Árið 1802 birtist á Djúpavogi ungur, þeldökkur maður sem settist þar að. Þessi maður hét Hans Jónatan og er eftir því sem best er vitað fyrsti þeldökki maðurinn sem settist að á Íslandi. Enginn virtist hafa neitt við húðlitinn að athuga heldur var Hans Jónatan metinn fyrir sína góðu menntun og manngæsku. Hann starfaði við verslunina í Löngubúð á Djúpavogi og varð síðar verslunarstjóri og í dag . Hans hafði verið þræll allt sitt líf en það má segja að hann hafi stolið sjálfum sér og gerst frjáls maður á Íslandi. Afkomendur hans og Katrínar, eiginkonu hans, eru á tólfta hundraðið í dag. Bryndís Kristjánsdóttir og Valdimar Leifsson komu í þáttinn og sögðu frá heimildarmynd sem þau hafa gert um merkilega sögu Hans Jónatans.

Björk Ingvarsdóttir býr og starfar á Hólmavík og hefur nýlegið lokið hundaþjálfaranámi. Kristín Einarsdóttir, okkar kona á ströndum, hitti Björk og fékk hana meðal annars til segja frá því þegar hundurinn hennar hún Tinna var hætt komin í sjónum við Hólmavík.

Bandalag jafnaðarmanna var íslenskur stjórnmálaflokkur stofnaður árið 1983 að frumkvæði Vilmundar Gylfasonar eftir klofning í Alþýðuflokknum. Flokkurinn fékk fjóra þingmenn kosna á þing sama ár en varð skammlífur og árið 1986 gengu þrír þingmenn flokksins í Alþýðuflokkinn og sá fjórði í Sjálfstæðisflokkinn. Bandalag jafnaðarmanna var fyrsti flokkurinn til þess að setja réttindi samkynhneigðra á stefnuskrá sína. Jónína Leósdóttir var ein þeirra sem tók þátt í stofnun flokksins og hún rifjaði þennan tíma upp í þættinum.

UMSJÓN: GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Afhverju er dauðinn svona mikið tabú? Hversvegna við hræðumst hann svona mikið og hvernig hann getur styrkt okkur í lífinu? Þegar Charlotte Bøving varð fimmtug uppgötvaði hún sér til mikillar undrunar að hún myndi deyja. Hún hafði aldrei velt dauðanum fyrir sér. Í framhaldi af þessari uppgötvun varð sýningin Ég dey til, en hún var frumsýnd í síðustu viku í Borgarleikhúsinu. Í sýningunni veltir Charlotte fyrir sér ýmsum hliðum dauðans og skoðar lífið með augum hans. Charlotte kom í þáttinn í dag.

Grafíski hönnuðurinn Áslaug Baldursdóttir hefur hannað fræðandi og fallegt spil um rúnir og goðafræði. Spilið er framhald af rannsókn sem Áslaug vann fyrir bókina Bandrún, lokaverkefni hennar úr grafískri hönnun frá Listaháskóla Íslands, þar sem hún endurhannaði rúnaletur og skrifaði um menningararfinn. Áslaug fræddi hlustendur um rúnir í þættinum í dag.

Lesandi vikunnar í þetta sinn var Jón Magnús Arnarsson. Fyrsta leikrit hans í fullri lengd, Tvískinnungur, var sýnt í Borgarleikhúsinu í haust og er nú komið út á bók. Við fengum hann til að segja okkur hvaða bækur eru á náttborðinu hjá honum, hvað hann er að lesa þessa dagana og hvaða bækur og höfundar hafa haft áhrif á hann í gegnum tíðina.

UMSJÓN: GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Óskar Pétursson söngvari var föstudagsgesturinn okkar í dag. Hann er alin upp í Skagafirðinum, í Álftagerði, en býr nú með fjölskyldunni á Akureyri. Hann hefur hefur glatt landsmenn með fögrum söng við öll möguleg tækifæri og sungið inná fjölda hljómplatna. Í áratugi hefur hann sungið með bræðrum sínum Álftagerðisbræðrum, karlakórnum Heimi og fjölmörgum öðrum kórum og hann ferðast þvers og kruss um landið til að syngja á milli þess sem hann gerir við og gerir upp bíla.

Sigurlaug Margrét er vanalega með sitt matarspjall á föstudögum, enda er hún besti vinur bragðlaukanna. Hún komst þó ekki í þetta sinn en í fjarveru hennar fengum við annan sælkera og matgæðing til okkar í matarspjall. Haraldur Jónasson, eða Hari, blaðamaður og ljósmyndari er sérstakur áhugamaður um skyndifæði hvers konar. Hann kom og talaði um hamborgara, samlokur og fleira auk þess sem við forvitnuðumst um ástæður þess að hann borðar aldrei með öðru en plasthnífapörum.

UMSJÓN: GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Berglind Berghreinsdóttir var aðstandandi föður sem glímdi við heilabilun og hann lést að lokum í upphafi síðasta árs. Síðan þá hefur hún verið að vekja umræðu og athygli á aðstæðum fólks með heilabilun og aðstandenda þeirra, sem hún segir vera skelfilega dapurleg. Hún talar um ferðalag fjölskyldunar í frumskógi heilbrigðis-og velferðakerfisins þar sem þau rákust á endalausa veggi. Sumt hafi verið flókið og sumt hreinlega ómanneskjulegt. Berglind kom í þáttinn og sagði frá þeirra reynslu.

Ljósmyndin hefur tekið miklum breytingum síðan hún kom fyrst fram sem tjáningarform, bæði hvað varðar tækni og vinnslu en ekki síður sem merkingarberi í samfélagi sem snýst æ meira um birtingarmyndir okkar í augum annarra. Brynhildur Björnsdóttir er fjölmiðlakona og líkamsvirðingarsinni sem leggur nú lokahönd á MA-ritgerð í Menningarfræði við HÍ. Sjálfsmynd með augum annarra er yfirskrift hádegiserindis Brynhildar sem fram fer í Ljósmyndasafninu í Reykjavíkur í hádeginu á morgun.

Svo er það hljómsveitin Mezzoforte „Það fer enginn í Top of The Pops nema að vera með „hit-lag,“ sagði Steinar Berg útgefandi hljómsveitarinnar, sem var fyrsta íslenska hljómsveitin til að „meika það“ utan landsteinanna. Farið er yfir rúmlega fjörutíu ára sögu Mezzoforte í nýrri heimildarmynd í tveimur hlutum, en sá fyrri er á dagskrá RÚV í kvöld. Gunnlaugur Briem, trommuleikari hljómsveitarinnar var gestur Mannlega þáttarins í dag.

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Mannlegi þátturinn - Miðvikudagur 9.jan. 2019

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Í fyrra opnaði nýtt glæsihótel hjá Bláa lóninu, en mikil uppbygging hefur verið á svæðinu undanfarin ár, enda er lónið mikið aðdráttarafl fyrir ferðamenn sem koma til landsins. Við brugðum okkur á staðinn og skoðuðum aðstæður í fylgd með Má Mássyni, sem er í framkvæmdastjórn Bláa lónsins og gerum okkar besta í að lýsa því sem fyrir augu bar.

Það er sagt að Google sé stærsta auglýsingastofa heims og má víst til sanns vegar færa. Hins vegar er ekki eins mikið vitað um annan risastóran þátt í starfsemi fyrirtækisins sem er verktaka fyrir bandaríska ríkið. Magnús segir nánar frá þessari sérstöku og vaxandi starfsemi Google sem er á sviði njósna, hermála, lögreglu, menntastofnana ásamt fleiru fyrir bandarísku alríkisstjórnina.

Við heyrum pistil úr safni Útvarpsins, sem fluttur var 5. september 1986. Umsjón hafði Jóna I Guðmundsdóttir og hún segir frá kjörum vinnukvenna á fyrri hluta aldarinnar til ársins 1930 og er skráð af Þórhildi Sveinsdóttur. Hér segir frá bágum kjörum þessara kvenna og gríðarlegu vinnuálagi .

Aldís Schram hefur kennt erlendum innflytjendum íslensku í rúm tólf ár. Hún hefur byggt og þróað eigin námsefni, kennslubók skrýdda íslenskum málsháttum, máltækjum, ljóðum og lögum, sem hefur að geyma formúlur er skýra undirstöðuatriði íslenskrar málfræði og notast hún meðal annars við leiklestur í kennslunni. Hún stóð fyrir söfnun á Karolina fund til þess að fjármagna útgáfu kennslubókarinnar en ekki náðist að safna fyrir henni þar svo hún gaf hana út sjálf. Aldís kom í þáttinn í dag.

Það er varla að maður komist hjá því að sjá og heyra um ketómataræðið nú á dögum. Þorbjörgu Hafsteinsdóttir kom í þáttinn í dag, en hún hefur skrifað margar bækur og haldið fyrirlestra um heilsu og mataræði í 30 ár og heldur þessa dagana td námskeið í keto. En útá hvað gengur þetta mataræði og hver er munurinn á ketó og t.d. Paleo, lágkolvetnakúrnum og hvað þetta heitir allt saman?

,,Það var eins og að standa undir vörubílspalli sem var að sturta ís" - sagði Guðmundur Guðmundsson á Drangsnesi þegar hann lýsir því hvernig gekk að moka snjó ofan af húsinu þeirra hjóna, hans og Margrétar Ólafar Bjarnadóttur í janúarmánuði árið 1995. Kristín Einarsdóttir, okkar kona á Ströndum, hitti þau hjónin og fékk þau til að lýsa þessum dögum og vikum þegar snjóaði nær látlaust dag ef dag í sex vikur.

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Við fjölluðum um núvitund/mindfulnes í þættinum dag. Í upphafi árs er maður oft fullur af fögrum fyrirheitum, vill gera eitthvað nýtt, ná betri tökum á einhverju og huga að heilsunni. Hugarró og sjálfsvinsemd er eitt af því sem Ásdís Olsen aðjúnkt og núvitundarkennari kennir fólki. Hún vinnur með vísindalega samþykktar aðferðir úr smiðju jákvæðrar sálfræði og leggur mikið uppúr hagnýtum aðferðum sem hafa sannað gildi sitt í rannsóknum. Hún segir að Mindfulness sé ein öflugasta leiðin sem við þekkjum í dag til að auka persónulega hæfni og öðlast hamingjuríkt líf. Ásdís kom í þáttinn í dag.

Lesandi vikunnar í þetta sinn var fréttamaðurinn Jóhann Hlíðar Harðarson. Við forvitnuðumst um hvaða bækur eru á náttborðinu hjá honum, hvað hann hefur verið að lesa þessa dagana og hvaða bækur og höfundar hafa haft áhrif á hann í gegnum tíðina.

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Föstudagsgestur Mannlega þáttarins í þetta sinn var Ragna Fossberg gervahönnuður. Ragna hóf störf hjá Ríkisútvarpinu árið 1972 og á þeirri tæpu hálfu öld sem hefur liðið síðan á hún heiðurinn af mörgum af eftirminnilegustu gervum íslenskrar sjónvarpssögu, meðal annars með Spaugstofunni og í áramótaskaupum Ríkissjónvarpsins, auk þess sem hún hefur unnið í yfir þrjátíu kvikmyndum. Við forvitnuðumst um æsku hennar, skólagöngu og starfsferilinn í þættinum í dag.

Á hverju ári veitir tónlistarsjóður Rótarý á Íslandi styrki til efnilegra tónlistarnema sem stunda framhaldsnám við erlenda tónlistarháskóla. Styrkirnir eru afhentir á stórtónleikum Rótarý, sem í ár eru á sunnudaginn í Hörpu. Styrkþegarnir í ár eru Geirþrúður Anna Guðmundsdóttir, sellóleikari sem stundar meistaranám við Juliard tónlistarháskólann og Óskar Magnússon, gítarleikari sem er í meistaranámi í San Fransisco, þau komu í þáttinn.

Sigurlaug Margrét Jónasdóttir, besti vinur bragðlaukanna, var með sitt vikulega matarspjall í þættinum í dag. Við hringdum í Jakob Bjarnar Grétarsson blaðamann, en hann stofnaði nýverið félagið Vinir Ora-grænna bauna. Hann fræddi okkur um grænu baunirnar og dálæti sitt á þeim. Að því loknu ræddum við um afganga við Sigurlaugu Margréti og skiptar skoðanir þáttastjórnenda á tartalettum.

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Fyrir ári vakti Sævar Helgi Bragason athygli á gríðarlegri mengun sem fylgir flugeldanotkun landsmanna um hver áramót. Það vakti fjörugar umræður og skiptar skoðanir fólks á málinu. Það kom því ekki á óvart að umræðan kom aftur upp fyrir þessi áramót og buðu einhverjar flugeldasölur upp á aðra valkosti, eins og til dæmis hjá Slysavarnafélaginu Landsbjörg sem seldi svokölluð rótarskot, en hvert rótarskot gefur af sér tré sem plantað er með stuðningi Skógræktarfélags Íslands, í nýjan Áramótaskóg Slysavarnafélagsins Landsbjargar.Síðustu daga hefur Umhverfisstofnun staðið fyrir sýnasöfnun á mælistöðinni á Grensás. Sláandi munur er á sýnum sem var safnað á um áramótin og dagana fyrir áramót. Þorsteinn Jóhannsson loftgæðasérfræðingur hjá Umhverfisstofnun og Sævar Helgi komu í þáttinn.

Í fyrsta pistli ársins frá Magnúsi R. Einarssyni sagði hann frá stjörnuspekinni sem hefur gengið í endurnýjun lífdaga á undanförnum árum, ekki síst hjá bankamönnum, fjárfestum og spákaupmönnum. Meira af því síðar í þættinum.

Og við heyrðum í okkar manni á Vopnafirði, Magnúsi Má Þorvaldssyni, en hann var reyndar staddur á Akureyri í þetta sinn. Hann fór yfir árið sem var að líða og það sem hæst bar hjá Vopnfirðingum, veðrið, atvinnumálin, menninguna, byggingu vallarhúss og góða fjárhagsstöðu sveitarfélagsins.

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Magnús Jónsson, leikari og tónlistarmaður, lauk nýverið við fyrstu kvikmynd sína í fullri lengd og nefnist hún Taka 5. Hún fjallar um ungan bónda sem dag einn ákveður að láta draum sinn rætast um að búa til bíómynd og rænir 5 listamönnum úr borginni til að aðstoða sig við það. Myndin er framleidd fyrir afskaplega lítinn pening í samanburði við flestar kvikmyndir í fullri lengd en hún er tekin á 9 dögum á Kollabæ, í Fljótshlíð. Magnús sagði frá þessari áhugaverðu reynslu í þættinum.

Heilsugæslustöðvar bjóða nú fólki að hafa samband við hjúkrunarfræðinga um netspjall í gegnum vefsíðuna Heilsuveru. Á síðunni er einnig hægt að panta tíma hjá læknum, endurnýja lyf og margt fleira. Heimsóknum á Heilsuveru hefur fjölgað verulega á árinu sem var að líða. Bergljót Baldursdóttir ræddi við Ragnheiði Ósk Erlendsdóttur, framkvæmdastjóra hjúkrunar hjá Heilsugæslunni og Inga Steinar Ingason, teymisstjóra á Miðstöð rafrænnar sjúkraskrár hjá Embætti landlæknis um vefsíðuna Heilsuveru á Heilsuvaktinni í dag.

Til stendur, ef ekkert óvænt kemur uppá að byggja 35 vindmyllur á fjöllunum innaf af Garpsdal. Kristín Einarsdóttir, okkar kona á Ströndum, hitti bóndann í Garpsdal Hafliða Ólafsson og bað hann að segja frá þessum miklu framkvæmdum eins og þær líta úr frá hans sjónarhorni.

Umsjón Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson