Trụ sở của SDECE (Service de Documentation Extérieure et de Contre-Espionnage), cơ quan tình báo đối ngoại quân đội Pháp) tại Paris, Rose McConaughey vừa từ miền Bắc Việt Nam trở về và báo cáo về cuộc “chạm trán” với Florence, một điệp viên Pháp nằm vùng ở nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa từ gần 30 năm. Tại sao Florence không còn cung cấp tin tức từ vài năm qua ? Florence đã phản bội ? Vở kịch Hongaï (Hòn Gai) của đoàn Collectif Rue 46 được bắt đầu trong bối cảnh như vậy.

Những lời kể của Rose được chuyển cảnh, thành thực tế, từ Paris sang Hà Nội, từ văn phòng của SDECE sang nhà của Florence. Cả vở kịch có 15 giai đoạn, 50 nhân vật, ba lục địa Á, Âu, Mỹ. Khán giả được đưa từ Việt Nam của những năm 1970 ngược lại Pháp trong giai đoạn giữa hai Thế Chiến, rồi lại sang New York trong những năm 1950. Tất cả liên quan đến một gia đình Pháp-Việt sống ở Hòn Gai đầu thế kỷ 20. Cuộc sống an nhàn, bình yên của họ trở nên sóng gió, bị thay đổi hoàn toàn vì những biến động của thế giới, vì những sự kiện lịch sử.

Cảm nhận chung của khán giả khi Hongaï hạ màn là hồi hộp, bất ngờ đến phút chót. Một vở kịch nhưng đầy kịch tính, diễn biến nhanh như một bộ phim trinh thám, gián điệp.

Một bức tranh lịch sử được dàn dựng rất sáng tạo và thành công, sự đan xen khéo léo giữa các nhân vật ở nhiều độ tuổi khác nhau trong cùng một cảnh, không làm người xem bị mất phương hướng cùng với những lời thoại đẹp và diễn xuất của diễn viên”.

Hongaï là một vở diễn rất khác so với những gì chúng ta thường thấy ở thể loại này. Cốt truyện tinh tế và thú vị, dàn dựng mạch lạc và hiệu quả, các diễn viên nhập vai một cách xuất sắc, tràn đầy năng lượng!

(Ý kiến của khán giả trên trang BilletReduc)

Đằng sau thành công này là đoàn kịch Collectif Rue 46 và tác giả, đạo diễn kiêm diễn viên La Belle Époque. Tại Liên hoan Avignon 2025, RFI Tiếng Việt đã gặp và phỏng vấn La Belle Époque và nghệ sĩ Franck Milin, nhập vai điệp viên Florence trong Hongaï.

RFI : Xin chào anh La Belle Époque và Franck Milin. Hongaï là một câu chuyện được nghiên cứu theo chiều hướng lịch sử. Ý tưởng được hình thành như thế nào ?

La Belle Époque : Về cơ bản, tôi muốn một câu chuyện kể về một người đi tìm một người đã mất tích từ lâu, từ cả hàng chục năm trước. Về một nơi xa xôi nào đó, tôi nghĩ có thể chọn giữa Nam Mỹ hoặc châu Á. Tôi bị cuốn theo hướng châu Á ngay bởi vì bà tôi sinh ra ở Việt Nam, nên điều đó rất có ý nghĩa với tôi. Và thế là hình thành câu chuyện kể về việc đi tìm một người mất tích từ lâu ở Việt Nam.

Ngay sau đó, tôi nảy ra ý tưởng về gián điệp vì tôi đam mê những câu chuyện gián điệp. Tôi đã nghe rất nhiều podcast của Radio France có tên là Espion, une histoire vraie (Điệp viên, một câu chuyện có thật). Đó là những câu chuyện có thật, khá hấp dẫn bởi vì hành trình của những điệp viên đó khá là lãng mạn. Qua những câu chuyện đó, tôi cũng hiểu được rằng đôi khi động cơ của họ mang tính ý thức hệ ít hơn là cảm xúc, và chúng gắn liền với cuộc đời, tình yêu và gia đình.

Thế là tôi tự nhủ đó sẽ là một câu chuyện gián điệp, sẽ có cựu điệp viên người Pháp, Gustave Duong, mật danh Florence, nằm vùng từ thời chiến tranh Đông Dương. Tiếp theo là có thêm điệp viên CIA, Rose McConaughey, được cử thay mặt cho Cơ quan tình báo đối ngoại của Pháp - SDECE để hồi hương hoặc giết chết Florence. Phải kiểm tra xem điệp viên nằm vùng đó có phải là kẻ phản bội hay không. Và đó là điểm khởi đầu của câu chuyện, và cuộc gặp gỡ giữa hai điệp viên này. Chúng ta bước vào cuộc sống, quá khứ của họ và khám phá ra rất nhiều điều.

RFI : Có 30 nhân vật, trải qua 15 thời kỳ khác nhau và trên ba lục địa (Á, Âu, Mỹ). Làm thế nào để có thể thay đổi từ giai đoạn này sang giai đoạn khác, bởi vì hiểu được một chút về lịch sử gia đình hoặc một giai đoạn đã là phức tạp trong khi ở đây, vở kịch có đến 15 giai đoạn khác nhau ?

La Belle Époque : Thực ra, viết về cuộc đời của các nhân vật, của hai nhân vật chính, mới là điều khó nhất, làm sao cho được mạch lạc từ đầu đến cuối. Sau khi tôi viết xong, chúng tôi trộn mọi thứ một chút, theo kiểu cảnh này sẽ hợp với chỗ này, cảnh kia hợp với chỗ kia. Đó là kiểu hiệu ứng mà tôi muốn, có nghĩa là nhảy từ giai đoạn này sang giai đoạn khác, từ thập niên 1930 sang 1950, từ đầu thế kỷ chuyển sang những năm 1970. Khán giả có thể thấy mất phương hướng một chút nhưng thường thì vẫn hiểu được mọi chuyện vào cuối vở kịch.

RFI : Điều gây ấn tượng cho khán giả là bối cảnh và giai đoạn được thay đổi rất nhanh trên sân khấu nhỏ, trong thời gian rất ngắn.

Franck Milin : Đó là nhờ khâu dàn dựng và ánh sáng, đặc trưng cho một địa điểm, một khoảnh khắc cụ thể, và cả nhịp độ trong hậu trường nữa. Hãy đến hậu trường xem chuyện gì diễn ra đằng sau cánh gà (cười) ! Các màn thay trang phục, chuyển âm nhạc nhanh một cách kinh ngạc.

RFI : Ngoài ra còn có thể thấy những lời giải thích giống như trong phim hành động, tình báo CIA của Mỹ, ví dụ tại địa điểm này, giai đoạn này hoặc ngày tháng này… để khán giả theo được mạch câu chuyện.

Franck Milin : Chính xác. Đó là nhờ dàn dựng, theo kiểu kết hợp kịch và một chút điện ảnh qua kiểu thông báo các địa điểm.

La Belle Époque : Đúng vậy. Có một khía cạnh rất điện ảnh trong đó, như Franck đã nói, với rất nhiều âm nhạc, nhịp độ khá nhanh, và rất nhiều video. Tôi thực sự thích điều đó, tôi rất thích phim truyền hình, điện ảnh, và tôi muốn thêm một chút khía cạnh đó vào kịch.

RFI : Khán giả như bị cuốn vào một bộ phim gián điệp với rất nhiều chi tiết hoặc thông tin lịch sử dù là câu chuyện hư cấu. Anh đã làm việc như thế nào về mặt đó ?

La Belle Époque : Tôi tìm kiếm rất nhiều về lịch sử. Thực ra, tất cả các nhân vật đều là hư cấu và không tồn tại nhưng tất cả các sự kiện trong vở kịch là thật. Cho nên mọi ngày tháng, thậm chí mọi thời điểm, đều được xác minh. Ví dụ việc ký kết Hiệp ước Đức-Liên Xô, Thế Chiến II kết thúc, tiếp theo là việc ký kết Hiệp định Paris chấm dứt Chiến tranh Việt Nam vào ngày 27/01/1973 mở ra trang mới. Mỗi bước ngoặt trong kịch đều trùng với ngày tháng của các sự kiện lịch sử lớn.

Franck Milin : Chúng tôi, với tư cách là diễn viên, cũng phải tự tìm hiểu một chút. Trước một kịch bản với cốt truyện chứa nhiều yếu tố lịch sử, chúng tôi cũng phải chú ý đến những gì mình đang diễn. Thêm vào đó, đoàn kịch của chúng tôi gồm những người đam mê lịch sử.

RFI : Về mặt kỹ thuật, hoàn toàn có thể hóa thân thành nhiều nhân vật khác nhau nhờ hóa trang. Nhưng làm thể nào để sống trong nhân vật đó, thể hiện được nhân vật đó trong khi một nghệ sĩ đảm nhiệm nhiều vai và thời gian chuyển vai rất nhanh và rất ngắn ?

La Belle Époque : Mỗi lần như vậy, cần phải tự hỏi nhân vật này là ai, động cơ của họ là gì, và phải thể hiện nhân vật đó như thế nào. Đó là cả một công trình nghiên cứu. Chúng tôi đã dành rất nhiều thời gian cho nó.

Vở kịch là một sáng tác cho Liên hoan Avignon. Đây là lần đầu tiên chúng tôi tham gia Liên hoan này. Nhưng chúng tôi đã chuẩn bị cho vở kịch này trong suốt hai năm và làm việc rất nhiều. Tôi bắt đầu viết vào tháng 06/2023, có nghĩa là được hai năm rồi. Và sau đó, chúng tôi bắt tay vào việc từ đầu năm 2024. Và sau đó, tất cả chúng tôi đều tự hỏi bản thân rất nhiều, thử thách bản thân về các nhân vật.

Franck Milin : Chúng tôi dành rất nhiều tâm huyết cho tất cả những nhân vật phụ. Về những nhân vật chính, tôi nghĩ rằng trong quá trình xây dựng nhân vật với tư cách là diễn viên, hành trình của họ khá rõ ràng và nhanh chóng. Còn những nhân vật phụ, những người thêm thắt những chi tiết nhỏ vào câu chuyện chúng tôi kể, thì vẫn cần thêm một chút công sức trên sân khấu, một chút suy ngẫm cá nhân của diễn viên, và thảo luận với đạo diễn. Đó là một quá trình xây dựng nhân vật, hiểu thêm một chút những thách thức của từng người.

RFI : Vở kịch mang tên Hongaï nhưng người ta có cảm giác không có mối liên hệ nào với câu chuyện gián điệp. Tuy nhiên, khi xem vở kịch, người ta hiểu rằng đó là nơi câu chuyện bắt đầu.

La Belle Époque : Đúng vậy, Hòn Gai là nơi bà tôi sinh ra. Rồi Chiến tranh Đông Dương nổ ra, bà rời Đông Dương vào năm 1951 cùng với gia đình. Và họ chưa bao giờ trở lại, mặc dù nơi đó là cả tuổi thơ của họ.

Tôi lớn lên đắm chìm trong câu chuyện phi thực dân hóa giữa Pháp và Việt Nam. Và sự kiện đó đã truyền cảm hứng cho câu chuyện này bởi vì cuộc sống của bà tôi và người thân bị đảo lộn bởi những sự kiện của thế kỷ 20. Tôi không muốn kể câu chuyện của tổ tiên mình, mà là câu chuyện của tất cả những người đã sống qua những biến động lớn, các cuộc chiến tranh thế giới, Chiến tranh Lạnh, phi thực dân hóa… Và đó chính là nguồn cảm hứng cho câu chuyện.

Vậy nên, tên vở kịch là Hongaï như một lời tri ân. Và nó như một lời mời chu du, cho nên tấm áp phích của vở kịch được lấy hình ảnh vịnh Hạ Long. Thực ra, đúng như chị nói, người ta hiểu được ý nghĩa khi xem vở kịch. Tôi muốn nói với khán giả rằng trong câu chuyện Hongaï, đó là nơi mọi thứ bắt đầu và cũng là nơi mọi thứ kết thúc.

RFI : Tên của đoàn kịch Collectif Rue 46 cũng gây tò mò. Tại sao lại là tập thể - collectif ? Và tại sao lại là Rue 46 ?

Franck Milin : Nhóm đã tồn tại khoảng mười năm. Tại sao lại là “tập thể” mà không phải là “hội”, bởi vì đó là một gia đình phát triển qua từng dự án. Tôi coi đó là một gia đình mà vai trò của mỗi người không phải là cố định. Nghĩa là, họ có thể là diễn viên trong dự án này, rồi lại là đạo diễn trong một dự án khác, hoặc là quản lý sân khấu hoặc thiết kế bối cảnh. Có nghĩa là vai trò luôn luôn thay đổi.

La Belle Époque : Ví dụ, tôi đóng trong Richard III của Shakespeare. Tôi đóng cùng Franck và Cyrielle Buquet, hai nghệ sĩ đóng nhân vật chính trong Hongaï. Chúng tôi vẫn đổi vai tùy theo dự án.

Franck Milin : Và tên của nhóm ra đời từ trải nghiệm sân khấu đầu tiên mà chúng tôi thực hiện cùng nhau, đó là vở 46, Wessex Grove, được Jean-Philippe Brayé chuyển thể và đạo diễn từ tác phẩm The Homecoming của Harold Pinter. Và đó là lý do tại sao tên của nhóm được gọi là Collectif Rue 46.

RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn La Belle Époque và Franck Milin, đoàn kịch Collectif Rue 46.