Roimh deireadh na bliana beidh an tír ag caitheamh vóta leis an deichiú Uachtarán na hÉireann a thoghadh. Cé nach ról polaitiúil atá ann, tá tionchar láidir ag an Uachtarán agus iad ag úsáid an ardán, le bunluachanna a n-Uachtaránacht a chur chun cinn. I gcás Mícheál D. Ó hUiginn, thug sé tacaíocht leanúnach do chur chun cinn na Gaeilge le linn a théarma oifige — agus i rith a shaoil ghairmiúil ar fad. Ach cé hiad na hUachtaráin eile a bhí againn a d’imir ról nach beag ar ár dteanga dhúchais, agus, an bhfuil sé tábhachtach go mbeadh Gaeilge ag an Uachtarán?

­

Láithreoir: Tessa Fleming, Aoi: Katie Whelan

­

Foclóir:

­

Dlúthnasc: Strong connection

­

Dearbhú: Declaration

­

Abhcóidí: Advocates

­

Uachtaránacht: Presidency

­

Fréamhacha: Roots

­

Dílis: Faithful

­

Achoimre: Summary

­

Ionadaíocht: Representation

­

Corrach: Fraught

­

Teacht sna sála: To come on the heel of

­

Ard-Rúnaí: General Secretary

­

Tiomanta: Driven

­

Cur chun cinn: Promote

­

Activities: Gníomhaíochtaí

­

Le linn: During

­

In general: I gcoitinne

­

An-cheanúil ar: Very fond of

­

Feiceálacht: Visibility

­

Figh: Weave

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí Liam Óg Ó hAnnaidh, nó Mo Chara as Kneecap, mar is fearr aithne air, os comhair na cúirte in Westminster Shasana Dé Céadaoin.

­

Ba é seo an dara uair dó a bheith sa chúirt i dtaca leis an chúiseamh atá á chur ina leith.

­

Bhailigh na céadta daoine taobh amuigh den teach cúirte ar maidin chun tacaíocht a léiriú dó.

­

Bhí comharthaí agus bratacha á n-iompar agus t-léinte á chaitheamh a léirigh idir tacaíocht don rapálaí agus do chúis na Palaistíne.  Ar Seachtain, míníonn an t-iriseoir Ciarán Dunbar cad a thit amach, taobh istigh den chúirt agus taobh amuigh de.

Foclóir:

­

Coir: Crime

­

Scaifte: Group

­

Cinsireacht: Censorship

­

Scuaine: Queue

­

Cúiseamh: Charge/accusation

­

Sceimhlitheoireacht: Terrorism

­

Eagraíocht thoirmiscthe: Proscribed organisation

­

Beag beann: Regardless of

­

Ateagaire: Interpreter

­

Teorainn ama: Time limit

­

Tacaíocht: Support

­

Drogall: Reluctance

­

­

­

­

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bhí Liam Óg Ó hAnnaidh, nó Mo Chara as Kneecap, mar is fearr aithne air, os comhair na cúirte in Westminster Shasana Dé Céadaoin.

­

Ba é seo an dara uair dó a bheith sa chúirt i dtaca leis an chúiseamh atá á chur ina leith.

­

Bhailigh na céadta daoine taobh amuigh den teach cúirte ar maidin chun tacaíocht a léiriú dó.

­

Bhí comharthaí agus bratacha á n-iompar agus t-léinte á chaitheamh a léirigh idir tacaíocht don rapálaí agus do chúis na Palaistíne.  Ar Seachtain, míníonn an t-iriseoir Ciarán Dunbar cad a thit amach, taobh istigh den chúirt agus taobh amuigh de.

Foclóir:

­

Coir: Crime

­

Scaifte: Group

­

Cinsireacht: Censorship

­

Scuaine: Queue

­

Cúiseamh: Charge/accusation

­

Sceimhlitheoireacht: Terrorism

­

Eagraíocht thoirmiscthe: Proscribed organisation

­

Beag beann: Regardless of

­

Ateagaire: Interpreter

­

Teorainn ama: Time limit

­

Tacaíocht: Support

­

Drogall: Reluctance

­

­

­

­

See omnystudio.com/listener for privacy information.

San chéad chuid den phodchraoladh seo, chuala muid faoi stair na Gaeilge sa Chontae  Ach sa dara chuid seo, díríodh ar an gceist - cén saghas Gaeilge a bhíodh á labhairt i mBaile Átha Cliath.  Labhair Ciaran Dunbar leis an Ollamh Emertius Nicholas Williams, fear a bhfuil go leor taighde déanta aige ar an teanga mar a bhíodh i gCúige Laighean.  Agus labhair sé le Colm Ó Broin, fear de bhunadh Chluain Dolcáin atá ag cur faoi i gCill Mhantáin, agus duine a bhfuil suim ar leith aige in oidhreacht Ghaeilge a chontae dúchais.

­

Foclóir:

Aiceann – stress

­

Scadán - herring

­

Spéisiúil - interesting

­

Baile an tSléibhe - Ballinclea

­

Baile Amhlaoibh – Balally

­

Conradh – a contract

­

Is dócha - probably

­

Meascán mearaí - mishmash

­

Teangeolaí - linguist

­

Saor in aisce – free of charge

­

Cuimsitheach – comprehensive

­

Éagsúil - different

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Is fada an lá ó bhí ‘Gaeltacht Bhaile Átha Cliath’ ann.  Mar sin de, is tearc ár gcuid eolas ar an gcineál Gaeilge a bhíodh á labhairt go traidisiúnta gan briseadh ann.  Conas a bhí sí mar Ghaeilge? Cén saghas Gaeilge a bhíodh á labhairt i mBaile Átha Cliath agus cá huair a bhíodh sí á labhairt?  Labhair Ciarán Dunbar le Colm Ó Broin taighdeoir neamhspleách as Baile Átha Cliath.

­

Canúint – dialect

­

Oidhreacht – heritage, tradition

­

Taighde – research

­

Nasc – connection

­

Eachtra – happening

­

Aisteach – strange

­

Spochadh as – mocking

­

Rud a thug le fios – something which evidenced

­

Rud a léiríonn – something which reveals

­

I bhfolach – hidden

­

Déarfainn – I would say

­

Scrúdú – investigation

­

Ar an drochuair – unfortunately

­

D’fhoilsigh sé – he published

­

i dtuilleamaí – depending on

­

Ceannródaí – pioneer

­

Fianaise – evidence

­

Lámhscríbhinní – manuscripts

­

Logainmneacha – placenames

­

Tréithe – chararcteristics

­

Foclaí (focail) – words

­

Blas – accent

­

Neamspleách – independent

­

Go foghrúil – phonetically

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá athmhachnamh le déanamh ar mhúnla na gcoláistí samhraidh chun todhchaí na hearnála a dheimhniú.  Le titim shuntasach ar líon na leapacha atá ar fáil do scoláirí, ganntanas mná agus fir tí agus na céadta daltaí fágtha ar liostaí feithimh, tá gníomh radacach de dhíth le dul i ngleic leis na dúshláin mhóra seo. Ach, cad é an dóigh is fearr leis na coláistí luachmhara seo a chaomhnú?  Agus cad é a tharla le blianta beaga anuas leis an earnáil a chur i mbaol sa chéad dul síos?

­

*Suirbhé le haghaidh deis dearbhán 500 euro One4All a bhuachaint: Téigh chuig mypodcastfeedback.com agus cur an cód ‘POD’ isteach.*

­

Foclóir:

­

Iargúlta: Remote

­

Geilleagar: Economy

­

Séasúrach: Seasonal

­

Fostaíocht: Employment

­

Nós: Ritual or habit

­

Os cionn: Over

­

Tumoideachas: Immersive education

­

Neamhspleáchas: Independence

­

Uasmhéid: Maximum

­

Dosaen: Dozen

­

Earnáil: Sector

­

Clochar: Convent

­

Scoil chónaithe: Boarding school

­

Mealladh: Entice

­

Todhchaí: Future

­

Greanta: Engraved

­

Féidearthachtaí: Possibilities

­

I bhfách: In favour of

This podcast was funded by the local democracy fund.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

I rith samhradh na bliana 1985, bhí Éire corraithe leis an bparanormáltacht.  Thosaigh dealbha diaganta den Mhaighdean Mhuire ar fud na tíre ag bogadh. Ach cad é a ghríosaigh na heachtraí seo?  Cén fáth go raibh an Eaglais míchompordach leis an méid a bhí ag tarlú?  Agus an míorúilt a bhí ann i ndáiríre, nó mass hysteria?  Ar Seachtain, amharcann Doireann Ní Bhriain siar ar an bhliain inár thosaigh na dealbha ag bogadh.

­

­

Foclóir:

­

Ag urnaí: Praying

­

Deabhóid: Devotion

­

Foláireamh: Warning

­

Diaga: Sacred

­

Cráifeach: Religious

­

Is iomráití: Most well-known

­

Ar bhinn an tséipéil: On the gable on the church

­

Iniúchadh: Inspection

­

Iontaofa: Trustworthy

­

Tairbhe a bhaint as: To benefit from

­

Oilithreacht: Pilgrimage

­

Míshocair: Unstable

­

Frithghiniúint: Contraception

­

An Mhaighdean Mhuire: Our Lady

­

Clapsholas: Twilight

­

Ag stánadh: Staring

­

Samhlú: Visualisation

­

Easpag: Bishop

­

Díspeag: Belittle

­

Maslach: Degrading

­

Tua: Axe

­

Lámhscríbhinní: Manuscripts

­

Míorúilt: Miracle

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tá lá de na laethanta is tábhachtaí san fhéilire ag teannadh linn, All-Ireland Final Day.  Tá dhá chraobh bainte amach ag Dún na nGall cheana ach is iad Ciarraí an foireann is rathúla i stair peile na tíre seo agus iad sa tóir ar chraobh uimhir 39 i mbliana.  Le stair shaibhir peile fhoireann Jack O’Connor agus draíocht fhoireann Jim McGuinness, amharcann Tadhg Evans, eagraí spóirt leis The Wicklow People, siar ar bhlianta órga na bhfathach peile seo. 

Foclóir:

• I bhfeighil: In charge
• Ré órga: Golden era
• Sean-naimhde: Old enemies
• Go smior: To the core
• Craobh: Championship
• Tréimshe: Period of time
• Tréaslú: Congratulations
• Athimirt: replay
• Dul san iomaíocht: To compete
• An lámh in uachtar: The upper hand
• Sár-choimhlint: Super contest
• Rogha na coitiantachta: The front runner
• Ní mar a shíltear a bhítear: Things are not as they seem
• A leithéid: The likes of
• Neodrach: Neutral
• Pointe beirithe: Boiling point

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ba smaointeoir, scríbhneoir aistí agus fealsamh radacach é Desmond Fennell. 

Chuaigh a chuid tuairimí i gcoinne an ‘status quo’ go minic agus ní raibh eagla ar Fennell riamh snámh in aghaidh easa. 

Chruthaigh sé meas agus conspóid araon - cibé áit a ndeachaigh sé. 

Ach, ar chreid sé féin sna smaointe radacacha a bhí aige? 

Ar Seachtain, labhraíonn Toner Quinn, eagarthóir an leabhar ‘The Radical Thinking of Desmond Fennell’, faoin na barúlacha neamhghnácha chuir an tír ag smaoineamh. 

Foclóir: 

Snámh in aghaidh easa: Swim against the current 

Fealsúnaigh: Philosopher 

Athbheoigh: Revitalise 

Fostaíocht: Employment 

Ré ar leith: A distinctive era 

Dlúthchara: A close friend 

Athrú struchtúrach: Structural change 

Feiliúnach: Suitable 

Clár oibre: Agenda 

Fréamhacha: Roots 

Geilleagar: Economy 

Neamhspleách: Independent 

Athmachnamh: Rethink 

Dioscúrsa: Discourse 

See omnystudio.com/listener for privacy information.

I mí Mhéan Fómhair beidh na mílte Gael ag dul chun na sráideanna i mórshiúl náisiúnta ar son na Gaeltachta agus na Gaeilge.  Ach, an bhfuil pobal na Gaeilge ag troid na sean-chathanna céanna le breis agus caoga bliain?  Agus cé chomh héifeachtach is a bhíonn léirsithe mar seo chun athrú polasaí a bhaint amach?  Ar Seachtain, amharcann an t-iriseoir Áine Ní Bhreisleáin siar ar roinnt agóidí de chuid Conradh na Gaeilge agus an toradh a lean iad. 

 

Foclóir: 

Éileamh: Demand 

Maoiniú: Funding 

Maram: I suppose 

Mórshiúil: Procession 

Mianta: Wishes/Desires 

Féinriail: Autonomy 

Cumhachtaí: Powers 

Uaillmhianach: Ambitious 

Cáipéisí: Documents 

Ré: Era 

Gnáthphobal: Ordinary people 

Go borb: Abruptly or Gruffly 

Suaitheantas: Emblem 

Mana: Motto  

San áireamh: Included 

Rachmasóirí: A derogatory term for the wealthy 

Gan fiacail a chur ann: Not to mince one’s words 

Daoine ón iasacht: Outsiders 

Rathúil: Successful 

Snáithe: Thread 

Sean-chathanna: Old battles 

See omnystudio.com/listener for privacy information.