Í dag er alþjóðlegur dagur leiðsöguhunda. Leiðsöguhundar eru gríðarlega öflugt hjálpartæki fyrir blint og alvarlega sjónskert fólk og veita þeir notendum mikið frelsi og aukið öryggi. Blindrafélagið beitir sér fyrir því að tryggja félagsmönnum sínum aðgang að þjálfuðum leiðsöguhundum og við fengum í spjall til okkar Þorkel Steindal, formann leiðsöguhundadeildar Blindrafélagsins og starfsmann þjónustu- og þekkingarmiðstöðvar fyrir blinda, sjónskerta og einstaklinga með samþætta sjón- og heyrnarskerðingu. Með honum var leiðsöguhundurinn hans Gaur. Þorkell sagði okkur frá þjónustu leiðsöguhunda, sinni reynslu með sínum hundi og þessum alþjóðlega degi leiðsöguhunda í þættinum.

Á bak við tjöldin er nýr íslenskur söngleikur sem frumsýndur var fyrir nokkrum dögum á vegum Nemendafélags Fjölbrautaskóla Suðurlands. Fjórar ungar konur, allar nemendur við skólann, ákváðu að gera allt sjálfar, semja leikritið, semja tónlistina, smíða leikmyndina og svo leikstýra þessu öllu. Við hittum höfundana, þær Svölu Nordal, Helgu Melsted, Hönnu Töru Björnsdóttur og Sigríði Fjólu Þórarinsdóttur í miðbæ Selfoss í gær.

Að lokum fengum við í dag póstkort frá Magnúsi R. Einarssyni. Í póstkorti dagsins segir Magnús frá ferðalögum sínum, sem hafa verið nokkur á undanförnum vikum. Hann segir líka frá bók sem hann hefur verið að lesa eftir þýska rithöfundinn Ferdinand Von Schirach og í lokin nokkur orð um stríðið austur í Úkraínu.

umsjón: Guðrún Gunnarsdóttir og Gunnar Hansson

Á Hótel Grímsborgum er ekki bara þessi dæmigerði hótelrekstur alla daga heldur er annað slagið boðið uppá ýmisskonar námskeið og í næstu viku munu þær Gyða Dröfn Tryggvadóttir, meðferðararaðili í áfalla-og uppeldisfræðum, og Kristín Sigurðardóttir, slysa- og bráðalæknir, leiða valdeflandi námskeið sem miðar að því að efla seiglu, bæta samskipti og auka færni í lífi og starfi. Athyglinni er beint að nýrri þekkingu og úrræðum, áhrifum og afleiðingum streitu og meðvirkni á samskipti í lífi og starfi. Gyða Dröfn kom í þáttinn í dag.

Á sunnudaginn voru frumsýndir í sjónvarpinu nýir lífsstíls- og matarþættir sem kallast Veislan. Þeir fjalla um landið okkar, landslagið og matar- og tónlistarmenningu á Íslandi í gegnum fólkið sem hér býr. Leiðsögumenn þáttanna eru þeir Dóri DNA, grínari og fjölmiðlamaður, og Gunnar Karl Gíslason, Michelin kokkur á Dill. Við fengum þá félaga til að koma í þáttinn til að segja okkur frá þessum nýju þáttum og ferðalögum þeirra um landið við gerð þáttanna.

Ingimundur Ingimundarson fæddist og bjó alla tíð á Svanshóli í Bjarnarfirði. Hann skrifaði dagbækur frá því hann var unglingur og þangað til hann gat ekki lengur skrifað vegna heilsubrests. Ólafur Ingimundarson settist niður með Kristín Einarsdóttir, okkar kona á Ströndum, rifjaði upp minningar um föður sinn og ræddi dagbókarskrifin.

Umsjón: Gunnar Hansson og Guðrún Gunnarsdóttir

Í dag hefst hin árlega Landssöfnun Barnaheilla undir heitinu Hjálpumst að við að vernda börn. Ljós verða seld út um land allt og mun ágóði sölunnar renna til forvarnaverkefnisins Verndarar barna. Verkefnið er forvarnarverkefni, ætlað fullorðnum til að öðlast þjálfun og þekkingu í að fyrirbyggja og bregðast við kynferðisofbeldi á börnum. Við fengum Guðrúnu Helgu Bjarnadóttur, verkefnisstjóra landssöfnunarinnar, í þáttinn í dag til þess að segja okkur meira frá söfnuninni og málefninu.

Þór Fjalar Hallgrímsson, starfsnemi hér á Rás 1 og nemi í Hagnýtri menningarmiðlun við Háskóla Íslands, hefur undanfarnar vikur fundið áhugaverða gullmola úr safni útvarpsins. Í dag ætlum við einmitt að flytja einn slíkan, en í síðustu viku voru liðin 51 ár síðan fyrstu íslensku fornbókahandritin komu aftur til landsins. Það var 21. apríl 1971 sem danska herskipið Vædderen kom með Flateyjarbók og Konungsbók Eddukvæða. Nokkrum dögum fyrr, þegar skipið var að leggja úr höfn í Danmörku, fór Jökull Jakobsson, leikskáld og útvarpsmaður, þá 37 ára, með hljóðnemann út í bæ og spurði nokkra vegfarendur hvað þeim fyndist um heimkomu handritanna og um áhuga þeirra á íslenskum fornbókmenntum. Við heyrðum þetta innslag í þættinum í dag.

Lesandi vikunnar í þetta sinn var svo Ilmur Stefánsdóttir, leikmyndahönnuður og listakona. Hún hefur auðvitað gert leikmyndir fyrir fjölda leikrita, nú síðast í Fyrrverandi sem frumsýnt var fyrir skemmstu í Borgarleikhúsinu. Við fengum að vita hvaða bækur hún hefur verið að lesa undanfarið og hvaða bækur og höfundar hafa haft mest áhrif á hana í gegnum tíðina. Hún sagði frá bókunum Framúrskarandi vinkona eftir Elena Ferrante, On Earth We're Briefly Gorgeous eftir Ovean Vuong og Drag plóg þinn yfir bein hinna dauðu eftir Olgu Tokarczuk. Svo sagði hún frá þeim miklu áhrifum sem bækur Astrid Lindgren hafði á hana, t.d. Elsku Míó minn.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Föstudagsgestur Mannlega þáttarins í þetta sinn var leikarinn og tónlistarmaðurinn Halldór Gylfason. Hann á 25 ára útskriftarafmæli frá Leiklistarskóla Íslands nú í vor og hefur allar götur síðan verið að vinna í leikhúsunum. Lengst af hefur hann verið á samningi í Borgarleikhúsinu hjá Leikfélagi Reykjavíkur og þar hefur hann leikið í hátt í 100 uppsetningum. Hann frumsýndi fyrir skemmstu í leikritinu Fyrrverandi eftir Val Frey Einarsson og nýlega var einnig frumsýnd kvikmyndin Allra síðasta veiðiferðin þar sem hann fer með eitt af aðalhlutverkunum. Við ræddum við Halldór um æskuna og uppvöxtinn í Vogahverfinu, tónlistina, íþróttirnar, Þróttara og fórum með honum í ferðalag í gegnum lífið til dagsins í dag.

Halldór sat svo áfram með okkur í matarspjalli dagsins með Sigurlaugu Margréti, besta vini bragðlaukanna. Þar sagði Halldór frá sínum uppáhaldsmat, hvernig maður ber sig að við hlaðborð, hvað var í matinn á hans æskuheimili og hvað hann eldar helst.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Eins og við sögðum frá í upphafi þáttar þá var Ásatrúarfélagið stofnað á þessum degi árið 1972, það er sem sagt hálfrar aldar gamalt í dag. Af því tilefni fengum við Jóhönnu Harðardóttur frá Ásatrúarfélaginu, til að koma í þáttinn og rifja upp með okkur söguna, starfsemi félagsins og hver staða þess er í dag.

BUILD (Building Resilience and Brighter Futures) er forvarnarverkefni sem þróað var af Pieta á Írlandi og er ætlað að veita 13-14 ára ungmennum, sem mörg upplifa sjálfsvígshugsanir eða sjálfsskaða, verkfæri til að takast á við ólíkar áskoranir í lífinu, byggja upp þrautseigju og seiglu, efla sjálfstraust og tilfinningafærni. Forvarnarverkefnið hefur verið kennt á Írlandi með góðum árangri frá 2017 hefur nú verið þýtt og staðfært að íslenskum og litháískum aðstæðum en verkefnið er samstarfsverkefni, styrkt af Erasmus+, menntaáætlun ESB. Píeta samtökin fara með verkefnisstjórn en verkefnið er unnið í samvinnu við Hafnarfjarðarbær og samstarfsaðila í Litháen og á Írlandi. Guðbjörn Lárus Guðmundsson, sálfræðingur hjá Píeta samtökunum og Stella Björg Kristinsdóttir fagstjóri frístundastarfs hjá Hafnarfjarðarbæ komu í þáttinn og sögðu frá.

Ása Baldursdóttir, sérfræðingur þáttarins í hlaðvörpum og sjónvarpsþáttum, kom í þáttinn í dag. Í þetta sinn sagði hún okkur frá hlaðvörpum sem fjalla um ástina, sálufélagann, sértrúarsöfnuði og raðlygara. Fyrri þáttaröðin heitir Twin Flames og sú síðari Do You Know Mordechai? Í lokin sagði hún frá glænýrri sjónvarpsþáttaröð, Pachinko, sem fjallar um vonir og drauma kóreskrar innflytjendafjölskyldu, saga sögð í gegnum fjórar kynslóðir.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Skýrsla Áhættumatsnefndar atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins á sviði matvæla frá því í fyrra leiddi í ljós að orkudrykkjaneysla íslenskra ungmenna í 8. til 10. bekk sé með því mesta sem þekkist í Evrópu. Hilmar Þór Sigurjónsson er framhaldsskólakennari og vinnur einnig við íþróttaþjálfun. Hann hefur skrifað pistla í fjölmiðla um orkudrykkjaneyslu unglinga og áhyggjur sínar af afleiðingum þess að drekka marga slíka drykki á dag en dæmi eru um að krakkar drekki allt að 8-9 á dag og sofi örfáa klukkutíma á sólarhring. Þetta sé vítahringur sem þurfi að hjálpa þeim að rjúfa. Hilmar Þór kom í þáttinn í dag.

Við fræddumst svo um vefinn minningar.is sem var opnaður af forseta Íslands skömmu fyrir jól. Á www.minningar.is getur fólk stofnað minningarsíður, tilkynnt um andlát og skrifað minningargreinar um látna ástvini og birt myndir. Sirrý Arnardóttir er talsmaður minninga.is og hún kom í þáttinn til að segja okkur frá þessari minningarsíðu og nýjung á vefnum þar sem hún tekur viðtöl við fólk sem vill minnast látinna ástvina og hægt verður að horfa eða hlusta á viðtölin á minningar.is.

Kristín okkar Einarsdóttir ætlar að koma sér upp hænsnakofa og leitaði sér því upplýsinga hjá fróðu fólki um hænsnarækt. Fyrst hringdi hún í Sæbjörgu Freyju Gísladóttur sem býr á Flateyri og er þar með þrjár tegundir af hænum. Því næst lagði Kristín leið sína í Bæ á Selströnd þar sem hjónin Bjarni Þórisson og Marta Guðrún Jóhannesdóttir búa. Þar í garðinum er hænsnakofi og fjórar hænur spranga um hlaðið með hananum en ein hænan er komin á aldur og dvelur í góðu yfirlæti alla daga á sínu hænsnapriki.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Talið er að 500 til 600 sjálfsvígstilraunir séu gerðar á Íslandi árlega og að á milli 30 til 50 manns deyja á ári vegna sjálfsvígs. Heimildarmyndin Út úr myrkfinu miðlar reynslu aðstandenda sem hafa misst ástvin, sem tekið hefur eigið líf, og hvernig þau hafa komist út úr myrkrinu. Hjónin Helgi Felixsson og Titti Johnson gerðu myndina og Helgi kom í þáttinn í dag og sagði okkur frá myndinni, ferlinu, sögunum sem í henni eru og mikilvægi umræðunnar um sjálfsvíg.

Við fengum póstkort frá Magnúsi R. Einarssyni í dag og í póstkorti dagsins sagði Magnús frá þýsku borginni Dresden, en þar er hann staddur núna í lystiferð. Hann sagði frá Ágústi sterka sem gerði Dresden að einni helstu menningarborg Evrópu á átjandu öld. Hann sagði líka frá loftárásunum sem voru gerðar á borgina í lok seinni heimstyrjaldarinnar, en margir telja að þær hafi verið stríðsglæpur. Í lokin sagði Magnús líka af Vladimir Putin sem bjó í Dresden þegar hann var kontoristi á vegum KGB á Sovéttímanum.

Og þar sem það er síðasti virki dagurinn fyrir páska í dag, einskonar föstudagur, þá fengum við Sigurlaugu Margréti, besta vin bragðlaukanna, til þess að koma í matarspjall í dag. Þar ræddum við um páskamat og aðallega páskalambið. En einnig kom við sögu föstudagurinn langi og rósmarín.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Við heyrðum í Felix Bergssyni fararstjóra íslenska hópsins, sem heldur utan til að keppa í Eurovision í Tórínó á Ítalíu, og stjórnanda Alla leið sjónvarpsþáttana, en fyrsti þátturinn var einmitt sýndur á RÚV um helgina. Felix sagði okkur frá undirbúningi keppninnar hér heima og úti og starfi sínu sem fulltrúi í stýrihópi Eurovision.

Þór Fjalar Hallgrímsson hefur verið í starfskynningu undanfarið hjá okkur hér á Rás 1. Hann hefur fundið áhugavert efni í safni útvarps sem við höfum flutt hér í þættinum en í dag spiluðum við viðtal sem hann tók við Ægi Rafn Ingólfsson, tannlækni og jóga- og hugleiðslukennara, en hann hefur skipulagt karlaferð á Hornstrandir í sumar.

Á jörðinni Ásmundarnesi í Bjarnarfirði var stundaður hefðbundinn sauðfjárbúskapur fram undir 1970, eftir það lagði ábúandinn, Guðmundur Halldórsson, stund á lax- og silungseldi á jörðinni. Nýlega tók svo nýr eigandi Gísli Ólafsson við jörðinni og framundan eru miklar framkvæmdir. Kristín Einarsdóttir, okkar kona á Ströndum, hitti Gísla og bað hann að segja frá nýju hlutverki Ásmundarness.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Savanna tríóið fagnar 60 ára afmæli í ár, en meðlimir hljómsveitarinnar voru Björn G. Björnsson, Troels Bendtsen og Þórir Baldursson. Eftirfarandi texti var skrifaður af Jóni Sigurðssyni aftan á fyrstu hljómplötu sveitarinnar: Snemma á árinu 1962 tóku þrír ungir menn, Troels Bendtsen, Björn Björnsson og Þórir Baldursson að æfa saman söng sem nú er orðinn landskunnur. Þeir höfðu litla reynslu en viljann vantaði ekki, og hafa þeir á þessum skamma tima sungið sig inn í hjörtu Íslendinga, ungra sem gamalla. Þegar í byrjun hneigðist hugur þeirra að íslenzkum þjóðlögum, enda er þar um auðugan garð að gresja. Þetta er fyrsta hljómplatan sem þeir syngja inn á og ef dæma skal eftir góðri meðferð þeirra á þessum lögum, áreiðanlega ekki sú síðasta. Björn G Björnsson og Troels Bendtsen komu og rifjuðu upp með okkur sögu hljómsveitarinnar í þættinum í dag.

Lesandi vikunnar í þetta sinn var Jakob Smári Magnússon bassaleikari. Hann hefur spilað með fjölmörgum hljómsveitum í gegnum tíðina, Tappa tíkarrassi, Síðan skein sól, Das Kapital og miklu fleiri, auk þess að hafa spilað út um allan heim með hljómsveit tónlistarmannsins John Grant. En við fengum í dag að vita hvaða bækur hann hefur verið að lesa undanfarið og hvaða bækur og höfundar hafa haft mest áhrif á hann í gegnum tíðina. Það er óhætt að segja að Þórarinn Eldjárn hafi verið fyrirferðamikill hjá Jakobi, því hann segist nánast bara lesa bækur eftir Þórarinn, en hann nefndi þó líka Tinna bækurnar sem höfðu mikil áhrif á hann í æsku og svo aftur óvænt í kringum síðustu aldamót.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Hallveig Rúnarsdóttir söngkona var föstudagsgestur Mannlega þáttarins í þetta sinn. Hún hóf söngnám hjá Sigurði Demetz árið 1991 og lauk 8. stigi frá Tónlistarskólanum í Reykjavík undir handleiðslu Rutar L. Magnússon árið 1998. Það sama ár hóf hún nám hjá Theresu E. Goble við Guildhall School of Music and Drama í London.

Hallveig hefur sungið ýmislegt í gegnum tíðina, óperuhlutverk, flest hjá Íslensku Óperunni, en einnig víðar, hún hefur komið fram sem einsöngvari víða um heim, hún hefur sungið sópranhlutverkið í mörgum helstu stórverkum tónbókmenntanna og hefur sungið margoft með Sinfóníuhljómsveit Íslands auk fjölda annarra hljómsveita bæði hér á landi og erlendis. Hún sagði okkur frá æskunni og uppvextinum í Garðabænum, tónlistinni og söngnum sem var allt í kringum hana og ferðalaginu í gegnum lífið til dagsins í dag.

Hallveig Rúnarsdóttir föstudagsgestur sat svo áfram með okkur í Matarspjallinu með Sigurlaugu Margréti. Þar talaði hún um confit de canard, eða andalæri elduð upp úr eigin fitu á franska vísu.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON