Tá tuarascáil nua seolta ag Tuismitheoirí na Gaeltachta a léiríonn líon na dteaghlach atá ag tógáil clann le Gaeilge sna Gaeltachtaí. 

Tá figiúirí le haghaidh gach ceann den 26 Limistéar Pleanála Teanga (LPT) san áireamh sa tuarascáil.  

Níl ach 3 LPT sa Ghaeltacht ar féidir a rá go bhfuil os cionn 50% de theaghlaigh ag tógáil a gclann le Gaeilge iontu. 

Mar sin, cén fáth nach bhfuil níos mó daoine ag tabhairt a dteanga dúchais dá gcuid páistí? 

Ar Seachtain, labhair Sorcha Ní Chéilleachair, Ceannasaí Tuismitheoirí na Gaeltachta, faoi cad é a léiríonn an taighde nua seo dúinn. 

Is ball den trust project é Seachtain agus ba mhian linn go mbeidh muinín agaibhse ionainn. Is féidir ár mbeartas eitice a léamh ag independent.ie/ourjournalism 

Foclóir: 

Comhluadar: Companionship 

Lánúineacha: Couples 

Daonáireamh: Census 

Slat tomhais: A measuring-rod 

LPT: Limistéar Pleanála Teanga 

Abhainn: River 

Mórtas: Pride 

Seasmhach: Stable/Consistant  

Céatadán: Percentage 

Iniúchadh: Examination 

Rangú: Categorisation 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba chéim stairiúil chun cinn é don teanga ó thuaidh nuair a ceapadh an Dr Pól Deeds, Leas-Phríomhfheidhmeannach Fhoras na Gaeilge, mar Coimisinéir Gaeilge.  Ach, leis na focail ‘weaponise’ agus ‘divisive’ in úsáid go minic agus an Ghaeilge á phlé ar na meáin Bhéarla ó thuaidh, an cailís nimhe é ról an Choimisinéara nua?

­

Agus an féidir le Pól Deeds athmhuintearas a chothú idir an dá thaobh den scoilt teangeolaíochta ó thuaidh?

­

Láithreoir: Ciarán Dunbar, Aoi: Pól Deeds

­

Foclóir:

• Corraitheach: Tumultuous

• Cúinsí: Circumstances

• Cailís nimhe: Poisoned chalice

• Leas-phríomhfheidhmeannach: Deputy Chief Executive

• Sainchuntas: Specification

• Craiceann thiubh: Thick skin

• Cearrbhachas: Gambling

• Riar: Administer

• Athmhuintearas: Bridge-building

• An dá thrá a fhreastal: To do two things at the same time

• An pobal P.A.D: Protastúnach, Aontachtach, Dílseach

• Naimhdeas: Animosity

• Baol: Danger

• Gaol: Relationship

• Dea-chleachtas: Best practice

• Reachtaíocht: Legislation

• Linn: Pool

• Díomhaoin: Idle

• Aiseanna: Resources

• Ceardlann: Workshop

• Fealsúnacht: Philosophy

• I dtaca le: Regarding

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba ionsaí é a bhain siar as pobal beag Gaeltachta i gCo. na Gaillimhe. 

 

I mí na Nollaig 1998, maraíodh déagóir óg, Siobhán Hynes, go brúidiúil agus í amuigh don oíche ar an gCeathrú Rua. Ní raibh ach seacht mbliana déag aici. 

 

Fuarthas a corp ar chladach beag, tuairim ar dhá mhíle go leith as sráidbhaile na Ceathrún Rua. 

 

Cúisíodh John McDonagh, fear áitiúil, as an dúnmharú, agus tá 24 bliana caite aige sa phriosún as Siobhan a mharú agus a éigniú. 

 

Shéan sé gach cúis ón tús agus anois tá sé ag éileamh ath-thástáil nua ar an bhfianaise a chualathas sa chás. 

 

Ar Seachtain, labhair Tessa Fleming leis an iriseoir Áine Ní Bhreisleáin 

 

 

Foclóir: 

Ionsaí: Attack 

Éigniú: Rape 

Lá arna mhárach: The next day 

Fíochmhar: Vicious 

Tacht: Choke 

Báigh: Drown 

Fianaise: Evidence 

Slabhra: Chain 

Éadach: Clothing 

Snáithíní: Fibres 

Caomhnaithe: Preserved 

Machnamh: Deliberation 

Maígh: Claim or allege 

Athbhreithniú: Review 

Appeal: Achomharc 

Saineolaí: Expert 

An Chúirt Achomhairc: The Court of Appeal 

Ag séanadh: Denying 

Ath-thástáil: Retest 

Is iomaí: Many 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tríocha bliain ó shin, tharla rud nár tharla riamh roimhe. Thug Uachtarán na Stát Aontaithe Bill Clinton - an polaiteoir is cumhachtaí ar domhan - cuairt ar Thuaisceart na hÉireann don chéad uair riamh. Ar lá stairiúil i 1995, le linn shos cogaidh an IRA nuair a leagadh síos na gunnaí agus na buamaí, sheas Clinton os comhair na mílte i nDoire agus labhair sé faoin tsíocháin. Ach cad chuige go raibh daoine ina éadan? Agus cén tionchar a bhí ag an chuairt ar an choimhlint? Labhraíonn Tessa Fleming leis an iriseoir polaitíochta John Downing. Foclóir: Toscaire: Envoy Barántas: Guarantee Seal: Stint Báúil Sympathetic Cáineadh: Criticism A seacht ndícheall: Did their best Do ladar a chur isteach: To interfere Cnámh spairne: Bone of contention Eisceachtúil: Exceptional Tagairt: Reference Ardú meanman: Raise one’s spirits Buan: Permanent Drogall: Hesitation Sos cogaidh: Ceasefire

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí ré órga ag an Ghaeilge ar líne ar feadh tamaill, go háirithe ar Twitter - go dtí gur cheannaigh Elon Musk an t-ardán i 2022. Ina dhiaidh sin, tharla an ‘X-odus’, d’fhág roinnt comhlachtaí móra agus roinnt daoine aitheanta slán le ‘X’, agus bhí líon suntasach Gaeilgeoirí ina measc. Mar sin, cá háit ina bhfuil na Gaeil ag bailiú ar líne anois?  Agus an bhfuil spás ar bith ann ar líne d’ardán sóisialta atá go hiomlán i nGaeilge? 

Láithreoir: Áine Ní Bhreisleáin, Aíonna: Osgur Ó Ciardha, Storm Eaton-Kilgallen, Caoimhe Ní Chathail 

Foclóir: 

Tionchairí: Influencers 

Ionadaíocht: Representation 

Folláin: Healthy 

Idirdhealú: Differentiation 

Leas a bhaint as: To make good use of 

Gairmiúl: Professional 

Borradh: Boom or growth 

I mbolgán: In a bubble 

Meall: Attract 

Imeallú: Marginalisation 

Fuinneamh: Energy 

Fotheidil: Subtitles 

Cos ar bolg: Repress 

Feiceálach: Visible 

Tearman: Sanctuary 

Figh: Weave 

Éascú: Facilitate 

 

 

 

 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí clú agus cáil ar DJ Carey mar dhuine de na himreoirí iománaíochta is fearr a chonaic an tír seo riamh. 

Le linn na 90óidí agus ag tús na mílaoise, ba laoch é, ní amhain i gCill Chainnigh, ach i measc chosmhuintir na tíre ar fad. 

Bhí saol an mhadra bháin aige féin agus a pháirtí Sarah Newman le linn ré an Tíogair Ceiltigh, bhí tithe acu in áiteanna ar leith sa tír, agus ba mhinic iad ag dul ar saoire thar lear. 

Mar sin de, cá huair a chuaigh rudaí ar strae do DJ? 

Láithreoir: Tessa Fleming, Aoi: Eimear Ní Bhraonáin 

 

Foclóir: 

Feall: Betray 

Dallamullóg: Decieve  

I sáinn: In a fix or jam 

Faoi amhras: Under suspicion 

Mílaoise: Millenium  

Flaithiúil: Generous 

Cothromaíocht: Balance 

Craobh na hÉireann: All Ireland Championship 

Lánúin: Couple 

Iasacht: Borrow or lend 

Scaradh: Breakup 

Ailse: cancer 

Cóir leighis: Medical treatment 

Tuiscint: Understanding 

Macánta: Honest 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cén chuma a bheadh ar "Ghaeltacht nua" na linne seo, agus cén dóigh a dtosaíodh duine ag tógáil a leithéid? Tá Jake MacSiacais agus Róisín Nic Liam ina gcuid de ‘Lios Loch Lao’, grúpa atá ag forbairt tithe agus árasán do Ghaeilgeoirí i mBéal Feirste agus tá Caoimhín Ó Cadhla ina bhall de ‘Lonnaíochtaí Gaeilge Teo’ atá ag iarraidh tearmann do chainteoirí Gaeilge a thógáil san ardchathair. Ar Seachtain, téann Áine Ní Bhreisleáin i mbun cainte leis an dá ghrúpa atá ag iarraidh an ollfhís seo a chur i gcrích.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

De réir an daonáirimh is déanaí, tá eolas éigin ag 130,000 duine ar an nGaeilge in Albain ach i dTuaisceart na hÉireann, tá fios éigin ag beagnach 100,000 duine sa bhreis ar sin ar an teanga - 228,617.  Tá i bhfad níos mó Gaeilge ar an BBC in Albain ná mar atá ná mar atá ó thuaidh áfach. Tá idirdhealú soiléir ann, mar sin féin, agus is beag gearán a dhéanann Gaeilgeoirí faoin cheist – cad chuige sin??? 

Foclóir:

Laigí: Weaknesses 

Dall: Blind 

Líne eagarthóireachta: Editorial line 

Ábhartha: Relevant 

Aontachtaithe: Unionists 

Slat tomhais: Measuring stick 

Sciar: Proportion 

Fáinne fí: Vicious circle 

Idirdhealú: Distinction 

Maígh: Imply 

Múnla: Model 

Forlíonadh: Supplement 

Naimhdeas: Animosity 

Áiseanna: Resources 

Ionchur: Input 

Claonadh: Inclination or bias 

Cur i bhfriotal: Put into words 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Faoi dheireadh thiar thall, tá an feachtas toghchánaíochta beagnach críochnaithe agus bhí deireadh teasaí leis go deimhin. Caithfear na vótaí Dé hAoine agus roghnófar Uachtarán na hÉireann nua le teacht i gcomharbacht ar Michael D. Higgins.  Amharcann John Downing, comhfhreagraí polaitíochta leis an Irish Independent, ar na straitéisí a bhí ag na hiarrthóirí agus ar na taicticí a d’oibrigh agus nár oibrigh.

­

Foclóir:

• Mianta: Wishes
• Pobalbhreith: Poll
• Farasbarr: Advantage/Surplus
• Líomhaintí: Allegations
• Níos seirbhe: More bitter
• Goilliúnach: Cutting
• Cáineadh: Criticise
• Leas: Benefit
• Báúil: Sympathetic
• Feachtas: Campaign
• Vótaí millte: Spoiled votes
• Baol: Threat/Danger
• Is cuma sa tsioc: To not give a damn
• Easnamh: Inadequacy
• Abhchóide: Barrister
• Círéibí: Riots
• I gcoitinne: In general

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Roimh dheireadh na míosa seo, beidh oileáin bheaga na hÉireann ag caitheamh vóta i dtoghchán na hUachtaránachta ar an lá céanna leis an mórthír.

­

Tá 29 oileán ann ina bhfuil cónaí iontu agus tá suntas ar leith a bhaineann leo ó thaobh an chultúir de agus na teanga de.

­

Ach cad é mar atá sé le bheith i do chónaí ar oileán, ar charraig atá fada amuigh ar an bhfarraige, scartha ón mhórthír?

­

Láithreoir: Ciarán Dunbar, Aoi: Áine Ní Bhreisleáin

­

Tá an podchraoladh seo maoinithe ag Ciste an Daonlathais Áitiúil.

­

Foclóir:

­

Tréigeadh: Abandoned

­

Bánaigh: To devastate or to abandon

­

In éag: Die out

­

Buan:Permanent

­

Sceirdiúil: Windswept or bleak

­

Creagach: Rocky

­

Go tréan: Strongly

­

Ceann tuí: Thatched roof

­

An mhórthír/an tír mhór: The mainland

­

Fiáin: Wild/untamed

­

Tearmann: Sanctuary

­

Faire ar éin: Birdwatching

­

Bradán: Salmon

­

Portán: Crab

­

Móin: Turf

­

Breosla: Fuel

­

Céibheanna: Quays

­

Glórach: Loud

­

Bád farantóireachta: Ferry

­

Traonach: Corncrake

­

An teach fágtha le huacht: The house bequeathed in a will

­

Uathúil: Unique

­

Aighneas: Disagreement

See omnystudio.com/listener for privacy information.