Quỹ An Sinh Xã Hội - Sécurité Sociale tròn 80 tuổi. Pháp tự hào có hệ thống an sinh xã hội công bằng nhất tại châu Âu và còn rộng hơn thế nữa. Là biểu tượng của công bằng xã hội, là thành tựu tiêu biểu nhất cho đồng thuận giữa các tầng lớp « chủ và thợ » trong giai đoạn tái thiết kinh tế hậu Thế Chiến Thứ Hai, quỹ Sécurité Sociale liên tục là một gánh nặng tài chính, thâm hụt ngân sách kinh niên. Đâu là những thách thức để có thể tồn tại và bảo vệ « ngọn hải đăng » về công bằng xã hội trên thế giới ?  

« Đến tháng 7/1946 Quỹ An Sinh Xã Hội -Sécurité Sociale và Quỹ Trợ Cấp Gia Đình Caisse d’Allocation Familiale bắt đầu hoạt động. Ngay từ đầu 1946 những người đóng góp lập tức trông thấy hoàn cảnh của họ được cải thiện nhiều » : Bộ trưởng Lao Động Pháp Ambroise Croizart, một người cộng sản dưới chính phủ lâm thời của tướng Charles de Gaulle sau Thế Chiến Thứ Hai đã thông báo như trên vào tháng 10/1945. Cùng lúc Quỹ An Sinh Xã Hội Sécurité Sociale mà người Pháp là « la Sécu » đã bắt đầu « xử lý » hồ sơ đầu tiên, hỗ trợ bệnh nhân 

« La Sécu » : kết quả từ một sự đồng lòng trong xã hội

Trên đài phát thanh France Culture, Eric Chenut, giám đốc điều hành Quỹ Bảo Hiểm Bổ Sung Quốc Gia -Fédération Nationale de la Mutualité Française, nhắc lại điểm khởi đầu : « La Sécu » là một biểu tượng của những tiến bộ trong xã hội Pháp trong thời kỳ tái thiết sau chiến tranh, trong thời kỳ mà giới chủ và thợ và các đảng phái chính trị, bất luận tả hữu cùng đặt quyền lợi chung lên trên hết : 

 « Quỹ an sinh xã hội bắt đầu nảy sinh từ thời Đệ Nhị Thế Chiến, trước khi tàn chiến tranh. Đây là một sự đồng thuận chưa từng thấy giữa các thành phần trong xã hội. Khi đó trong xã hội, trong hàng ngũ kháng chiến, những người đi theo chủ nghĩa cộng sản, những người đi theo đảng xã hội và cả những người đi theo tướng de Gaulle, giữa giới chủ và thợ thuyền … Tất cả đều đồng lòng để hướng tới một mô hình xã hội công bằng hơn, ở đó mọi người cùng tránh được cảnh bần cùng, tránh được những chia rẽ trong xã hội. Tất cả các thành phần trong xã hội khi đó đều hướng tới ý tưởng đầy nhân tính, vì một xã hội hài hòa, nơi mà mỗi công dân có trách nhiệm che chở, bảo vệ những người chung quanh. Sự liên đới đó dẫn đến việc mọi người cùng phải đóng góp. Đóng góp cho một quỹ an sinh xã hội. Nỗ lực chung này được giới chủ, giới làm công chia sẻ. Mục đích là làm thế nào để tránh được những hậu quả tai hại của bệnh tật, tránh được rủi ro tai nạn lao động gây nên, giúp đỡ người nghỉ hưu, hỗ trợ những gia đình đông con ».

Quỹ Sécurité Sociale chính thức ra đời từ hai sắc lệnh được ban hành vào các ngày 4 và 19 tháng 10 năm 1945. Vào thời điểm đó, vực dậy đất nước sau mười năm khủng hoảng kinh tế và chiến tranh. Các lực lượng chính trị chủ chốt (khi đó là đảng Cộng Sản, Xã Hội và phe của tướng de Gaulle cánh hữu) cùng hướng đến mục tiêu xây dựng một hệ thống bảo vệ xã hội phổ cập.

Đây cũng là một sự tiếp nối trong truyền thống lâu đời hơn. Nhà sử học Léo Rosell đại học Paris Dauphine lưu ý : Từ cuộc Cách Mạng 1789 tại Pháp đã nảy sinh ý tưởng trợ cấp xã hội là một nghĩa vụ thiêng liêng của một quốc gia đối với từng cá nhân. Trong suốt thế kỷ XIX, ý tưởng về một hệ thống bảo vệ xã hội phổ cập dựa trên tinh thần đoàn kết quốc gia đã lớn mạnh dần và thêm vào đó là những hướng đi để bảo vệ tần lớp công nhân trên tinh thần liên đới.

Eric Chenut, giám đốc quỹ an sinh xã hội bổ sung của Pháp nêu bật những thành tựu về mặt y tế, xã hội mà Quỹ Sécurité Nationale cùng FNMF đã mang lại :

 « Nhờ có quỹ an sinh xã hội, cộng thêm với bảo hiểm bổ sung còn được gọi là Mutuelle giúp các phí tổn y tế giảm đi đáng kể. Về mặt ý tế, người Pháp được bảo vệ tốt nhất trong toàn khối châu Âu. Đây là một may mắn rất lớn. Nhờ thế mà tuổi thọ của dân Pháp tăng thêm được 40 %, tỷ lệ tử vong nơi trẻ em giảm đi 15 lần so với 80 năm về trước ».

Sử gia chuyên nghiên cứu về xã hội Pháp Léo Rosell lưu ý : từ ngày hoạt động đến nay, câu hỏi chính luôn là các nguồn chi và thu của quỹ này. Năm 1946 ngân sách của « La Sécu » đã là đề tài dẫn tới những cuộc tranh cãi « nảy lửa » ở Quốc Hội. Năm 1967 tổng thống Georges Pompidou là người đầu tiên nói đến « Le Trou de la Sécu » thâm hụt sâu như một cái hố của Quỹ An Sinh Xã Hội.

Năm 2024 quỹ này thu vào 628 tỷ euro (từ các khoản đóng góp xã hội của giới chủ, của những người làm công ăn lương, từ những người còn trong tuổi lao động và cả từ những người đã về hưu, cũng như từ nhiều loại thuế khác), nhưng lại chi ra 643 tỷ euro bảo đảm trợ cấp y tế cho 68 triệu dân Pháp. Thâm hụt ngân sách của quỹ này năm ngoái là hơn 15 tỷ euro, tăng lên gấp rưỡi so với hồi năm 2000. Mỗi lần kinh tế bị khủng hoảng hay có biến cố bất thường như hồi đại dịch Covid 2019 lập tức thâm hụt của quyx Sécurité Sociale lại bị đẩy lên cao. Năm 2020 khi mà toàn bộ nước Pháp bị « đóng cửa » để chống dịch, kinh tế bị đóng băng vì virút Corona SARS Cov2 ; không biết bao nhiêu người vào bệnh viện, bắt hàng ngàn người phải nghỉ việc và làm xét nghiệm miễn phí … thì thâm hụt ngân sách của Quỹ An Sinh Xã Hội năm 2020 đụng trần 40 tỷ euro !

Eric Chenut trên đài Pháp thanh France Culture giải thích vấn đề dân số của Pháp khiến hiện tượng « thâm hụt kinh niên » của quỹ này là một tiến trình « không thể đảo ngược » :

« Ban đầu, toàn bộ quỹ an sinh xã hội đều dựa vào các khoản đóng góp của giới chủ và người làm công ăn lương. Thế nhưng rồi tình hình dân số ở Pháp đã thay đổi rất nhiều từ sau Đệ Nhị Thế Chiếu đến nay. Ở vào thập niên 1940-1950 thì 5 người đang làm việc đóng góp để cho lương hưu của 1 người, tỷ lệ này hiện tại là 1,6 và trong tương lai, đến cuối thập niên này sẽ là 1,2. Nói cách khác các khoản đóng góp của mỗi người còn đang đi làm cho quỹ hưu trí càng lúc càng nặng. Thêm vào đó, số người về hưu tại Pháp cũng đã tăng lên nhiều so với những thập niên trước đây. Thành thử không thể chỉ trông chờ vào đóng góp của giới chủ và người còn trong tuổi lao động. Từ những năm 1980 các chính phu liên tiếp tìm kiếm các nguồn tài trợ bổ sung để quỹ an sinh xã hội có thể tồn tại trong một môi trường mà cạnh tranh với các quốc gia khác trên thế giới càng lúc càng mạnh. Cụ thể là chính phủ huy động thuế CSG và một phần thuế trị giá gia tăng TVA cho quỹ an sinh xã hội. Hiện nay 1 phần  3 thu nhập của quỹ này do giới chủ và giới làm công ăn lương đóng góp, hơn 40 % các khoản chi tiêu của quỹ an sinh xã hội do thuế CSG và TVA đóng vào, cộng thêm với một số thuế đặc biệt đánh vào rượu hay thuốc là chẳng hạn (...) Aicũng biết nhu cầu của quỹ an sinh xã hội càng lúc càng lớn, do dân số đang già đi. Nhu cầu về ý tế càng lúc càng nặng. Thí dụ như một người ngoài 75 tuổi, sức khỏe suy yếu, nhu cầu về y tế cao gấp 3 lần so với 1 người còn trong độ tuổi 30. Cùng lúc, thì từ nay đến năm 2050, số người già trên 75 tuổi ở Pháp sẽ cao hơn gấp 3 lần so với hiện tại. Trong những điều kiện đó, ngân sách của quỹ an sinh xã hội không thể nào được cân bằng ».

Dân số của Pháp đang trên đà lão hóa có nghĩa là số người trong tuổi lao động đóng góp cho quỹ càng lúc càng ít. Trái lại nhu cầu về y tế của xã hội thì lại không ngừng gia tăng. Người cao tuổi được chăm sóc tốt hơn, tăng thêm tuổi thọ.

Theo các dự báo đến ngưỡng 2050 nước Pháp sẽ phải dành hẳn từ 3 đến 5 % GDP chỉ để tài trợ cho các khoản chi phí và bảo hiểm về y tế. Theo thẩm định của Liên đoàn quốc gia về an sinh xã hội FNMF, với hệ thống an sinh xã hội của Pháp hiện nay, để được xã hội gánh vác bớt một phần phí tổn y tế khi cần mua thuốc, đi khám bệnh hay nhập viện, để vẫn nhận được một phần lương cho dù có phải nghỉ ốm, để được hưởng trợ cấp gia đình tùy theo thu nhập và số đông con cái… mỗi ngày trung bình, một người Pháp phải chịu đóng vào quỹ chung cho xã hội 11 euro. Eric Chenut điều hành quỹ này đánh giá : đây là cái giá không quá đắt, mà lại cho phép tất cả cùng được giúp đỡ. Ông đánh giá cao sự liên đới này trong xã hội ở Pháp.

Trong bối cảnh ngân sách Quỹ An Sinh Xã Hội bị thâm hụt một cách thường trực, giải pháp hiển nhiên nhất là « giảm chi » mà « tăng thu ». Một số tiếng nói cho rằng, ngừng trợ cấp cho những người có thu nhập cao -nhưng họ vẫn phải đóng góp cho xã hội, để chỉ tập trung vào những đối tượng cần được giúp đỡ, có thể là một giải quyết gánh nặng này. Nhưng Michael Zemmour, giáo sư kinh tế Đại học Paris Dauphine cho rằng đề xuất sau cùng này động chạm đến bản chất của mô hình xã hội Pháp, vốn dựa trên nguyên tắc « phổ quát » :

« Các nghiên cứu cho thấy quỹ an sinh xã hội là một công cụ tuyệt vời tạo nên bình đẳng trong xã hội, để phân phối lại lợi tức cho người dân … Nguyên tắc cơ bản là đóng góp của mỗi người tùy thuộc vào khả năng, tùy thuộc vào mức thu nhập, vào thuế trị giá gia tăng hay thuế xã hội CSG. Đổi lại thì chúng ta được giúp đỡ về tài chính khi đau ốm. Sự giúp đỡ đó tùy thuộc vào nhu cầu về y tế, vào tình trạng sức khỏe của mỗi người. Nguyên tắc này dễ chấp nhận được bởi vì khi đóng góp cho quỹ an sinh xã hội, là đóng góp cho bản thân. Nhưng nếu may mắn, không phải sử dụng đến số tiền đó, thì những đóng góp này được dùng để tài trợ các phí tổn y tế cho những người không có điều kiện ».

Một cơ đồ cho xã hội

Thực tế không thể chối cãi là dân số Pháp đang già đi, nguồn lực lao động giảm sụt. hệ quả kèm theo là khả năng tạo ra thêm của cải cho đất nước bị tác động trong lúc nhu cầu về y tế không ngừng gia tăng. Đối với quỹ y tế không thể tránh khỏi tình trạng bội chi. Nhìn đến quỹ hưu bổng, áp lực với những người trong tuổi lao động ngày càng nặng.

Cùng lúc, xã hội Pháp hiện tại không còn « đồng lòng » như 80 năm về trước. Eric Chenut điều hành quỹ xã hội FNMF đã nhấn mạnh rằng, sở dĩ mà người Pháp gắn bó với quỹ Sécurité Sociale trước hết đây là một di sản chung của xã hội Pháp. Đây không là di sản của cánh tả hay cánh hữu, của một tầng lớp trong xã hội mà Quỹ này được hình thành khi mà tất cả cùng theo đuổi mục đích : tạo điều kiện giảm thiểu những rủi ro về y tế, đề phòng tai nạn, hay bệnh tật cướp đi cơ hội của những con người sinh sống trên cùng một đất nước. Ý tưởng về một cơ đồ chung cho nước Pháp của những năm sau Thế Chiến Thứ Hai đó nay không còn nữa. Các đảng phái chính trị Pháp, và những hố sâu trong xã hội Pháp ngày nay làm phai mờ lợi ích chung của đất nước. Để tiếp tục tồn tại với hy vọng được mừng thọ 100 tuổi, Quỹ An Sinh Xã Hội Pháp đương nhiên phải thích nghi với môi trường cạnh tranh quốc tế càng lúc càng khốc liệt hơn. Từng là một ngọn hải đăng của thế giới về những tiến bộ xã hội, quỹ Sécurité Sociale của Pháp cũng vẫn bị những rào cản về tài chính trói buộc.