W drugim odcinku nowego sezonu podcastu „Czas odzyskany” o figurze kozła ofiarnego rozmawiamy z Janem Maciejewskim, autorem książki „Nic to! Dlaczego historia Polski musi się powtarzać”. Na czym polega figura kozła ofiarnego? Wspólnota go potrzebuje, bo sama może zawiązać się tylko wokół założycielskiego aktu przemocy, a akt przemocy trzeba przeprowadzić na kimś. Jednak najważniejsze w koźle ofiarnym jest to, że on sam wierzy, że nim jest.

Z Janem Maciejewski rozmawiamy o tytułowej figurze i jej teorii stworzonej przez Rene Girarda – to przez nią autor czyta dzieje naszego kraju ostatnich dwóch stuleci. Pisze o księciu Józefie Poniatowskim i o bracie Albercie, o Smoleńsku i o Jarosławie Marku Rymkiewiczu – i te wszystkie wątki poruszamy w podcaście.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

„Jest więc rzeczą widoczną, że najlepsza wspólnota polityczna składa się z obywateli stanu średniego i że te państwa są najlepiej rządzone, w których stan średni jest liczny, a jeśli to możliwe – silniejszy od obu pozostałych”. Tak pisał o tym dawno temu Arystoteles w „Polityce”, wiążąc obywateli stanu średniego z umiarkowanymi poglądami. Kto rozejrzy się po świecie dzisiaj, może spytać: gdzie są te poglądy? Gdzie one się podziały? Co spowodowało, że wyparowały?

Do rozmowy na ten temat zaprosiłem Lejba Fogelmana - prawnika i historyka idei, doktora Columbia University i Uniwersytetu Harvarda, senior partnera w kancelarii Greenberg & Traurig. Rozmawiamy o tym, z jakimi zagrożeniami spotyka się dziś centryzm i o tym, dlaczego wybuchły radykalizmy. Rozmowa, jak na ogół z Fogelmanem, krąży, wpada w dygresje, zmienia stulecia i geograficzne przestrzenie. Zapraszam do jej wysłuchania.

Zdjęcie Lejba Fogelmana: Artur Zawadzki REPORTER / Eeast News

Trendu nie da się nie zauważyć: gdzie kiedyś błyszczało wino i pieniło się piwo, jest trzeźwość. Oto korzystanie z używek – przede wszystkim z alkoholu – stanęło pod znakiem zapytania, reklamowanie go stało się w społecznym odczuciu zbrodnią, rynek zalały trunki zeroprocentowe. Skąd się ten trend wziął? Jak sprzedane zostało ludziom powstrzymywanie się?

O tym rozmawiam z Juliuszem Strachotą – pisarzem i podcasterem, współautorem, obok Jakuba Żulczyka, książki „Co ćpać po odwyku” i współprowadzącym podcastu pod tym samym tytułem. Rozmawiamy o drodze życiowej Julka, odnalezieniu spokoju i przekonywaniu do trzeźwości inaczej, niż w sposób kaznodziejski. A także o sukcesie i pieniądzach. Oraz o chodzeniu po lasach.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

Bywał mityczny – nie tylko w polskiej wyobraźni, w której przez długi czas to, co zachodnie, oznaczało zwyczajnie to, co lepsze. Nie: także we własnej, w której idea zachodniości wdarła się na postument i nie chciała z niego zejść. Potem, kiedy za sprawą kilku filozofów okazało się, że u jego podstaw stoją ludzkie popędy i przemoc, z cokołu zaczął spadać i spada do dzisiaj, bezustannie. Ale spaść nie może, bo nikt nie wymyślił nic lepszego.

Do rozmowy o Zachodzie jako obszarze ideowym zaprosiłem prof. Agatę Bielik-Robson – filozofkę związaną z Polską Akademią Nauk i Uniwersytetem w Nottingham. Rozmawiamy o tym, jak Zachód zaczął być względem siebie podejrzliwy – tu ze szczególnym uwzględnieniem powieści Josepha Conrada – i jak ta podejrzliwość stała się w dyskursie dominująca. Jaka była w tym rola uniwersytetów i rewolucji lat 60. ubiegłego stulecia? To długi odcinek, ale krótko się o tym opowiedzieć nie da.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

„Boga nie ma, jest życie” - taki tytuł nadał swojej najnowszej książce prof. Piotr Augustyniak, filozof, niegdysiejszy zakonnik. Zgromadzone w tym tomie teksty to próba opisu alternatywnego, wobec tego proponowanego przez chrześcijaństwo, doświadczenia duchowości. Takiego, w którym to nie instytucjonalna wspólnota, lecz indywidualne poczucie jedności z rzeczywistością jest ważne. Augustyniaka nazywa je z grecka „kairosem”.

Nagrywaliśmy tę rozmowę w szczególnym momencie - okresie, gdy tron władcy kościoła katolickiego był pusty, już po śmierci Franciszka, zaś przed wyborem Leona XIV. Być może dlatego jest tak swobodna; Augustyniak nie boi się myśleć i prowokować. Mówimy o Jezusie jako przywódcy hippisowskiej komuny i o tym, czy mógłby się okazać Charliem Mansonem; o Platonie wsiadającym na statek do Syrakuz; wreszcie - o Wielkim Inkwizytorze. Zapraszam.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

Są wszechwładne. Nieważne, kto zmienia się na fotelu prezydenta i premiera – za to, jak działa państwo, odpowiadają one, i jest w tym coś pozytywnego. Stanowią przecież grono ludzi dobieranych na zasadach merytokratycznych. To tylko jeden z wielu mitów, jakimi obrosły tajne służby – ten, który ustawia ramę dla innych, w których mogą się dziać wybuchy, szantaże, wszystko.

Gdzie kończy się mit służb, a zaczyna prawdziwa praca wywiadowcza? Do rozmowy na ten temat zaprosiłem pułkownika Włodzimierza Sokołowskiego, w cywilu znanego jako Vincent V. Severski, autor powieści szpiegowskich. Rozmawiamy o tym, jak werbować i jak się nie dać zwerbować, co jest najlepszym punktem wyjścia do werbunku, o „Protokołach mędrców Syjonu” i Umbercie Eco. Zapraszam do wysłuchania odcinka.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

Długo się wydawało, że oligarchia jest wyłącznie na Wschodzie – tam, gdzie na styku biznesu i polityki rodzą się bajeczne fortuny, ich posiadacz wszakże łatwo może wypaść z politycznych łask. Tymczasem co najmniej od wyboru Donalda Trumpa na prezydenta USA coraz głośniej mówi się o tym, że oligarchia powstaje w krajach Zachodu. Czy da się jej uniknąć? To dobre pytanie, bo: jak całkowicie wyplenić z polityki pieniądze? A skoro nie da się jej uniknąć, to czy można ją obrócić na korzyść liberałów?

To tematy rozmowy z doktorem Igorem Czerneckim – historykiem idei i filantropem. Zaprosiłem go, ponieważ kilka tygodni temu opublikował wezwanie do polskich przedsiębiorców, by wzięli odpowiedzialność za demokrację w naszym kraju, i samemu, jako szef Edukacyjnej Fundacji im. Romana Czerneckiego, finansuje inicjatywy, które się do jej stanu dokładają. Co różni go od Elona Muska? Czy jego działalność to tylko kaprys? To tylko niektóre z tematów naszej rozmowy.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

Świat jest wstrętny, a przede wszystkim ludzie. Najlepiej byłoby uciec od nich na pustynię. Albo ukryć się w lesie. Albo w chacie na dalekiej prowincji – wszystko to jednak wszakże tak, by ludzie o tym wiedzieli, bo bez wiedzy tych, których darzymy niechęcią, o tym, że ich ową niechęcią darzymy – nie ma mizantropii. Ona jest tematem dzisiejszego odcinka, a pretekstem do rozmowy – nowa powieść Krzysztofa Vargi pt. „Śmiejący się pies”.

Varga przyzwyczaił czytelników do mizantropijnych bohaterów – zawsze pisał o takich. Ale „zawsze” oznacza także „w innych czasach”. Dziś rozmawiamy o tym, jak mizantropia w jego książkach się zmieniała i skąd się wzięła; jak różnią się mizantropie narodowe i jakie jest tej różnicy źródło. A także o tym, co przed mizantropią ocala – albo co ocala mizantropa.

Zdjęcie Krzysztofa Vargi: Zofia Dimitrijevic

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

Czy historia przebiega według pewnych ustalonych praw i czy da się ją nie tylko zrozumieć, ale też przewidzieć? W dziejach ludzkiej myśli wielu było takich, którzy uważali, że tak. W XXI wieku do ich grona dołączył Peter Turchin, rosyjsko-amerykański biolog i, jak sam nazwał tę dziedzinę, kliodynamik. W wydanej w Polsce pracy „Czasy ostateczne” stworzył koncepcję cyklu historycznego wynikającego z działania pompy bogactwa i nadprodukcji elit.

Jak można tę koncepcję zastosować do współczesnych nam czasów? To temat rozmowy z Marcinem Giełzakiem – publicystą i historykiem, współprowadzącym podcast „Dwie lewe ręce”, autorem książek takich jak „Antykomuniści lewicy” i „Wieczna lewica”. Rozmawiamy o tym, czy można się z tego cyklu wyrwać, a jeśli nie – to jak światle się w nim odnaleźć, niezależnie od tego, na którym szczeblu społecznej drabiny jesteśmy.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube. 

Wiemy, jaki jest – to człowiek obdarzony bogactwem i dobrym smakiem, jak śpiewał Mick Jagger. No, może nie człowiek, ale przecież, jak sam stwierdza w „Fauście”, nic, co ludzkie nie jest mu obca. O kim mowa? O Belzebubie, o Lucyferze, o Gwieździe Zarannej, o Mefiście, o Przeciwniku, o Królu Much. Miana można mnożyć i mnożyć: mowa o diable, figurze, która od kilku stuleci przyciąga i fascynuje, zjawiając się wszędzie, gdzie można wprowadzić nieporządek.

O diable i diabelskości rozmawiam z Andrzejem Chyrą, który gra Mefista w spektaklu „Elizabeth Costello” Krzysztofa Warlikowskiego, a w „Aniołach w Ameryce” tego samego reżysera zagrał Roya Cohna. Do tego, że łotr ma jego twarz, polskich widzów przyzwyczaił już rolą Gerarda w „Długu” Krzysztofa Krauzego prawie trzy dekady temu. Tym odcinkiem zaczyna się nowy sezon „Czasu odzyskanego”, w którym porozmawiam też o Bogu.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.