Thời sự quốc tế tuần qua nổi bật với sự kiện « tối hậu thư » về hòa bình cho Ukraina, của tổng thống Mỹ Donald Trump, buộc chính quyền Kiev phải trả lời trước dịp lễ Tạ Ơn, ngày 27/11/2025. Nhiều hoạt động ngoại giao dồn dập diễn ra đặc biệt tại châu Âu sau « tối hậu thư » của tổng thống Mỹ. Sự kiện nói trên diễn ra đúng vào lúc mâu thuẫn gia tăng trong nội bộ phe cầm quyền của tổng thống Trump.

Tối hậu thư về chiến tranh Ukraina của tổng thống Mỹ được tung ra đúng vào dịp diễn ra thượng đỉnh của nhóm G20, gồm 19 nền kinh tế lớn nhất thế giới, cùng Liên Hiệp Châu Âu (và Liên Hiệp Châu Phi, mới gia nhập từ năm 2023). Washington tẩy chay thượng đỉnh G20 tại Nam Phi. G20 ra tuyên bố chung bất chấp phản đối của Mỹ.

Tối hậu thư của tổng thống Mỹ cũng được đưa ra đúng vào giai đoạn chót đầy căng thẳng của Hội nghị Khí hậu COP30 của Liên Hiệp Quốc tại Brazil, khi cộng đồng quốc tế, bị chia rẽ về vấn đề lộ trình từ bỏ năng lượng hóa thạch, có nguy cơ không ra được Tuyên bố chung. COP30 rút cục tái khẳng định Hiệp định Paris 2015 là kim chỉ nam trong hành động Khí hậu, « ngọn hải đăng » của cộng đồng quốc tế trong công cuộc chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh.

• Đọc thêm - Hành động Khí hậu – Công lý Khí hậu : Vì sao ví Hiệp định Paris 2015 như « Ngọn hải đăng » ? (Phần đóng khung trong bài)

Giáo hoàng Lêô XIV dành chuyến công du quốc tế đầu tiên cho Thổ Nhĩ Kỳ, cũng là nơi diễn ra dịp kỉ niệm 1.700 năm Công đồng Nicea I, một thời điểm quan trọng bậc nhất trong lịch sử đạo Thiên Chúa. Trên đây là các chủ đề chính của Tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

Kế hoạch cho Ukraina tiếp theo kế hoạch Gaza

Kế hoạch hòa bình cho Gaza theo đề xuất của chính quyền Mỹ được Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc thông qua ngày 17/11/2025. Ít ngày sau, chính quyền Trump tung ra kế hoạch hòa bình 28 điểm cho Ukraina, mà nhiều nhà quan sát coi là thiên hẳn về lợi ích của điện Kremlin. Cá nhân tổng thống Trump công khai gây áp lực, và thậm chí buộc Kiev phải trả lời trong ít ngày, và đe dọa nếu bác bỏ, Ukraina sẽ phải gánh chịu hậu quả nặng nề.

Phía Nga ngay lập tức hoan nghênh sáng kiến 28 điểm của Mỹ. Tổng thống Ukraina một mặt tỏ ra hưởng ứng, mặt khác báo động trước toàn dân về nguy cơ phải lựa chọn, hoặc chấp nhận  mất chủ quyền, rơi vào thân phận chư hầu của Nga, hoặc bị mất đi một « đồng minh lớn », ngụ ý chỉ Mỹ. Các nước châu Âu đồng minh chủ chốt của Ukraina nỗ lực tìm kiếm một giải pháp ngoại giao để hóa giải áp lực của tổng thống Mỹ.

• Đọc thêm - Chiến tranh Ukraina: Châu Âu hóa giải kế hoạch "hòa bình" áp đặt của Mỹ như thế nào

« Hỏa mù » tối hậu thư Ukraina: Một « vở bi hài kịch » ?

Chính quyền Trump ngay sau đó đã tỏ ra xuống nước, chấp thuận nhiều sửa đổi từ phía Ukraina, và hoan nghênh các đóng góp của châu Âu. Tuy nhiên, theo nhiều nhà quan sát về chính trị quốc tế, những gì diễn ra nói trên trên thực tế có thể chỉ là một vở kịch trên truyền thông, không hứa hẹn mang lại giải pháp cho chiến tranh Ukraina. Quan điểm sau đây của nhà báo đài Pháp France Inter, Bertrand Gallicher, trong một cuộc trả lời đài TF1, ngày 24/11, được nhiều nhà quan sát chia sẻ:

« Kế hoạch hòa bình này ngày càng giống một vở kịch tồi, mà chúng ta không biết liệu đó là một vở hài kịch bi đát hay một bi kịch, bởi vì dĩ nhiên chiến tranh vẫn tiếp tục trong thời gian này. Chúng ta không biết tác giả của vở kịch này là ai, không biết tác giả của kế hoạch hòa bình này là ai. Là Donald Trump hay Vladimir Putin? Chúng ta cũng không thực sự biết kết thúc của vở kịch này là gì, có thể nó chỉ đơn giản là một lời mời tham dự một hội nghị hòa bình mới.

Tất cả những gì chúng ta biết là có những diễn viên, đó là những người tham gia các đoàn đàm phán đã có mặt hôm qua tại Geneva. Nhưng về bản chất, vẫn còn rất nhiều câu hỏi chưa có lời giải. Có lẽ ngoại trừ ý chí của tổng thống Nga Vladimir Putin không muốn đạt được kết quả. Người ta có thể hình dung rằng kế hoạch hòa bình này, trong tình hình hiện tại, chắc chắn sẽ thất bại. Cần phải thay đổi triệt để để thành công, nhưng đây là điều cực kỳ khó xảy ra. »

Kế hoạch hòa bình của Mỹ cho Ukraina thực hư ra sao là câu chuyện còn để ngỏ, trước chuyến công du Matxcơva của đặc sứ của tổng thống Trump, nhưng màn tối hậu thư tỏ rõ là một hỏa mù.

Phe của tổng thống Trump: Mâu thuẫn nội bộ chưa từng có

Điểm ít được chú hơn trong vụ tối hậu thư Ukraina là sáng kiến ngoại giao này được tung ra đúng vào lúc nội bộ phe Cộng hòa của tổng thống Trump rơi vào mâu thuẫn nội bộ chưa từng có, kể từ khi ông Trump trở lại nắm quyền. Nhà báo Lê Ngọc từ Washington cho biết cụ thể :

« Khó ai có thể nghĩ rằng nhà lãnh đạo uy quyền nhất trong đảng Cộng Hòa kể từ thời cố tổng thống Ronald Reagan lại bị chính các thành viên trong đảng chống đối. Đầu tháng này, gần như đa số các dân biểu Cộng hòa đã cùng với các dân biểu Dân chủ bỏ phiếu đòi công khai hồ sơ Epstein, tội phạm tình dục, đã bị kết án, bất chấp phản đối quyết liệt của ông Trump lúc đầu. Chính trong bối cảnh này, chính quyền Trump đã đưa cho tổng thống Volodymyr Zelenskyy bản kế hoạch hòa bình 28 điểm.

Bản kế hoạch, mà theo đó Ukraina buộc phải nhường lãnh thổ cho Nga, hạn chế quy mô quân đội và không được gia nhập NATO, đã vấp phải sự phản đối dữ dội từ nhiều thành viên Cộng Hòa. Mitch McConnell, cựu lãnh đạo phe Cộng Hòa tại Thượng viện, thành viên Cộng hòa có ảnh hưởng, phẫn nộ về việc tổng thống Trump để ‘‘uy tín chúng ta bị đe dọa. Các đồng minh và đối thủ đang nhìn: Liệu Mỹ sẽ kiên quyết phản đối xâm lược hay sẽ tưởng thưởng kẻ xâm lược ?"

Chưa kể đến ‘‘sự cố rò rỉ đoạn ghi âm’’ của Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump về Ukraina. Dân biểu Cộng Hòa Don Bacon xem Steve Witcoff không khác nào một điệp viên Nga, và kêu gọi không để Witkoff dẫn dắt các đàm phán. Kế hoạch cho Ukraina và việc công bố hồ sơ Epstein chỉ là hai trong một loạt sự việc, như đòi hỏi của ông Trump, trong vụ ‘‘shutdown’’, bãi bỏ “filibuster”, tức quy định lâu đời về việc cần phải có 60/100 phiếu để một dự luật được đưa ra biểu quyết ở Thượng viện, cho đến ý tưởng cho mỗi người dân 2.000 đô la lấy từ tiền thu thuế quan...

Một liên minh các dân biểu Cộng Hòa ở Hạ Viện, do dân biểu Brian Fitzpatrick đứng đầu, yêu cầu bỏ phiếu ở Hạ Viện dự luật trừng phạt Nga ngay sau Lễ Tạ Ơn ngày 27/11, bất chấp kế hoạch 28 điểm. Tóm lại, phản đối mạnh trong nội bộ cũng như từ các đồng minh châu Âu khiến khả năng kế hoạch hòa bình 28 điểm cho Ukraina của tổng thống Trump được thông qua, mà không có sửa đổi đáng kể, gần như là điều bất khả. »

Mâu thuẫn giữa chính quyền Trump và châu Âu có còn là chuyện « nội bộ » phương Tây ?

Thái độ nhiều phần đứng hẳn về phía điện Kremlin của chính quyền Trump, nhất quán từ khi lên nắm quyền đến nay, ngày càng đặt ra vấn đề : Liệu các mâu thuẫn giữa Washington và các đồng minh châu Âu của Ukraina có còn là chuyện « nội bộ » của phương Tây ?  

Giới chuyên gia phương Tây dường như đang bị chia rẽ triệt để trong cách hiểu về vấn đề này. Tiêu biểu cho quan điểm coi đây là chuyện « nội bộ » của phương Tây là ý kiến của các chuyên gia như Natasha Lindstaedt, Đại học Essex (Anh Quốc). Trong cuộc trả lời đài France 24, bà Natasha Lindstaedt nhận định : « thế nào thì Putin cũng đều thắng : hoặc Ukraina chấp nhận kế hoạch ban đầu thiên về có lợi cho phía Nga, hoặc Zelensky từ chối và Matxcơva có thể chứng tỏ mình là bên bị cản trở thúc đẩy hòa bình, đồng thời gieo rắc chia rẽ giữa Mỹ và châu Âu ».

• Đọc thêm - Kế hoạch hòa bình cho Ukraina: Sự hỗn loạn ngoại giao của phương Tây có lợi cho Nga

Ngược lại, nhà cựu ngoại giao Pháp Michel Duclos, chuyên gia địa chính trị Viện Montaigne, khẳng định kế hoạch 28 điểm cho Ukraina mà phe cầm quyền tại Mỹ bàn thảo với Nga, cho thấy tổng thống Donald Trump đã « lộ rõ bộ mặt thật », đặc biệt với điều khoản thứ tư, khi Hoa Kỳ tự đặt mình ra ngoài hệ thống bảo vệ an ninh châu Âu, « các nước châu Âu không còn thực sự là các đồng minh » của nước Mỹ thời Donald Trump.

Nói mâu thuẫn nội bộ giữa Mỹ và châu Âu chỉ đúng với những ai còn đặt niềm tin vào chính quyền Trump. Nhà báo Pierre Haski, đài Radio France, mới đây đưa ra diễn đạt « jeux des dupes » để nói về quan hệ Mỹ - Âu (tạm dịch là : « một trò lừa nhau giữa các bên, nhưng ai cũng giả vờ như không biết »). Châu Âu phụ thuộc nhiều vào Mỹ về mặt an ninh, và bị nước Mỹ của Donald Trump đe dọa về nhiều phương diện. Vừa phải cố gắng để không bị Mỹ ngoảnh mặt, vừa không để bị Mỹ thao túng là thách thức với châu Âu, như nhận định của Michel Duclos. 

Thượng đỉnh G20 ở Nam Phi ra tuyên bố chung bất chấp Mỹ: Thắng lợi của hợp tác đa phương ?

Hội nghị thượng đỉnh G20 họp tại Johannesburg, Nam Phi, bế mạc ngày 23/11/2025, đúng vào ngày Mỹ đàm phán với các nước châu Âu về kế hoạch 28 điểm cho Ukraina tại Genève, đã ra một Tuyên bố chung, với nội dung chính là kêu gọi thúc đẩy hợp tác đa phương, để chung tay hóa giải các thách thức toàn cầu, đặc biệt là bảo vệ hòa bình, giải quyết khủng hoảng khí hậu. Bất chấp phản đối của Mỹ, quốc gia tẩy chay thượng đỉnh, Tuyên bố chung đã được thông qua. Nước chủ nhà Nam Phi xem đây là một chiến thắng của hợp tác đa phương, và đặc biệt là của các nước phương Nam.

Nam Phi, Trung Quốc siết chặt quan hệ

Cũng trong dịp thượng đỉnh này, Trung Quốc tuyên bố đẩy mạnh hợp tác với Nam Phi. Thông tín viên Clea Broadhurst tường trình từ Johannesburg :

« Tại Johannesburg, thủ tướng Trung Quốc đã tuyên bố đẩy mạnh quan hệ đối tác với Nam Phi, tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực năng lượng mới, xe ô tô điện, y tế, kỹ thuật số và cơ sở hạ tầng. Bắc Kinh cũng hứa sẽ mở cửa thị trường rộng hơn cho các sản phẩm của Nam Phi. Đây là một hỗ trợ quan trọng đối với chính quyền Pretoria đang tìm cách nâng cao chất lượng sản phẩm, và giảm sự phụ thuộc vào việc bán nguyên liệu thô.

Động thái này không phải là đơn lẻ, mà nằm trong chiến lược tăng cường ngoại giao với các nước thuộc Nam Bán cầu do Trung Quốc chủ trương. Trước các cạnh tranh gay gắt từ Mỹ và Liên Hiệp Châu Âu, Bắc Kinh đặt cược vào Nam Phi, một thành viên có ảnh hưởng của nhóm các cường quốc đang trỗi dậy BRICS, để củng cố sự hiện diện kinh tế và chính trị tại châu Phi.

Trung Quốc và Nam Phi đều nhấn mạnh đến hợp tác cùng có lợi, nhưng rõ ràng việc siết chặt hợp tác song phương này cũng là cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng quốc tế. Đối với Trung Quốc, Nam Phi không chỉ là một thị trường chiến lược, mà còn là một trung tâm công nghiệp tiềm năng và một đối tác then chốt trong các định chế quốc tế lớn. Với các thông báo mới này, Bắc Kinh tỏ rõ ý định xây dựng quan hệ đối tác lâu dài, và biến Pretoria trở thành một trụ cột giúp Trung Quốc củng cố thế lực tại châu Phi. »

Mặc dù ra được tuyên bố chung, theo nhiều nhà quan sát, diễn đàn G20 dường như không còn là nơi mang lại những giải pháp hữu ích cho các khủng hoảng của thế giới đương đại.  

Giáo hoàng đi Thổ Nhĩ Kỳ, xứ sở được coi là « cầu nối Đông Tây »

Thế giới đang đứng trước nguy cơ chia rẽ ngày càng sâu sắc. Chuyến công du quốc tế đầu tiên của giáo hoàng Lêô XIV tại Thổ Nhĩ Kỳ và Liban diễn ra trong bối cảnh này. Chuyến công du diễn ra từ ngày 27/11 đến ngày 2/12. Việc chọn Thổ Nhĩ Kỳ làm điểm đến cho chuyến công du quốc tế đầu tiên, đã được cố giáo hoàng Phanxicô lên chương trình, cho thấy tầm quan trọng của mảnh đất « cầu nối Đông Tây, ngã tư của các nền văn hóa và tôn giáo ».

• Đọc thêm - Cầu Dardanelles: Biểu tượng chuyến công du Thổ Nhĩ Kỳ của giáo hoàng Lêô XIV

Thông tín viên Duy An tường trình từ Liège :

« Trong bài phát biểu trước những nhà lãnh đạo chính trị và đại diện xã hội dân sự Thổ Nhĩ Kỳ tại Ankara hôm 27/11, sau cuộc hội kiến riêng với tổng thống Recep Tayyip Erdogan, đức giáo hoàng bày tỏ mong muốn của Tòa Thánh “hợp tác xậy dựng một thế giới tốt đẹp hơn với sự đóng góp của Thổ Nhĩ Kỳ, một đất nước là cầu nối Đông Tây, giữa Á và Âu, và là ngã tư của các nền văn hóa và tôn giáo”.

Trọng tâm của chuyến đi là buổi cầu nguyện tại nơi đã diễn ra Công đồng Nicée I, thị trấn Iznik. Cách nay 1700 năm, vào năm 325, hoàng đế La Mã Constantine đã triệu tập cuộc hội nghị lớn đầu tiên dẫn đến việc xác lập nền tảng của Ki-tô giáo qua bản Kinh Tin Kính, mà giờ đây người theo đạo Thiên Chúa vẫn tụng đọc. Sự kiện thường được gọi là « công đồng Nicée I » này diễn ra cách thành phố Istanbul khoảng 70km, tại thị trấn Iznik, tên thời cổ là Nicea.

1700 năm sau, trong bối cảnh của một thế giới đầy bất ổn, đức thượng phụ chính thống Contanstinople, Bartôlômêô I đã mời đại diện các giáo hội Thiên chúa giáo quy tụ về đây để kỷ niệm sự kiện Công Đồng chung đầu tiên của đạo Thiên Chúa. 25 lãnh đạo các giáo hội Thiên Chúa giáo, trong đó có giáo hoàng Lêô XIV, đã quy tụ về Iznik chiều hôm qua để cùng nhau thắp nến và cùng đọc chung Kinh Tin Kính, bằng tiếng Anh, và cầu nguyện với kinh Lạy Cha. Đây chính là thời khắc lịch sử của sự hiệp nhất các giáo hội Ki-tô.

Đức thượng phụ chính thống Contanstinople, Bartôlômêô I, giải thích từ Nicée, tức tên của Công đồng đầu tiên của đạo Thiên Chúa, trong tiếng Hy Lạp có nghĩa là ‘‘chiến thắng’’, nhưng chiến thắng không theo nghĩa là ‘‘thống trị’’, mà là ‘‘hòa giải trong quyền năng của Thiên Chúa’’.

Đức giáo hoàng Lêô XIV nhấn mạnh mục tiêu của sự hiệp nhất này là cùng nhau tiến bước về tương lai, trên cơ sở tôn trọng các khác biệt. Đức giáo hoàng kêu gọi "kiên quyết bác bỏ" việc lợi dụng tôn giáo để biện minh cho chiến tranh và bạo lực, chủ nghĩa cực đoan và cuồng tín. » 

COP30 - Khí hậu: Đồng thuận quốc tế, dấu hiệu tích cực trong bối cảnh Mỹ chống phá

Vụ tối hậu thư Ukraina của tổng thống Mỹ dường như che lấp, và có thể gây trở ngại cho việc cộng đồng quốc tế đúc kết một tuyên bố chung về khí hậu tại hội nghị COP30 ở Brazil. Hội nghị rút cuộc đã ra được một tuyên bố chung.

COP30 thành công hay thất bại? Theo đặc phái viên RFI từ Belem, câu trả lời phụ thuộc vào góc nhìn. Ông Wopke Hoekstra, uỷ viên châu Âu phụ trách Khí hậu, thừa nhận với báo chí : « Chúng tôi không che giấu rằng chúng tôi đã mong muốn nhiều hơn, và có nhiều tham vọng hơn trong mọi lĩnh vực », nhưng « chúng tôi phải ủng hộ thỏa thuận này, vì ít nhất nó cũng đưa chúng ta đi đúng hướng. »

• Đọc thêm - Trump - Putin: Bóng ma tận thế hạt nhân và thảm họa năng lượng hóa thạch

Tổng thư ký điều hành về biến đổi khí hậu của Liên Hiệp Quốc Simon Stiell, đặc biệt chú ý đến việc 194 quốc gia đã « lần đầu tiên » ra tuyên bố: « thừa nhận rằng quá trình chuyển đổi toàn cầu hướng đến nền kinh tế phát thải thấp và đẩy mạnh việc thích ứng với biến đổi khí hậu là không thể đảo ngược và là xu hướng của tương lai. » (trích bài diễn văn « COP 30 cho thấy hợp tác về khí hậu vẫn đang phát triển mạnh mẽ và tiếp tục huy động nhân loại trong cuộc chiến vì một hành tinh sống được với con người. »). Bài của Simon Stiell cho biết COP30 nỗ lực duy trì mục tiêu 1,5°C của Hiệp định Paris (cho dù xác suất đạt được là rất thấp), khẳng định rõ các thành tựu đã đạt được trong cuộc chiến khí hậu, nêu bật các cam kết hành động khí hậu mới, và vạch trần việc thông tin giả mạo, bóp méo về khí hậu gây lo sợ, hoài nghi, chia rẽ.

 

Bộ trưởng Năng lượng Anh, Ed Miliband, nhấn mạnh : « việc hơn 190 quốc gia đã tái khẳng định cam kết với Thỏa thuận Paris là rất quan trọng trong bối cảnh Mỹ rút khỏi Thỏa thuận  này, một số người đã lo ngại về hiệu ứng sụp đổ dây chuyền domino, nhưng điều đó không xảy ra, và đây là một dấu hiệu đáng kể. »

• Đọc thêm - Khí hậu: Vì sao "chuyển đổi công bằng" là trọng tâm của Hội nghị COP30 Brazil?

Trong số các bước tiến tại hội nghị COP30, có việc lần đầu tiên « chuyển đổi công bằng » (Belem Action Mechanism - BAM) trở thành tâm điểm của hành động khí hậu. Việc thành lập cơ chế này là « một thắng lợi lớn » với người lao động (theo Tổng Liên đoàn Lao động Quốc tế ITUC). Theo Chiara Martinelli, giám đốc Mạng lưới Hành động Khí hậu Châu Âu CAN Europe: « Việc thừa nhận BAM là một thắng lợi lớn của xã hội dân sự, giúp tạo ra một nền tảng thể chế phối hợp để thúc đẩy tiến trình Chuyển đổi Công bằng ». Theo Viện An ninh Con người và Môi trường thuộc Đại học Liên Hiệp Quốc (UNU-EHS), ở Bonn, bước tiến này « đồng nghĩa với việc sự công bằng trong quá trình chuyển đổi toàn cầu hướng tới nền kinh tế bền vững không còn chỉ là một khẩu hiệu chính trị, mà giờ đây đã có một vị trí chính thức trong hệ thống hành động khí hậu của Liên Hiệp Quốc ».

Tuy nhiên, đông đảo giới môi trường cũng thừa nhận rất nhiều mục tiêu đã không đạt được tại hội nghị ở Brazil, đặc biệt là vấn đề nguồn lực tài chính để thích nghi với biến đổi khí hậu và lộ trình rời bỏ năng lượng hóa thạch. 

 

Cuộc chiến vì hòa bình, vì khí hậu: Thông tin trung thực giúp nhận rõ đúng sai, hay dở

« Hỏa mù » xung quanh tối hậu thư của tổng thống Mỹ với Ukraina và hội nghị khí hậu COP30 bên bờ vực thất bại là hai diễn biến xảy ra gần như vào cùng một thời điểm, mang ý nghĩa biểu tượng cho cuộc chiến gian nan vì hòa bình, vì khí hậu. Châu Âu là một trong những nơi đương đầu cùng lúc trên hai mặt trận. Tỉnh táo để nhận rõ đúng sai, hay dở, được mất là điều kiện giúp thành công.

Điều được đặc biệt hoan nghênh tại COP30 : Lần đầu tiên « thông tin trung thực, toàn vẹn » (« information integrity » ) về khí hậu được khẳng định trong bản tuyên bố của Hội nghị khí hậu của Liên Hiệp Quốc (xem điều khoản cuối của phần dẫn nhập, trang thứ hai bản Tuyên bố chung, ngày 22/11/2025, « Global Mutirão: Uniting humanity in a global mobilization against climate change », tạm dịch là « Global Mutirão: Đoàn kết nhân loại trong cuộc vận động toàn cầu chống biến đổi khí hậu »).

Đối diện với một thế giới ngày càng chia rẽ, cơ chế hợp tác quốc tế đa phương cho dù bị tấn công và suy yếu vẫn tiếp tục là một chỗ dựa của cộng đồng quốc tế. Liên Hiệp Quốc tiếp tục là sân chơi cho các nỗ lực vì hòa bình, vì khí hậu. Ngay cả nước Mỹ của Donald Trump, phủ nhận biến đổi khí hậu, rút cục vẫn cần đến Liên Hiệp Quốc để hỗ trợ triển khai các kế hoạch tập thể vì hòa bình (như ở Gaza).