thế nào. Theo kênh France Culture, vào những năm 1860, quốc vương tương lai của Vương Quốc Anh là Edward đệ thất đã phổ biến việc hút thuốc và đồng thời phổ biến luôn cả việc mặc các trang phục mang màu sẫm như xanh than, để bảo vệ màu quần áo khỏi khói thuốc. Màu đen sau đó đã thay thế vị trí của màu xanh than và dần trở thành màu sắc phổ biến trên trang phục của các quý ông hút xì gà thời bấy giờ. Dần dà, màu đen trở thành màu sắc đại diện cho cánh mày râu, cho quyền lực và sức mạnh của đàn ông. 

Sau đó, các phong trào nữ quyền lên ngôi, phụ nữ dần có quyền đi làm, kiếm tiền, họ tự do hơn, mạnh mẽ hơn và có tiếng nói hơn. Họ bắt đầu mặc màu đen như một cách để thể hiện sự mạnh mẽ và quyền lực đó. Rồi tới những năm 1920, nhà tạo mốt huyền thoại người Pháp Coco Chanel cho ra đời “chiếc váy nhỏ màu đen”, tạo nên một làn sóng mới trong ngành thời trang bấy giờ. Ngày càng nhiều phụ nữ phá bỏ định kiến và khoác lên mình những bộ trang phục màu đen quyến rũ. Họ tin rằng màu đen khiến thân hình phụ nữ có vẻ mảnh mai, bí ẩn và quý phái hơn. Màu đen sau đó lại càng được yêu thích sau thành công của bộ phim “Breakfast at Tiffany's” với nữ minh tinh Audrey Hepburn thủ vai nhân vật chính. Trong phim, hình ảnh Hepburn xuất hiện với chiếc váy đen sang trọng, thanh lịch nhưng cũng không kém phần đáng yêu, đã trở thành biểu tượng của sự nữ tính trong làng thời trang và cả trong văn hoá đại chúng lúc bấy giờ. 

Tuy nhiên tính tới thời điểm đó, dù màu đen và các màu tối nói chung đã ngày càng phổ biến trong bảng màu của các nhà tạo mẫu, nhưng nó vẫn chưa chiếm ưu thế như ngày nay. Vậy câu hỏi đặt ra là tại sao giờ đây, người ta lại càng ngày càng ưa chuộng các tông màu tối ? Trả lời kênh France Culture, nhà thiết kế Jean-Gabrielle Causse cho biết : “Ngày nay ngay cả những đại sứ thời trang như là những nhà tạo mẫu nổi tiếng, họ cũng đều mặc trang phục màu đen. Chẳng hạn như Jean-Paul Gautier, (nhà thiết kế người Pháp), khi xuất hiện trên các sàn diễn thời trang cũng thường lựa chọn mặc màu đen.” 

Ảnh hưởng từ các nhà tạo mốt lên các xu hướng thời trang là không thể phủ nhận. Nhưng ngoài lý do này, chính chúng ta cũng đang “dần quên đi việc mặc các trang phục nhiều màu sắc”. Nhà thiết kế Causse nhận định : “Khi ta càng ít mặc quần áo có màu sắc sặc sỡ, ta lại càng sợ và ngại mặc nó ra đường. Mỗi sáng khi mở tủ quần áo và tự hỏi hôm nay mình sẽ mặc gì nhỉ, chúng ta sẽ lại chọn màu đen, màu xanh than hay màu trắng, để cảm thấy an toàn và yên tâm rằng bản thân không mắc các lỗi về thẩm mỹ. Hơn nữa nếu quanh chúng ta có ít người mặc quần áo nhiều màu sắc, ta lại càng không muốn mặc quần áo có màu rực rỡ.” 

Bành trướng trong ngành công nghiệp điện ảnh 

Không chỉ trong lĩnh vực thời trang, mà cả ở môn nghệ thuật thứ bảy, các gam màu tối cũng đang ngày càng chiếm ưu thế. Trong bài phân tích đăng tải trên nền tảng We Present, nơi giới nghệ sĩ chia sẻ các tác phẩm nghệ thuật, tác giả đã trích lời nhà thiết kế người Ý, Riccardo Falcinelli, cho rằng : “Nếu bạn xem Netflix, bạn sẽ thấy có rất nhiều màu đen và tối trên áp phích của các bộ phim. Cùng với đó là rất nhiều cảnh phim diễn ra vào ban đêm hoặc khi trời đang mưa. Tôi nghĩ vấn đề không chỉ nằm ở phong cách làm phim, mà còn vì ta đang sống trong thời kỳ khủng hoảng (…). Trong khi nếu bạn nhìn vào những tấm áp phích Hollywood của những năm 50, bạn sẽ thấy rất nhiều màu sắc. Đó là thời kỳ hậu chiến nên người ta lạc quan hơn nhiều.”

Cùng quan điểm, nhà phê bình phim Morgan Bizet cho rằng xu hướng chuyển sang sử dụng các tông màu tối trong điện ảnh đã bắt đầu từ những năm 2000, mà cụ thể là sau sự kiện khủng bố tòa tháp đôi hôm 11/09 ở Mỹ. Ông nói : “Sau sự kiện 11/09, điện ảnh Mỹ đã chuyển sang đề cập đến những chủ đề tối tăm hơn, hiện thực hơn và do đó đã áp dụng những tông màu xám để bộ phim có vẻ nghiêm túc hơn. Xu hướng mới này cũng đánh dấu sự cắt đứt với những năm 1980 và 1990, khi các bộ phim chủ yếu tập trung vào các cảnh hành động, tuổi thơ hay hoài niệm.” 

Ngoài ra, việc màu sắc trong các bộ phim ngày càng tối và thường không mấy rực rỡ hay tương phảncòn xuất phát từ cách dựng phim hiện đại. Ngày nay các bộ phim thường có tiết tấu nhanh và gấp gáp hơn, với rất nhiều tình tiết diễn ra liên tục. Và với cách dựng phim như vậy, các bảng màu rực rỡ và nổi bật sẽ không còn phù hợp. Ông Jean-Baptiste Massuet, chuyên gia trong lĩnh vực lý thuyết điện ảnh, giải thích trên đài France Culture : “Đôi mắt cần thời gian để làm quen với từng màu sắc trong mỗi cảnh quay. Tuy nhiên trong phim ảnh hiện nay, các cảnh quay lại được thay đổi liên tục với tiết tấu dồn dập. Do vậy, nếu màu sắc trong những cảnh phim này quá tương phản nhau, thì mắt người xem sẽ liên tục phải điều tiết để cố gắng hiểu chuyện gì đang xảy ra. Trong khi đó nếu màu sắc được làm dịu đi, trung tính hơn, thì đoàn làm phim sẽ dễ dàng cắt cảnh và có thể dựng phim với nhịp điệunhanh và đứt quãng.” 

Ngoài ra, màu sắc mờ nhạt và tối tăm cũng mang lại một lợi thế cho đạo diễn: che giấu những khuyết điểm trong xử lý hình ảnh và hiệu ứng, nhất là khi mà phim ảnh ngày nay sử dụng nhiều kỹ xảo hình ảnh. Bà Isabelle Barrière, kỹ thuật viên hậu kỳ, giải thích : “Các hiệu ứng kỹ xảo trong phim ảnh khi nhìn trong bóng tối hay dưới mưa sẽ ít bị chú ý và nhìn thật hơn so với khi có ánh nắng mặt trời.”

Dù xuất phát từ các nguyên nhân chủ quan hay khách quan, thì ta cũng thấy rằng ngày nay những màu sắc rực rỡ, sống động đang dần phải nhường chỗ cho những gam màu tối, trung tính và mờ nhạt. Điều này liệu có gây ra ảnh hưởng gì đến tinh thần của chúng ta hay không ? Tưởng tượng quý vị đang đi bộ trên một con đường với các tòa nhà mang màu sắc ảm đạm, ô tô thì chỉ đen và trắng, nhìn sang quần áo của bản thân và những người xung quanh cũng lại một gam màu tối, liệu cảm xúc của quý vị có trở nên u ám theo ? “Bầu trời xanh dần chuyển xám, niềm hứng khởi cũng không còn, vì nay là một ngày tồi tệ” (Trích lời bài hát Bad day - Daniel Powter).