Hoewel Nederlandse en Belgische kloosters zelden nieuwe kandidaat monniken of monialen ontvangen, zijn ze wel erg populair bij het brede lekenpubliek. Velen gaan erheen voor spirituele retraites of om enkele dagen de stilte op te zoeken. De sfeer van kloosters blijft blijkbaar een grote aantrekkingskracht uitoefenen. Maar dat roept ook een interessante spanning op. Van oorsprong vormt het monastieke leven immers een poging om een gemeenschapsvorm uit te bouwen die wat haaks staat op de seculiere wereld. Weinigen voelen zich echter geroepen om verder te gaan in de radicalere aspecten. Je zou misschien zelfs kunnen stellen dat er sprake is van een zeker ‘spiritueel toerisme’.

Ook in Indische ashrams en boeddhistische kloosters kom je wel eens mensen tegen die vooral van de ene naar de andere hoppen als onderdeel van een gekend circuit. Niettemin is daar evengoed sprake van utopisch gedachtegoed en stevige vormen van spirituele verinnerlijking. Dat is ook helemaal niets nieuws. Zelfs bij de woestijnvaders en -moeders zag je dat al. Zij worden dikwijls als toonbeelden gezien van mensen die een poging ondernamen om een religieuze het beleven van een religieuze utopie. Maar ook bij hen, in de Egyptische woestijn van de 3de eeuw, was er erg veel spiritueel toerisme. Het had op sommige vlakken zelfs wat weg van het hippietoerisme van 20ste eeuw in India.

Staan ‘toerisme’ en ‘utopie’ elkaar dus in de weg of horen ze net inherent bij elkaar? Kunnen we de twee eigenlijk wel contrasteren? Want is de realiteit niet vooral een kwestie van grijstinten en minder van een helder zwart-wit? Om deze vraagstukken te bespreken, leek het Paul en Jonas niet meer dan logisch van Thomas Quartier uit te nodigen naar de Shambhala studio. Aangezien hij niet alleen zelf benedictijns monnik is maar ook aan de Radboud Universiteit en de KU Leuven vakken doceert rond rituelen, liturgie en monastieke spiritualiteit, was hij de geknipte gast voor deze contemplatieve aflevering waarin we zelfs onderzoeken wat kloosters en ashrams gemeen hebben met tax free zones in de luchthaven.

-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠⁠Volzin⁠⁠.

In een vorige aflevering hadden Paul en Jonas het over heilige koningen en hemelse regeringen omdat men in veel religieuze en spirituele contexten ervan uit lijkt te gaan dat het goddelijke kan belichaamd worden in specifieke personen. Maar ook specifieke locaties worden soms een sacrale kracht toegekend. Belangrijke heilige plaatsen zoals de Masjid al-Haram in Mekka of de verschillende Indische steden waarin een Kumbh Mela plaats vindt, kunnen vele miljoenen pelgrims aantrekken. Ze hopen er het goddelijke intenser te ervaren. Velen lijken dat ook effectief te doen. Paul en Jonas stellen zich dan ook de vraag hoe dat precies komt. Gaat het om een soort pyschologische projectie? Of zijn er werkelijk mysterieuze krachten aan het werk op beide locaties? En als er zo’n mysterieuze kracht aanwezig is, was het dan deze die ervoor zorgde dat het een heilige plaats werd, of is het juist de eeuwenlange devotie van mensen op die specifieke plek die ervoor zorgt dat er zo’n kracht ontstaat?

In hun gesprek gaan Paul en Jonas ook deze keer de wereld rond. Ze reizen van de boeddhistische kloosters in Tibet, naar het mausoleum van Imam Reza in het Iraanse Mashhad. Paul vertelt over zijn eigen ervaringen in Indische tempels waar stenen beelden plots gingen bewegen en Jonas vertelt over de kracht van een Mariaal heiligdom in Efese. Maar voor Jonas gaat het deze keer ook over iets dicht bij huis. Hij woont namelijk in een oude kluis, op een heuvel in een Limburgs bos, waar eeuwenlang verschillende generaties kluizenaars verbleven. Deze kluis van Bolderberg is eveneens verbonden met allerhande intrigerende verhalen over mysterieuze uitwisselingen tussen hemel en aarde.

-------

In memoriam "Willy Aerts". In de aflevering vertelt Jonas het mysterieuze verhaal van Willy Aerts' eerste dag in de kluis van Bolderberg. Willy overleed op 5 september 2024.

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠⁠Volzin⁠⁠.

Als het aan Paul lag, dan zou hij in het lijstje van de gekende grote religies zoals christendom, boeddhisme, islam en hindoeïsme nog een categorie toevoegen: hemelse regeringen. Van de farao’s in Egypte tot de Chinese keizers, in de loop van de geschiedenis zie je uitermate vaak dat er een cultus ontstaat rond goddelijke leidsmannen. Van hen wordt verwacht dat zij de brug vormen tussen hemel en aarde. Niet allen door middel van specifieke rituelen maar ook door een rechtvaardig beleid zorgen zij in de ogen van de bevolking ervoor dat de kosmische orde in balans blijft en bijgevolg ook de orde in de samenleving. In verschillende regio’s is dat idee nog steeds sterk aanwezig en oefent het een sterke invloed uit op de samenleving.

Paul en Jonas bespreken vanuit die optiek de goddelijke dimensie van het koningshuis in Thailand, de status van Xi Jing Ping in China en we wijze waarop zowel vroeger als vandaag in veel Aziatische gebieden de hemelse en de aardse orde samen gedacht werden en worden. Dat alles plaats dan ook veel vraagtekens bij de houdbaarheid van de scheidslijn tussen seculier en religieus. Meer nog, dergelijke concepten zijn misschien eveneens aanwezig in regio’s die zichzelf als seculier bekijken. Wordt door sommige fracties in de VS niet een goddelijke koningschap rond Trump gecreëerd? En in welke mate is de bureaucratische orde van de alles overwoekerende excelfiles ondertussen een quasi hemels beleid geworden waarvoor we allen de knieën voor buigen? Wie onze wereld vanuit deze specifieke religieuze categorie analyseert, gaat één ander plots anders zien.

-------

De afbeelding toont een straatbeeld uit Thailand, met een grote foto van de Thaise koning naast een publiek naast een San Phra Phum (een 'geestenhuisje').

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠⁠⁠Volzin⁠⁠⁠.

Jonas klopte nog eens aan bij onderzoeker Arjan Sterken. Enige tijd geleden volgde Arjan immers een cursus spiritualiteit en theosofie in het Theosofisch Centrum Nijmegen. Daar wilde Jonas alles over horen. De theosofie is vandaag misschien niet meer zo populair, maar zoals Arjan het zegt: “deze beweging was zo invloedrijk dat je niet kan begrijpen hoe het moderne religieuze en spirituele landschap eruitziet zonder basiskennis van de theosofie.” Dat is ook waarom hij in zijn cursus Nieuw Religieuze Bewegingen aan de universiteit van Nijmegen steevast begint met de oprichting van de theosofie door de controversiële Helena Blavatsky en Henry Steel Olcott. Talloze ideeën die vandaag gemeengoed geworden zijn in uiteenlopende New Age en spiritualiteitskringen, vind je ook terug in de theosofische literatuur van het begin van de 20ste eeuw. Eén voorbeeld daarvan is het geloof in de graduele ontplooiing van de menselijke ziel in opeenvolgende reïncarnaties. Een ander voorbeeld is het idee dat een oeroude, esoterische wijsheid verborgen zit in alle religieuze tradities, maar dat die bedolven werd onder problematische uiterlijkheden. De theosofen waren niet de eersten die deze ideeën propageerden, maar de vele theosofische genootschappen die van de VS tot Indonesië het levenslicht zagen, zorgden er wel voor dat ze populair werden bij de elite en de hogere middenklasse. Ook waren belangrijke spirituele figuren zoals Rudolf Steiner, D.T. Suzuki, en Jiddu Krishnamurti oorspronkelijk met de theosofie verbonden.

Omwille van het grote belang van de theosofie, stond deze stroming ook centraal in de allereerste aflevering van Groetjes uit Shambhala. Paul en Jonas doken toen wat dieper in haar geschiedenis en impact. Deze nieuwe aflevering met Arjan vormt daarop een welkom vervolg. Jonas en Arjan bespreken immers hoe de hedendaagse theosofie schijnbaar enkele cruciale transformaties onderging. Figuren als Blavatsky en Olcott verdwenen naar de achtergrond (evenals de boodschappen van de Mahatma’s), maar iemand als Jiddu Krishnamurti, die zich in zijn latere leven erg kritisch uitliet over de theosofie, wordt vaak aangehaald. Ook de oorspronkelijke theosofische tendens om heel diep te graven in oude teksten en geschiedenissen in de hoop verloren geraakte wijsheden te ontdekken, is niet meer zo sterk aanwezig. Spirituele ervaring en persoonlijke intuïtie staan nu veel centraler. Vanuit die optiek lijkt het erop dat we een erg boeiende dynamiek kunnen ontwaren: de theosofie die ooit de motor vormde achter verschillende vormen van moderne esoterische spiritualiteit, lijkt nu op haar beurt sterk beïnvloed te worden door de nieuwe tendensen binnen diezelfde spiritualiteit.

-------

Foto: een portret van Helena Blavatsky (met eigen inkleuring).

‘Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠⁠Volzin⁠⁠.

India wordt vaak voorgesteld als een land van diepe spiritualiteit en grote religieuze tolerantie. Van oudsher zou het hindoeïsme naar de verschillende religies kijken als paden op een berg. Ze kronkelen allen langs een andere flank omhoog, maar ze leiden uiteindelijk naar dezelfde top. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat je in sommige hindoetempels beelden van Jezus kan aantreffen. Maar hoewel er zeker een eeuwenoude traditie van spirituele openheid en meervoudige religiositeit in India te ontwaren valt, vraagt dat beeld om nuance. Zeker in de context van het huidige politieke klimaat van India. Een extreemrechts hindoenationalisme is er de laatste jaren immers aan een grote opmars bezig. Moslims, christenen en dalits (de onaanraakbaren) krijgen het daardoor steeds zwaarder te verduren. Toen Paul er onlangs een academische conferentie bijwoonde, bleek een mythologische en nationalistische visie op de Indische geschiedenis zelfs in wetenschappelijke kringen steeds luider te weerklinken.

India mag dan wel de grootste democratie in de wereld zijn met zijn meer dan 1,4 miljard inwoners, weinig Nederlanders en Belgen zijn op de hoogte van de huidige sociale en politieke omwentelingen in het land. Daarom proberen Paul en Jonas er wat meer inzicht in te bieden. Ze schetsen de historiek van het hindoenationalisme en met een kritische blik bespreken ze het huidige beleid van India’s eerste minister Narendra Modi. Om economische redenen worden in Europa en de VS vaak rode lopers voor hem uitgerold, maar in zijn (nog niet zo verre) verleden, tref je ook erg donkere bladzijden aan. Hij toont zich vaak van een uiterst autoritaire kant en zijn retoriek gooit olie op het vuur van de spanningen tussen verschillende gemeenschappen. Het onderwerp ‘spiritualiteit’ is in dit alles nooit veraf. Want niet alleen Modi, maar ook hindoenationalistische goeroes gebruiken India’s zelfbeeld van yoga, wellness en religieus pluralisme vaak als een vernislaag om een discours van uitsluiting te verhullen.

Zeker vanuit een globaal perspectief, waarbij we in verschillende landen kunnen zien dat extreemrechts autoritarisme en religieus geïnspireerd geweld steeds meer ruimte innemen (in Gaza zien we daar momenteel de uitingen van), lijkt het dus relevant en urgent om ook eens onder de loep te nemen hoe zich dat in een land als India manifesteert.

-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠⁠Volzin⁠⁠.

Met groeiende verbazing volgde Jonas de laatste tijd enkele spirituele en filosofische trends die steeds meer mensen in de ban lijken te houden. Toekomstvisies zoals transhumanisme, filosofische overwegingen zoals de simulatiehyptothese en ethische kaders zoals effectief altruïsme kregen stevig voet aan grond in Silicon Valley. Ze bekoren menig techneut en CEO van de internetgiganten. Een beetje argwanend stelde Jonas dan ook vast dat figuren als Elon Musk van Tesla en X, Peter Thiel van Paypal of Sam Bankman Fried van het voormalige FTX deze trends sterk aanwakkeren. Als gevolg daarvan vindt deze ‘Silicon Valley spiritualiteit’ een steeds bredere aanhang.

Om dit alles wat beter in kaart te krijgen, klopte Jonas nog eens aan bij Taede Smedes, die er enige tijd geleden op Volzin een artikel over schreef. Samen ontrafelen ze welke mens- en wereldbeeld er achter deze ideeën schuilt, nemen ze het werk van ‘silicon valley guru’ Yuval Noah Harari onder de loep, bespreken ze de machtsverhoudingen die op de achtergrond meespelen, en onderzoeken ze hoe het komt dat The Matrix een dystopische film was maar dat sommigen toch een wereld willen uitbouwen die daar in vele opzichten op gelijkt.

Het artikel van Yuval Noah Harari dat Jonas tijdens het gesprek citeert en kritisch bespreekt, vind je hier: https://www.theguardian.com/technology/2017/may/08/virtual-reality-religion-robots-sapiens-book

-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠Volzin⁠.

Veelal veronderstelt men dat ‘traditionele religieuze overtuigingen’ neerkijken op het gebruik van geestverruimende middelen en dat ze drugs tot een taboe maken. Maar hoewel die houding zeker terug te vinden is in sommige religieuze contexten, kan je in alle grote tradities ook uiteenlopende voorbeelden aantreffen van druggebruik – soms zelfs in de meest centrale rituelen. De hedendaagse populariteit van psychedelica om spirituele ervaringen op te zoeken, is dan ook niets nieuw. Vanuit een historisch en vergelijkend cultureel perspectief is het eerder een nieuwe variant op eeuwenoude praktijken.

Deze aflevering is dan ook een vervolg op Jonas’ gesprek met Michiel van Elk over ayahuasca en psychedelische spiritualiteit. Paul en Jonas verbreden en verdiepen het onderwerp met talloze voorbeelden uit verschillende religies, zoals de centrale plaats van hallucinogene soma in de vedische rituelen, het gebruik van cannabis door Indische saddhu’s en Pakistaanse qalandars, de geestelijke vervoering van Tibetaanse orakels en de vele referenties naar wijn in de islamitische mystiek. Dat alles brengt hen er ook toe om persoonlijke ervaringen te delen rond omwentelende levenservaringen die gepaard gingen met de inname van geestverruimende substanties. Boom Shankar!

-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠Volzin⁠.

Geestverruimende middelen worden al sinds mensengeheugenis gebruikt en dikwijls ook in spirituele contexten. Ook vandaag lijkt het in sommige kringen erg populair om te experimenteren met paddo’s, truffels, ayahuasca of LSD om af te dalen in de eigen ziel en andere dimensies van het bestaan op het spoor te komen. Bij velen zorgt dat voor levensomwentelende ervaringen.

Op academisch vlak is er eveneens toenemende aandacht voor psychedelische drugs. Dat is dan geregeld omwille van potentiële psychotherapeutische en medische toepassingen. Er wordt bijvoorbeeld onderzocht in welke mate de werkzame stoffen als antidepressivum kunnen ingezet worden of hoe ze mensen kunnen helpen om van bepaalde verslavingen los te komen.

Om dieper op dit alles in te gaan, klopte Jonas aan bij professor Michiel Van Elk, een neurowetenschapper aan de universiteit van Leiden die onderzoek doet naar mystieke ervaringen en het gebruik van psychedelische middelen.

Deze aflevering van Groetjes uit Shambhala is het eerste deel van een tweeluik. In dit eerste deel wordt vooral gefocust op het gebruik van psychedelica in Nederland en België. In een volgende aflevering zullen Paul en Jonas dieper de geschiedenis in duiken en bespreken hoe geestverruimende middelen in verschillende religies een centrale plaats innemen.

-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠Volzin⁠.

Sabine Wassenberg en Kamel Essabane schreven samen het filosofische kinderboek De zoon van de Gazelle. Het is een hervertelling van een belangrijk verhaal uit de twaalfde eeuw: de Hayy Ibn Yaqzan van Ibn Tufail. Dit verhaal vormde de inspiratie voor Robinson Crusoë en bijgevolg werkt het ook nog steeds door in elke Hollywoodfilm waarin mensen terechtkomen op een onbewoond eiland en er via allerhande avonturen met zichzelf geconfronteerd worden. Maar in tegenstelling tot die films is het oorspronkelijke verhaal niet zozeer geschreven als een vorm van ontspanning. Het is vooral bedoelt als een aanzet om de filosofische diepte in te duiken en belangrijke levensvragen te stellen. Dat is ook waar Sabine en Kamel kinderen en hun ouders willen toe aanzetten met hun hervertelling.

Groetjes uit Shambhala is weliswaar geen podcast rond kinderfilosofie, maar De zoon van de gazelle bood toch een perfecte insteek voor een aflevering. Het leek Jonas immers een goed idee om samen met Sabine en Kamel af te tasten hoe we het beste om kunnen gaan met de verhouding tussen spiritualiteit, religie en filosofie. In hun boek loopt dat alles immers sterk door elkaar. Ook wanneer we wat breder kijken naar de historische context waarin het oorspronkelijke verhaal geschreven werd, blijken die drie gebieden sterk met elkaar verweven. Hun gesprek daarover bracht hen vervolgens tot de vraag of we het onderscheid tussen spiritualiteit, religie en filosofie vandaag eveneens wat meer moeten loslaten. Filosofie kan zich nu eenmaal nooit onttrekken aan religieuze thema’s en sommige vormen van hedendaagse spiritualiteit zouden wel eens erg gebaat kunnen zijn met meer filosofische diepgang.

Sabine Wassenberg specialiseerde zich in het filosoferen met kinderen, een onderwerp waar ze ondertussen meerdere boeken over schreef. Ze heeft ook een grote interesse in boeddhistische spiritualiteit.

Kamel Essabane is promovendus aan de Radboud Universiteit waar hij onderzoek doet rond islamonderwijs en burgerschapsvorming.

Hun boek De zoon van de gazelle werd uitgegeven door De Meent.

-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van Volzin.

Weinig spirituele praktijken zijn wereldwijd zo populair als hedendaagse lichaamsyoga. En net daarom is het opvallend dat niet veel mensen lijken te weten hoe het fenomeen precies ontstond. Je zou bijna kunnen spreken over een geheime geschiedenis. Al is die geschiedenis nu ook weer niet zo geheim aangezien er ondertussen erg veel academisch onderzoek naar gebeurde. Paul en Jonas namen dat onderzoek bij de hand en zetten alles even op een rij. Op die manier maken ze duidelijk dat het begrip yoga weliswaar een lange historiek heeft in de hindoefilosofie, maar dat de hedendaagse, lichaamsgerichte vormen eigenlijk niet zo erg oud zijn. Meer nog, in grote mate vinden ze hun oorsprong in de 19de-eeuwse westerse focus op lichaamscultuur. Daardoor is de geschiedenis van yoga ook nauw verbonden met het toenmalige nationalistische en zelfs racistische ideeëngoed. Gaandeweg verbond de praktijk zich echter steeds meer met eclectische spiritualiteit en wellnesstrends, waardoor het uitgroeide tot de rituele oefeningen die je vandaag op talloze plaatsen in Nederland en België kan beoefenen.

In deze aflevering gaan Paul en Jonas dus dieper in op enkele facetten van hatha yoga die zelden besproken worden en soms ook erg gevoelig liggen. Maar wie ze kritisch onder de loep durft te nemen, krijgt een genuanceerder beeld te zien van een uiterst boeiend fenomeen. Op sommige momenten verwijzen Paul en Jonas daarbij ook naar enkele verhelderende visuele materialen. Via de onderstaande linken kan je deze bekijken.

En de academische werken waar Paul en Jonas naar verwijzen zijn

------

'Groetjes uit Shambhala' is een productie van ⁠Volzin⁠.