Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an cúigiú lá déag de mhí Eanáir. Is mise Sibéal Dempsey.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

easpa éagsúlachta - lack of diversity

saincheisteanna eiticiúla - ethical issues

seirbhísí sruthú craolta - broadcast streaming services

maoirseacht - supervision

Fórsa Teorann na hÁstráile - Australian Border Force

ocáid ghrianghrafadóireachta - photo op

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an t-ochtó lá de mhí Eanáir. Is mise Siubhán Nic Amhlaoibh.

Ar Lá na Bliana Úire, i ndiaidh feachtas fada, tugadh lánstádas oifigiúil don Ghaeilge san Aontas Eorpach. Ba mheán oíche ar an 31ú Nollaig an uair a chríochnaigh maolú a bhí ar stádas na Gaeilge san Aontas Eorpach. Cuireann an t-athrú seo an teanga ar comhchéim le teangacha bhunaitheoirí an Aontais, agus ghlac Gaeilgeoirí na hÉireann an t-éacht seo mar éacht suntasach. Síltear go mbeadh méadú 70% ar an mhéid reachtaíochta a aistreofar go Gaeilge sa Choimisiún ó seo amach. Dúirt Uachtarán na hÉireann, Micheál D. Ó hUigínn, gurb í an bhliain seo 2022 an bhliain le hiarracht mhór a dhéanamh ar son na teanga.

Tá reacht úr curtha i bhfeidhm i bPoblacht na hÉireann a chuireann íosteorainn ar an phraghas ar a ndíoltar alcól. Ní cheadaítear buidéal caighdeánach fíona a dhíol ar phraghas níos ísle ná €7.40, nó canna beorach níos lú ná €1.70. Dúirt An tAire Sláinte, Stephen Donnelly, gur cruthaíodh an reacht chun tinneas agus básanna bainte le handúil san alcól a isliú. Moladh do pholaiteoirí Stormont dlí comhchosúil a chur i bhfeidhm sa tuaisceart, ach tá meon an phobail scoilte, agus daoine ag rá nach gcuideoidh an dlí úr seo leis an fhadhb atá againn leis an alcól, muna bhfuil tacaíocht cheart agus seirbhísí eile ar fáil fá choinne daoine a bhfuil andúil san alcól acu.

Chuir Carrie Lam, ceannaire Hong Cong, cosc ar eitiltí ag teacht isteach sa tír ó ocht dtír an tseachtain seo. Mairfidh an cosc coicís. Ní bheidh cead teacht isteach ag eitilití ó na Stáit Aontaithe, ó Cheanada, ón Astráil, ón Phacastáin, ó na hOileáin Fhilipíneacha, ón Fhrainc, agus ón India. Tá beartas “nialas-Covid” ag Hong Kong, agus tá an cosc seo ar cheann de na srianta nua atá curtha i bhfeidhm ag an tír beagnach dhá bhliain i ndiaidh thús na pandéime. Tá na srianta nua seo sa tír ar na cinn is déine ar domhan faoi láthair.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

lánstádas oifigiúil - full official status

éacht - achievement

íosteorainn - lower limit

andúil - addiction

cosc - ban

nialas - zero

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu Lá Caille. Is mise Gwyneth Nic Aidicín Ní Loingsigh.

Bhris nuacht de bhás an Ardeaspaig Desmond Tutu, gníomhaí frith-Apartheid, ar an 29ú lá de mhí na Nollag. Fuair sé bás ag aois nócha, tar éis beagnach fiche cúig bliain ag troid in éadan ailse phróstataigh. Oirníodh Tutu ag aois tríocha agus ceapadh ina Ardeaspag é i 1986. D’úsáid sé a phost chun tacú idirnáisiúnta a threisiú ar son na gluaiseachta Frith-Apartheid san Aifric Theas. Anuas air sin, thug sé tacaíocht do chúiseanna idirnáisiúnta amhail cearta LADT, an Phalaistín, athrú aeráide agus bás cuidithe. Tá meas ullmhór tuilte aige san Aifric Theas agus ar fud an domhain, ba bhuaiteoir de Dhuais Nobel na Síochána é, agus tháinig na mílte ómós lena bhás. Leanfaidh seachtain dobhróin san Aifric Theas.

Deir taighdeoirí go raibh seachtó a ceathair saighdiúirí Protastúnacha a throid sa Chéad Cogadh Domhanda ina nGaeilgeoirí. Is an grúpa Turas, a dhéanann an Gaeilge a chur chun cinn sa phobal Protastúnach i mBéal Feirste, a rinne an taighde. Ba as Oirthear Bhéal Feirste an chuid ba mhó de na Gaeilgeoirí Protastúnacha seo agus bhí ceangail acu leis an dílseachas. Deir ceannaire an stáidéir Carmel Duggan go gcuireann na torthaí dúshlán faoi aireachtáil an cheantair agus an mheoin a bhí ag daoine faoin Ghaeilge ag an am agus gur tháinig athrú mór ar na meoin sin sna blianta ó shin i leith. Rinneadh an taighde trí crostagairt a dhéanamh idir na daonáirimh 1901 agus 1911, agus taifead míleatach de shaighdiúirí ó Bhéal Feirste.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

Lá Caille - New Year's Day

ailse phróstataigh - prostate cancer

bás cuidithe - assisted death

gáinneáil - trafficking

fíorasc - verdict

dílseachas - loyalism

crostagairt - cross-reference

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu Lá Nollag. Is mise Niall Ó Siadhail.

Cuireadh ceal ar níos mó ná dhá mhíle eitilt ar fud an domhain Oíche Nollag mar gheall ar ghanntanas foirne i ndiaidh ardú tobann i líon casanna Omicron. D'éirigh leis na mílte Éireannach dul abhaile ón Bhreatain agus ón Mhór-roinn ach tá an-chuid eile sáinnithe ar leithlis i ndiaidh dóibh toradh dearfach a fháil i dtástáil Covid-19. Tá eolaithe dóchasach go bhfuil an t-athraitheach seo den víreas níos éadroime ná na cinn roimhe seo ach moltar fós vacsaín a fháil chun sábháilteacht an phobail a chosaint.

Tá an file iomráiteach Thomas Kinsella tar éis bás a fháil ag 93 bliain d'aois. Rugadh Kinsella in Inse Chór i mBaile Átha Cliath sa bhliain 1928 agus foilsíodh a chéad dánta in iris de chuid an Choláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, sna caogaidí. Rinne sé aistriúchán nua ar an eipic ársa Táin Bó Cúailgne, in éineacht leis an ealaíontóir Louis Le Broquy, agus scríobh sé Butcher's Dozen i ndiaidh Dhomhnach na Fola in 1972. Bhí Kinsella ar dhuine de na heagarthóirí ar mhórchnuasach filíochta na hÉireann, Duanaire: Poems of the Dispossessed, agus bhí clú ar a dhán Mirror in February i measc dhaltaí na hArdteistiméireachta. Fuair sé Saoirse Chathair Bhaile Átha Cliath in 2007.

Tá Gabriel Boric, polaiteoir óg de chuid na heite clé, tar éis an bua a fháil i dtoghchán uachtaránachta na Sile. Sa toghchán réitigh, fuair sé an ceann is fearr ar José Antonio Kast, fear a raibh a athair ina Naitsí sa Ghearmáin sna daichidí agus a bhfuil naisc láidre aige le daoine atá i bhfad amach ar an eite dheis sa tSile sa lá atá inniu ann. Gheall Boric go n-aontódh sé an tSile, go rachadh sé i ngleic le bochtanas agus go gcuirfeadh sé deireadh leis an nualiobrálachas sa tír.

*

Ba mhaith linn ár mbuíochas a ghabháil lenár n-éisteoirí uilig i mbliana. Go raibh maith agaibh as na teachtaireachtaí áille i rith na bliana agus tá súil againn go mbeidh Nollaig shona agus Athbhliain faoi mhaise agaibh go léir.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

ganntanas foirne - staff shortage

sáinnithe ar leithlis - stuck in isolation

eipic ársa - ancient epic

cnuasach - collection

toghchán réitigh - run-off election

Naitsí - Nazi

Nuacht Mhall. Príomhscéalta naseachtaine, léite go mall.

*

Inniu an t-ochtú lá déag de mhí na Nollag. Is mise Gráinne Ní Bhrosnacháin.

Ritheadh an Bille Teanga i dTithe an Oireachtais Dé Céadaoin. Mar gheall ar an mBille, beidh ar 20 faoin gcéad d'earcaigh nua sa Státseirbhís a bheith ábalta an Ghaeilge a labhairt faoin mbliain 2030. Beidh ar an Stát ainmeacha Gaeilge a chlarú agus a litriú i gceart leis an síneadh fada agus caithfidh an Státseirbhís seirbhisí i nGaeilge a chur ar fáil do Mhuintir na Gaeilge. Dúirt Árd-Runaí Chonradh na Gaeilge, Julian de Spáinn: ‘Is an lá é seo do chearta teanga, tá an poitéinseal anois ag an mbille seo an-difir a déanamh. An rud atá ag teastáil anois ná cinntiú go mbeidh na hacmhainní curtha ar fáil’. Cuirfear an bille faoi bhráid Uachtarán na hÉireann, Micheál D. Ó hUigínn, chun siniú isteach sa reachtaíocht.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

earcaigh - recruits

reachtaíocht - legislation

meascra - medley

curiarracht - record (sport)

loirg - prints

gainní - scales

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an chéad lá déag de mhí na Nollag. Is mise Oisín Mac Conamhna.

Tháinig Stoirm Barra i dtír in Éirinn an tseachtain seo, agus bhí rabhadh dearg ag Met Éireann i gCiarraí, i gCorcaigh, agus sa Chlár. Bhí rabhadh oráiste i gCúige Chonnacht, i gCúige Uladh, agus síos go Baile Átha Cliath fiú. Moltar do ndúntar scoileanna i gcás rabhabh oráiste no dearg. Bhí baol tuillte dona i mbaile Dhún na nGall, acht bhí an tseirbhís dóiteán in ann pumpáil chun an baile a chosaint. Bhi breis agus 13,000 teaghlach fágtha gan leictreachas ina dhiaidh, agus taifeadadh soinneán gaoithe de 159km/u ag teach solais Charraig Aonair, ar a dtugtar Fastnet sa Bhéarla.

Tá pleann B i gcoinne COVID curtha i bhfeidhm ag an rialtas i Sasana, le dualgas masc a chaitheamh i siopaí agus ar an gcóras iompair, agus comhairle chun oibriú ón mbaile más féidir ón Luan seo chugainn. Ag an am céanna tá scannal mór i Sráid Downing faoi chóisir Nollag a tharla in Uimhir 10 anuraidh, agus an chuma ar an scéal go bhfuil riail amháin don rialtas agus a gcairde, agus riail eile don phobal. D’éirigh Allegra Stratton, iar-shainchabhróir do Boris Johnson, as a post ag gol go brónach faoin méid a bhí le rá aicí ag déanamh grinn faoin gcóisir, a taifeadadh bliain ó shin i Sráid Downing agus a tugadh do na meáin Dé Máirt. Agus tá trioblóidí COVID ag príomhaire na Fionlainne chomh maith, mar d’imigh sí amach ag clubáil go dtí a ceathair a chlog ar maidin agus í ina dlúth-theagmhálaí.

Tá an teannas ag ardú idir an Rúis agus an Ucráin, agus go leor fórsaí de chuid na Rúise ag bailiú ag an teorainn. Tá an Chrimé ionghafa ag an Rúis ó bhí 2014 ann, agus tá eagla ann go bhfuil ionsaí eile ag teacht. Bhí cruinniú mullaigh Zoom idir Vladimir Putin, Uachtarán na Rúise, agus Joe Biden, Uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá, chun na cúinsí a phlé.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

rabhadh - warning

an tseirbhís dóiteán - the fire brigade

iar-shainchabhróir - ex-aide

dlúth-theagmhálaí - close contact

teannas - tension

ionghafa - annexed

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an ceathrú lá de mhí na Nollag. Is mise Sibéal Dempsey.

An tseachtain seo, ag meán oíche ar an tríochadú lá de mhí na Samhna, fógraíodh Barbadós ina poblacht. Bhí Barbadós faoi ghéillsine ag Coróin na Breataine le beagnach ceithre chéad bliain, cé gur bhain sí neamhspleáchas amach caoga cúig bliain ó shin. Rinneadh Uachtarán na tíre den Bhantiarna Sandra Mason Dé Luain, a bhí ina hardghobharnóir roimhe seo. Mar sin, ghlac sí áit na Banríona mar cheann stáit. Dúirt an Bhanríon go mbraitheann sí “brón” faoin scaradh. Thug an Prionsa Charles cuairt ar an oileán ina háit agus thug sé faoi deara uafás na sclábhaíochta san am atá caite.

D’aimsigh eolaithe sa tSile dhá pholl dhubha ollmhóra an tseachtain seo. Ag a sé chéad solasbhliain déag óna chéile, is iad na cinn is gaire a aimsíodh fós. Is iadsan an péire is gaire don Domhan freisin agus iad lonnaithe i réaltbhuíon an Uisceadóra. Cruthaítear poill dhubha nuair a chliseann réaltaí an-mhór ag deireadh a saoil, agus fásann poill dhubha ollmhóra trí ábhar agus radaíocht a ionsú. Ríomhann taighdeoirí gur dócha go mbuailfidh na poill dhubha seo in aghaidh a chéile agus go gcumascfaidh said le chéile i bpoll dubh amháin i gceann timpeall dhá chéad caoga milliún bliain. Tugann na torthaí le tuiscint freisin go bhféadfadh go mbeadh go leor eile le fáil fós, b’fhéidir suas le tríocha faoin gcéad níos mó de réir duine de na réalteolaithe, an Dochtúir Vogel.

Fuair Mary Maher, an t-iriseoir, ceardchumannaí agus gníomhaí feimineach bás níos luaithe an tseachtain seo ag aois ochtó a haon. Rugadh i mBostún í do theaghlach Éireannach-Mheiriceánach agus bhog sí go hÉirinn i lár na naoi déag seascaidí, áit ina rinneadh eagarthóir ar an Irish Times di, agus bhain sí cáil amach as ceisteanna sóisialta amhail pá comhionann agus dáil tithíochta a chlúdach. Bhí sí ina feachtasóir glórach ar son cearta na mban agus tá cáil uirthi freisin as Gluaiseacht Saoirse na mBan in Éirinn a bhunú, grúpa a d'iarr, i measc nithe eile, pá comhionann agus cearta comhionanna sna seachtóidí.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

faoi ghéillsine ag Coróin na Breataine - subject to the British Crown

uafás na sclábhaíochta - the horror of slavery

poll dubh - black hole

réaltbhuíon an Uiscedóra - the constellation of Aquarius

ceardchumannaí - trade unionist

gníomhaí feimineach - feminist activist

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniú an 27ú de mhí na Samhna. Is mise Liam Ó Brádaigh.

Bhuaigh Tadhg Mac Dhonnagáin, scríbhneoir as Maigh Eo atá ina chónaí ar an Spidéal, an gradam do ‘Leabhar Gaeilge na Bliana’ ag na ‘An Post Irish Book Awards’ ar son a leabhair, Madame Lazare. Roghnaíodh leabhar Mhic Dhonnagáin don ghradam as gearrliosta de chúig theideal. Baineann plota an úrscéil le bean óg a dhéanann iarracht tuiscint a fháil ar rúndiamhair shaol a seanmháthar, a theith ón Eastóin sna 1930idí chun géarleanúint na Naitsithe ar Ghiúdaigh a éalú. Dúirt Breandán Ó hEaghra as ‘Love Leabhar Gaeilge’ gur éacht iontach é don scríbhneoir agus don fhoilsitheoir an gradam a bhuachan don chéad úrscéal agus gur dea-thuar é an bua do thodhchaí fhoilsitheoireacht na Gaeilge.

Sa tSibéir, tá ceithre dhuine dhéag ar a laghad tar éis bás a fháil agus na scórtha eile fós ar iarraidh i mianach guail Rúiseach. Ar an Déardaoin, lasadh smúdar guail i seafta aerála, rud a líon an mianach le deatach de réir na Seirbhísí Éigeandála. Mar gheall ar na leibhéil chontúirteacha meatáin sa mhianach, ba ghá an oibríocht tarrthála a chur ar fionraí ar eagla go dtarlódh pléascadh. Sin a dúirt gobharnóir an réigiúin, Sergei Tsivilev. Osclaíodh cás coiriúl chun faillí sa mhianach a imscrúdú.

Tá an chéad Phríomh Aire baineann sa tSualainn, Magdalena Anderssen, tar éis éirí as a post seacht n-uair an chloig tar éis dian ról a ghlacadh. Thit rialtas Anderssen as a chéile nuair a d’fhág a comhpháirtithe sa chomhrialtas ón gComhaontas Glas mar agóid i gcoinne dhiúltú na Parlaiminte tacaíocht a thabhairt do bhuiséad an rialtais. Agus í ag éirí as, dúirt Anderssen go raibh sí corraithe cailíní a spreagadh ar fud na Sualainne lena ceannaireacht ach nár íomhá mhaith í seo de pholaitíocht na Sualainne.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

rúndiamhair - mystery

géarleanúint - persecution

smúdar guail - coal dust

meatán - methane

oibríocht tarrthála - rescue mission

comhrialtas - coalition

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an fichiú lá de mhí na Samhna. Is mise Alanna Ní Ghallachóir.

D’fhógair ceannaire Bhiúró Cibearchoireachta an Gharda Síochána go bhfuil roinnt oibríochtaí beartaithe acu sna míonna amach romhainn, atá ceangailte leis an fhiosrúchán maidir leis an ionsaí bogearraí éirice in aghaidh Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte i mbliana. Bailíodh fianaise ó naoi ndlínse timpeall an domhain, agus gardaí agus a gcomhpháirtithe ag déanamh ionsaithe mhóra chun chur isteach ar na haiceálaithe. Tugadh tuairisc gur cuireadh stop le 753 íospartach úra ag an drong ar fud an domhain, ó tosaíodh an fiosrúchán, a leanann go fóill.

Cuireadh stop le triail in aghaidh níos mó ná 29 oibrí cabhrach a chuidigh le dídeanaithe an Ghréig a bhaint amach idir 2016 agus 2018, tamall gairid i ndiaidh a hoscailte. Is as Éirinn é duine de na hoibrithe, Seán Binder, a labhair faoina fhrustrachas leis an chinneadh agus an mhoill sa bhreis. De réir an bhreithimh, ní raibh an chúirt inniúil éisteacht leis an chás. Dúirt grúpaí cearta daonna gurb triail áiféiseach ar chúiseanna polaitiúla í.

D’oscail féile 2021 den Irish Film Festival London le léiriú den scannán Gaelach Arracht, mar chuid dá athéisiúint ó dhruid na pictiúrlanna in 2020. Bhí na ticéid uilig díolta amach don imeacht, a bhí ina cheiliúradh oscailte, i gcomhpháirtíocht le Conradh na Gaeilge i Londain. Bhí agallamh leis an stiúrthóir, Tom Sullivan, i ndiaidh an imeachta. Fuair an scannán, atá lonnaithe i gConamara go gairid roimh an Ghorta Mhór, roinnt ainmniúchán IFT agus b’é rogha na hÉireann don Best International Feature Film ag an 93ú Féile le haghaidh Dhuaiseanna an Acadaimh.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

Biúró Cibearchoireachta - Cybercrime Bureau

fianaise - evidence

dlínse - jurisdiction

íospartach - victim

oibrí cabhrach - aid worker

dídeanaithe - refugees

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an tríú lá déag de mhí na Samhna. Is mise Niall Ó Cuileagáin.

Tá an t-iarpholaiteoir agus iarghníomhaí cearta sibhialta sa Tuaisceart Austin Currie ar shlí na fírinne agus é ochtó a dó bliain d'aois. Rugadh Currie i dTír Eoghain agus chuir sé tús lena shaol gníomhaíoch i 1968 nuair a throid sé in aghaidh an tseicteachais sa mhargadh tithíochta. Dhá bhliain ina dhiaidh sin, bhunaigh sé an SDLP in éindí le cúpla polaiteoir eile, John Hume ina measc. Bhí sé ina chónaí i gCill Dara sna hochtóidí agus bhí sé ina bhall d'Fhine Gael. Toghadh é ina Theachta Dála sna nóchaidí ach chaill sé a shuíochán in 2002 agus chuir sé deireadh leis a ghairm pholaitiúil. Dúirt Uachtarán na hÉireann Mícheál Ó hUigínn gur polaiteoir macánta agus díograiseach ab ea é agus go ndearna sé a lán oibre ar son mhuintir na hÉireann.

Tá dóchas ag Rialtas na hÉireann go mbeidh Bille leasaithe na dTeangacha Oifigiúla réidh le síniú ag an Uachtarán roimh dheireadh na bliana. Is é príomhsprioc an Bhille ná go mbeidh 20% d’earcaigh nua na seirbhíse poiblí ina chainteoirí Gaeilge faoin mbliain 2030. Chomh maith leis sin, bheadh ar gach oifig agus seirbhís stáit sa Ghaeltacht a bheith ábalta feidhmiú trí Ghaeilge. Bheadh ar chomhlachtaí poiblí 20% dá bhfógraíocht a dhéanamh i nGaeilge gach bliain agus bheadh orthu a bheith in ann déileáil leis an síneadh fada in ainmneacha daoine. B’éigean 17,000 Teastas Digiteach Covid 19 a eisiúint an athuair i mbliana mar bhí an síneadh fada in easnamh in ainmneacha daoine.

Tá na hidirbheartaithe fós ag margáil mar gheall ar an dréacht deireanach sa chruinniú mullaigh COP26 i nGlaschú. Bhí tráthnóna Dé hAoine mar spriocdháta chun margadh a dhéanamh idir na tíortha atá páirteach ach is cósúil go leanfaidh na cainteanna ar aghaidh go dtí an deireadh seachtaine. Foilsíodh dréacht-mholadh maidin Dé hAoine a d’iarr ar na tíortha éagsúla deireadh a chur le breoslaí iontaise, go háirithe le gual. Tá an tAontas Eorpach agus na Stáit Aontaithe ag cur brú ar thíortha eile teocht na cruinne a choimeád ag 1.5 céim os cionn an leibhéil réamhthionsclaíoch, ach is léir go bhfuil drogall ar thíortha áirithe é sin a shíniú. Bhí iontas ann Dé Céadaoin nuair a rinne na Stáit Aontaithe agus an tSín dearbhú inar aontaigh siad go n-oibreoidís le chéile chun astaíochtaí carbóin a laghdú.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

ar shlí na fírinne - dead

seicteachas - sectarianism

leasaithe - amended

earcaigh nua - new recruits

breoslaí iontaise - fossil fuels

réamhthionsclaíoch - preindustrial