Tuần qua đánh dấu nhiều sự kiện đáng chú ý đối với quốc phòng của Liên Hiệp Châu Âu nói chung và nhiều nước thành viên nói riêng như Pháp, Đức, Estonia …

Tại Pháp, nước duy nhất trong Liên Âu sở hữu vũ khí hạt nhân, tổng thống Macron hôm 18/03 thông báo các khoản đầu tư mới trong lĩnh vực quốc phòng, đặc biệt là nhằm tăng cường năng lực răn đe hạt nhân của Pháp. Chính phủ sẽ gia tăng và thúc đẩy đặt mua chiến đấu cơ Rafale thế hệ mới của tập đoàn Dassaultcó tên lửa siêu thanh mang đầu đạn hạt nhân để trang bị cho Không quân. 

Nước láng giềng Đức thì ghi nhận một « bước ngoặt lịch sử » với kế hoạch tái vũ trang Bazooka, với hơn 1.000 tỷ euro đầu tư vào quốc phòng trong thập kỷ tới.

Nhìn sang Estonia, vùng Baltic, cũng vào ngày 18/03, thủ tướng Kristen Michal, trên mạng X tuyên bố sẽ tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP kể từ năm 2026 để đối phó với mối đe dọa từ Nga, nhằm mục tiêu « biến mọi cuộc xâm lăng nhắm vào Estonia thành bất khả thi ».

Liên quan đến toàn khối Liên Hiệp Châu Âu, hôm 19/03 Ủy ban Châu Âu đề xuất Sách trắng Quốc Phòng để bảo đảm an ninh cho 27 nước, hướng đến chấm dứt sự lệ thuộc quân sự vào Mỹ.

Trên đài RFI Pháp ngữ đúng ngày 20/03, ít giờ trước khi diễn ra thượng đỉnh quốc phòng châu Âu tại Bruxelles, chuyên gia Sébastien Maillard, cố vấn đặc biệt của Viện Jacques Delors, cộng tác với cơ quan tư vấn Chatham House của Anh, nhấn mạnh nguồn tài chính vẫn là thách thức lớn nhất đối với Liên Hiệp Châu Âu :

« Chúng ta thấy rõ là cùng với cuộc chiến ở Ukraina, thì đã đến lúc chúng ta thực hiện ý tưởng đã có từ trước này, nhưng tất nhiên việc này đặt ra một thách thức vô cùng lớn đối với 27 nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu. Không chỉ là cần phải có sự nhất trí, bởi vì chúng ta đều biết là có một số nước vẫn ngại ngần, nhưng trước hết là vấn đề tài chính. Và tôi tin rằng một trong những cuộc thảo luận quan trọng tại Hội Đồng Châu Âu ở Bruxelles ngày 20/03 là tìm kiếm nguồn tài chính.

Không phải tất cả các quốc gia đều có khả năng vay giống nhau, đặc biệt là Pháp, Ý hoặc Tây Ban Nha, những nước vốn đã mắc nợ rất nhiều, nên muốn có khoảng vay chung. Chính vì thế, đây là một cuộc thảo luận khó khăn về cách tìm ra phương tiện phù hợp hoặc Ngân hàng Đầu tư Châu Âu có lẽ cũng phải thay đổi quy định để có thể tham gia nhiều hơn trong lĩnh vực này. Ngoài ra còn có đầu tư của giới tư nhân. Có hàng chục khả năng được đưa ra thảo luận, nhưng dẫu sao thì cốt lõi của vấn đề vẫn phải là tìm ra nguồn tài chính phù hợp cho các dự án chung này ».

Cách nay ít ngày, các nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu đã tán thành kế hoạch của chủ tịch Ủy Ban Châu Âu, Ursula von der Leyen, về việc huy động khoản tiền lên đến 800 tỷ euro để đầu tư vào quốc phòng, tái vũ trang Liên Âu trong vòng 5 năm tới đây. Thế nhưng, điều cốt lõi rốt cuộc trong cuộc họp hôm qua tại Bruxelles vẫn chưa được giải quyết. Thủ tướng Đức mãn nhiệm, Olaf Scholz, vẫn kiên quyết bác bỏ đề xuất « vay chung ».

Liệu Liên Âu có thể vượt lên các bất đồng để cùng hướng đến một khoản vay chung, như đã từng đạt được hồi đại dịch Covid, thời bà Angela Merkel làm thủ tướng Đức ? Theo AFP, tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm 20/03 trong buổi họp báo sau cuộc họp thượng đỉnh tại Bruxelles, bày tỏ hy vọng là vị thủ tướng Đức tương lai, Friedrich Merz, sẽ đưa ra quyết định khác so với người tiền nhiệm Olaf Scholz.

Kế hoạch tái vũ trang Bazooka và quốc định mang tính lịch sử của Quốc Hội Đức

Ngay tại Đức, trong tuần qua, có một quyết định của Hạ Viện (18/03) và Thượng Viện (21/03), được xem là « mang tính lịch sử ». Kế hoạch tái vũ trang của thủ tướng tương lai Friedrich Merz đã được thông qua, cho phép chính phủ Đức chi tiêu không bị hạn chế vào tái vũ trang và hiện đại hóa đất nước, chẳng hạn không bị hạn chế khả năng vay tiền để đầu tư vào quân sự. Theo ước tính, hơn 1.000 tỷ euro sẽ được đầu tư trong 10 năm tới đây. Công luận Đức nhìn nhận thế nào về kế hoạch Bazooka và khả năng nước Đức vay những khoản tiền khổng lồ để đầu tư vào quốc phòng ?

Từ Berlin, thông tín viên Pascal Thibaut ngày 20/03 gửi về bài tường trình :

Một thanh niên người Đức đang đứng trước Cổng Brandenburg tỏ vẻ hoài nghi và nói : « Theo tôi, đây là những món nợ sẽ đeo đuổi chúng ta qua nhiều thế hệ. Đến đời các con cháu chúng ta cũng sẽ còn phải trả nợ. Và điều đó sẽ chẳng có ý nghĩa gì cả ». Bazooka, kế hoạch tái vũ trang của chính phủ không thuyết phục được thanh niên này. Với anh, sẽ là không cần thiết nếu như tiền đóng thuế của người dân Đức trước đây không bị lãng phí.

Đa phần người dân Đức tán thành việc vay tiền để tái thiết đất nước, nhất là khôi phục cơ sở hạ tầng. Nhưng Dirk Schneemann, chủ tịch của Nhóm kinh tế Pháp-Đức, đặt câu hỏi liệu bù đắp như vậy đã đủ hay chưa. Ông nói : « Đó là một khoản ngân sách, không hẳn là để xây dựng tương lai, mà một phần lớn trong số đó là để bù đắp cho những gì nước Đức đã bỏ lỡ trong những thập kỷ vừa qua ».

Kế hoạch đầu tư khổng lồ của Đức tạo thuận lợi cho chi tiêu quân sự, bởi vì chính phủ sẽ không còn bị hạn chế khả năng vay tiền để chi tiêu quân sự. Đã đến lúc phải làm mọi điều cần thiết. Stéphane Beemelmans, cựu bộ trưởng Quốc Phòng nhận định : « Kế hoạch mang lại cho Đức rất nhiều tiền, nhưng liệu nước này có sử dụng số tiền này cho quốc phòng của châu Âu hay không, hay chỉ là để gia tăng phương tiện cho riêng quân đội Đức ? Làm như vậy có lẽ là chưa đủ ».

Còn người thanh niên đứng trước Cổng Brandebourg mà chúng tôi đã nhắc đến ở trên, người phản đối việc vay thêm, thì tỏ ra ủng hộ việc dành khoản tiền đó cho riêng quân đội Đức. Anh nói : « Trước những gì nước Mỹ đang làm hiện nay, điều quan trọng là chúng ta phải củng cố, tăng cường quân đội để đảm bảo cho an ninh của chúng ta ». 

Hiện nay, cứ 6 người Đức thì có 1 người tin tưởng vào Hoa Kỳ. 7/10 người thì ủng hộ việc thành lập một quân đội riêng của châu Âu ».

Litva muốn châu Âu nỗ lực vũ trang nhiều hơn

Tại Litva, quốc gia nhỏ bé nằm sát nước Nga, trước mối đe dọa quân sự từ láng giềng Nga, đông đảo người dân ủng hộ kế hoạch tái vũ trang của Liên Âu trong bối cảnh chính quyền Mỹ thời Donald Trump có nguy cơ rời khỏi NATO, trong khi hiện giờ Mỹ đóng góp tới 70% cho chi tiêu của Liên Minh Bắc Đại Tây Dương.

Từ Vilnius, thông tín viên Marielle Vitureau ngày 20/03, một hôm sau khi Ủy Ban Châu Âu đề xuất Sách trắng Quốc phòng, gửi về bài phóng sự :

« Chiến tranh kéo dài suốt 3 năm qua. Litva hiện giờ đã chi nhiều tiền hơn để củng cố, tăng cường quốc phòng, và nhiều người dân ở quốc gia này muốn châu Âu nỗ lực nhiều hơn. Một người đàn ông tên là Giedrius, đang dắt chó đi dạo, ông nói : « Châu Âu phải mạnh mẽ, chúng ta không được phụ thuộc vào bất kỳ ai và phải có khả năng tự bảo vệ mình. Chúng ta phải làm mọi điều có thể để ngăn chặn kẻ thù có ý định tấn công chúng ta ».

Ủy viên Quốc Phòng châu Âu, Andrius Kubilius, là người Litva. Ông Andrius Kubilius vừa trình bày Sách trắng Quốc phòng để bảo đảm Liên Âu có khả năng tự bảo vệ mình. Arturas đang làm việc liên quan đến tái thiết Ukraina. Ông bày tỏ thái độ ủng hộ Sách trắng Quốc phòng và nói : « Mối đe dọa nhắm vào châu Âu, chứ không nhắm vào nước Mỹ. Chúng ta cần phải chuẩn bị để bảo vệ mình. Tôi nghĩ là chúng ta có đủ nguồn lực để tự vệ. Ở các nước dân chủ, mọi điều đều diễn ra chậm hơn một chút, nhưng rồi thì cuối cùng chúng ta cũng sẽ chiến thắng ».

Bà Ruta, một giám đốc dự án tiếp thị, bước đi nhanh nhẹn với một tách cà phê trên tay. Việc Donald Trump trở lại nắm quyền ở Mỹ và xích lại gần với chính quyền Nga đã làm thay đổi tình thế. Bà Ruta nói : « Từ nay, Liên Hiệp Châu Âu phải dẫn đầu và đảm nhận trách nhiệm của mình ».

Từ lâu nay, Liên Hiệp Châu Âu và quốc phòng là hai khái niệm trái ngược nhau ở Litva. Nhưng hiện giờ, có một sự thay đổi đang diễn ra ».

Ý : Nhiều người không mặn mà với kế hoạch tái vũ trang Liên Âu

Thủ tướng Ý Giorgia Meloni hôm 18/03 kêu gọi Liên Âu tăng cường khả năng phòng thủ, nhưng xem việc thiết lập an ninh bền vững, mà không có Hoa Kỳ, là điều « không tưởng ». Công luận Ý cũng bị chia rẽ về việc tái vũ trang Liên Âu.

Nằm cách xa nước Nga hơn so với các nước vùng Baltic, người dân Ý dĩ nhiên ít cảm thấy mối đe dọa quân sự trực tiếp từ chế độ Putin hơn so với người dân Litva. Có lẽ cũng vì thế mà nhiều người dân Ý không mấy ủng hộ kế hoạch tái vũ trang Liên Hiệp Châu Âu.

Từ Roma, thông tín viên Anne Le Nir ngày 19/03 gửi về bài phóng sự :

« Đa số những người chúng tôi gặp phía bên ngoài một trường học ở khu trung tâm thành phố Roma đều tỏ ra rất thận trọng về viễn cảnh đẩy nhanh quá trình sản xuất thiết bị quân sự.

Đối với ông Federico, khoảng 40 tuổi, giáo viên lịch sử, nghệ thuật đàm phán phải là mối ưu tiên hàng đầu. Ông nói : « Tái vũ trang chẳng để làm gì cả. Theo kế hoạch đã được trình bày, tiền sẽ được rút từ túi của công dân Liên Hiệp Châu Âu. Chỉ có vậy thôi. Điều cần thiết là một quá trình ngoại giao lâu dài ».

Bà Clara, một phụ nữ năng động đã lên chức bà, có cùng quan điểm với ông Federico. Bà nói : « Từ 3 năm nay chúng ta cấp vũ khí cho một nước (Ukraina), nhưng đến nay thì số vũ khí đó vẫn chưa mang lại được một giải pháp nào. Tôi là người ủng hộ Liên Hiệp Châu Âu, nhưng chúng tôi (nước Ý) có quyền không ủng hộ một số lựa chọn của Liên Âu. Liên Hiệp Châu Âu được thành lập dựa trên các giá trị hòa bình. Tôi ủng hộ việc quay trở lại với những giá trị đó ».

Trong khi đó, Fabio, một ông bố trẻ 30 tuổi, khẳng định ủng hộ kế hoạch tái vũ trang của Châu Âu. Fabio chia sẻ : « Một hệ thống phòng thủ của Liên Âu chắc chắn là cần thiết. Tôi cho rằng chúng ta đang quá tin tưởng vào Hoa Kỳ, đặc biệt là về quân sự ».

Theo các cuộc thăm dò ý kiến mới đây, 2/3 số người Ý được hỏi phản đối kế hoạch tái vũ trang châu Âu. Đa phần họ là những người ủng hộ Liên Đoàn Phương Bắc của Matteo Salvini hoặc Phong Trào Năm Sao của Giuseppe Conte ».

Cuộc họp của chỉ huy quân sự hơn 30 nước châu Âu : 20 nghìn quân Anh và châu Âu sẵn sàng sang Ukraina

Hỗ trợ Ukraina vẫn là chủ đề được châu Âu quan tâm, đặc biệt Anh Quốc. Dẫu đã ra khỏi Liên Hiệp Châu Âu cách nay 5 năm, nhưng Luân Đôn rất tích cực phối hợp với các nước châu Âu về hợp tác quân sự để hỗ trợ Ukraina.

Hôm 20/03/2025, trong khi Liên Âu tổ chức thượng đỉnh quốc phòng thì tại Luân Đôn, các tham mưu trưởng quân đội của Anh và đồng nhiệm của gần 30 nước ở châu Âu cũng họp bàn về mọi khía cạnh thực tiễn của kế hoạch triển khai binh sĩ của liên minh tình nguyện sang giúp Ukraina nếu như Hoa Kỳ, Ukraina và Nga đạt được thỏa thuận ngưng bắn 30 ngày.

Cuộc họp các chỉ huy quân sự Anh và 30 nước trong « liên minh tình nguyện vì Ukraina » đã đặt được một kế hoạch cụ thể để sẵn sàng đưa tới 20 nghìn quân Anh và châu Âu sang Ukraina trong tương lai, nhưng về ngôn từ thì đây sẽ không phải là lực lượng « gìn giữ hòa bình ».

Từ Luân Đôn, thông tín viên Nguyễn Giang ngày 21/03 điểm lại tình hình :

« Cuộc họp thứ Năm tuần qua của các tham mưu trưởng quân đội Anh và các nước châu Âu cùng chí hướng muốn đảm bảo an ninh cho Ukraina trong tương lai, dự kiến sẽ không nhằm vào công tác “gìn giữ hòa bình”, điều Nga phản đối, mà chỉ để góp phần “bảo an” (reassurance) cho Kiev một khi thỏa thuận nào đó về ngưng bắn hay hòa ước với Nga đạt được.

Con số 20 nghìn quân mà cuộc họp ở Luân Đôn hội tụ đủ, trên giấy tờ thực ra không thể đủ để lập ra đội quân gìn giữ hòa bình. Các chuyên gia nói cần tới 100 nghìn mới đủ để giám sát đường phi quân sự dài hơn 1000 km giữa Nga và Ukraina trong tương lai. Bởi vậy, đây là lực lượng được tập hợp để cho Nga thấy láng giềng Ukraina có các đồng minh bảo vệ. Còn về cụ thể thì lực lượng mà Anh muốn cùng châu Âu triển khai sẽ không ra tới đường giới tuyến, nhưng luôn có thể bảo vệ các cơ sở hạ tầng dân sự, sân bay, bến cảng, nhà máy điện cho Ukraina.

Nga dứt khoát bác bỏ việc châu Âu đưa quân đến Ukraina khi có ngưng bắn, nên Luân Đôn sẽ cứ dựa vào lời mời của Kiev để dẫn dắt một lực lượng từ châu Âu tới lãnh thổ Ukraina mà không nhất thiết cần Nga chấp thuận. Hải quân và không quân Anh cũng sẽ cam kết bảo vệ vùng trời và lãnh hải Ukraina. Không rõ đây là cam kết riêng của Anh với Ukraina hay nằm trong khuôn khổ các cam kết chung cùng châu Âu nhưng điều dễ thấy là vai trò ngày càng tăng của Luân Đôn trong công tác điều phối những vấn đề an ninh châu Âu.

Thủ tướng Anh Keir Starmer hôm đầu tuần đã tới thăm một tàu ngầm nguyên tử để tỏ quyết tâm của Anh trong việc hỗ trợ Ukraina và nhắc các nước đồng minh rằng ngoài Mỹ thì Anh là nước thứ nhì trong NATO ở châu Âu, bên cạnh Pháp, có năng lực răn đe hạt nhân. Ông Starmer cũng nói rằng nếu vi phạm thỏa thuận ngưng bắn, tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ “phải chịu các hậu quả nghiêm trọng”. Trước mắt, Anh ngày càng mạnh mẽ về ngôn từ và khác hẳn Mỹ trong cách nói về Nga, nhưng thực tế ra sao thì vẫn là câu hỏi lớn cho các bên tham gia giải quyết khủng hoảng Ukraina ».