Árið 2021 er helgað ávöxtum og grænmeti hjá Sameinuðu þjóðunum og í dag, 29. September, er alþjóðadagur gegn matarsóun. Í tilefni dagsins munu Grasagarður Reykjavíkur, Slow Food Reykjavík og Flóran Garden Bistro taka saman höndum og bjóða í fræðslusúpu í garðskála Grasagarðins þar sem þemað er: Hvað get ég gert til að draga úr matarsóun? Við fengum þær Björk Þorleifsdóttur og Dóru Svavarsdóttur til að koma í þáttinn og segja okkur meira frá þessum degi, viðburðinum og matarsóun.

Heimildarmyndin Hvunndagshetjur, Are you Icelandic? Eftir Magneu B. Valdimarsdóttur verður sýnd á alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni RIFF sem verður sett á morgun. Myndin fjallar um fjórar konur sem eiga það sameiginlegt að hafa búið á Ísland í um það bil tuttugu ár. Þær eru fæddar í Bosníu, Jamaíku, Póllandi og Tyrklandi og allar hafa þær sína sögu af því hvað leiddi þær hingað. Samfélagið breytist hratt og oft veitum við því litla eftirtekt hverjir það eru sem hugsa um börnin okkar, gamla fólkið, byggja húsin okkar og sinna alls kyns illa launuðum störfum í samfélaginu. Magnea kom í þáttinn í dag og sagði okkur meira frá þessari mynd og frá kvikmyndahátíðinni.

Við fengum póstkort frá Magnúsi R. Einarssynin í dag og í þessu korti segir Magnús okkur frá því þegar hann fór í nokkurra daga bíltúr í liðinni viku. Hann fékk lánaðan þýskan eðalvagn sem varð honum til hugleiðinga varðandi framtíð einkabílsins. Þessi frábæru farartæki sem hafa veitt okkur frelsi og tækifæri til ferðalaga eru orðin að vandamáli sem allar borgir heims eru að reyna að leysa. Póstkort dagsins fjallar sem sagt um hina bílalausu framtíð.

UMSJÓN GUNNAR HANSSON

Það spunnust miklar umræður á facebook síðu RÚV English á dögunum undir frétt um íslenskukennslu og íslenskukunnáttu fólks af erlendum uppruna á Íslandi. Þar kom til dæmis fram hversu erfitt það getur verið að fá vinnu á Íslandi við hæfi út frá menntun og reynslu ef viðkomandi er með erlent nafn, eða vegna þess að það talar t.d. íslensku með erlendum hreimi. Þar var jafnvel talað um að það gæti verið kostur að breyta nafninu sínu og taka sér íslenskt nafn til að eiga meiri möguleika á því að atvinnuumsókn sé tekin alvarlega. Við fengum Janinu Magdalenu Kryszewska, sem vinnur hjá Fjölmenningarsetri, til að gefa okkur innsýn inn í reynsluheim fólks af erlendum uppruna.

Hrútadagurinn á Raufarhöfn er haldinn fyrsta laugardag í október ár hvert í Faxahöllinni á Raufarhöfn. Það var hópur framtakssamra bænda í Þistilfirði, Sléttu og Öxarfirði sem ákváðu að safna saman á einn stað söluhæfum hrútum af svæðinu. Þetta var meðal annars gert til að auðvelda kaupendum valið, að hafa hrútana alla á einum stað til að geta borið þá saman. Einnig er þetta gott tilefni til að koma saman, bændur af svæðinu og þeir sem eru lengra að komnir í kauphugleiðingum, ásamt öðru áhugafólki um sauðfjárræktun. Við fengum Ingibjörgu Hönnu Sigurðardóttur, formann Hrútadagsnefndar, til að segja okkur meira frá Hrútadeginum í ár.

Ólafur Engilbertsson menningarmiðlari hefur sett upp sýningar af ýmsu toga á sinni starfsævi en löngu liðnir atburðir í nágrenni æskuheimilis hans höfðu mikil áhrif á hans líf. Kristín Einarsdóttir, okkar kona á Ströndum hitti Ólaf og ræddi við hann.

UMSJÓN GUNNAR HANSSON OG GÍGJA HÓLMGEIRSDÓTTIR

Eitt af verkefnum Íslenskrar málnefndar er að álykta árlega um stöðu íslenskrar tungu. Málnefndin sendir nú í 16. sinn frá sér slíka ályktun. Að þessu sinni er yfirskriftin Máluppeldi barna og menntun. Meðal þess sem fram kemur í ályktuninni er að mikilvægt er að skólakerfið glími við ímyndarvanda íslenskunnar. Við fengum Ármann Jakobsson, formann Íslenskrar málnefndar, til að koma til okkar og ræða við okkur um einmitt ímyndarvanda íslenskunnar, stöðu íslenkrar tungu og ályktuninni.

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin tileinkaði hjúkrun árið 2020, en þá voru liðin 200 ár frá fæðingu Florence Nightingale. Árið reyndist sannarlega vera ár hjúkrunar, en með talsvert öðrum hætti en stóð til í upphafi útaf Covid. Nýlega kom út bókin Samfélagshjúkrun eftir Aðalbjörgu Stefaníu Helgadóttir hjúkrunarfræðing. Aðalbjörg stundar nú doktorsnám við Háskóla Íslands og hún kom til okkar í dag og sagði okkur frá þessari nýju bók um Samélagshjúkrun og næstu bók sem hún er að leggja lokahöndina á. Sú bók fjalla um einmannaleikann.

Lesandi vikunnar í þetta sinn var tónlistarmaðurinn Gunnar Lárus Hjálmarsson, eða Dr. Gunni. Við fengum að vita hvaða bækur hann hefur verið að lesa undanfarið og hvaða bækur og höfundar hafa haft mest áhrif á hann í gegnum tíðina.

UMSJÓN GUNNAR HANSSON

Föstudagsgestur Mannlega þáttarins í þetta sinn var tónlistarkonan Markéta Irglová. Hún er fædd í Tékklandi og fór að stunda tónlistarnám á unga aldri. Hún kynntist Glen Hansard, írskum tónlistarmanni, þegar hún var 16 ára og gekk í hljómsveitina hans. Til að gera langa sögu stutta þá léku þau aðalhlutverkin í kvikmyndinni Once árið 2007, auk þess að semja saman tónlistina í myndinni og hlutu meðal annars óskarsverðlaun árið 2008 fyrir besta frumsamda lagið í kvikmynd það árið. En það sem kannski færri vita er að hún hefur nú búið hér á Íslandi í 9 ár, á hér þrjú börn og íslenskan eiginmann og talar reiprennandi íslensku. Hún hefur haldið áfram að semja tónlist, fyrir kvikmyndir og sjónvarpsþætti og svo undir eigin nafni og svo hefur hún unnið talsvert með íslensku tónlistarfólki, og talsvert með Emiliönu Torrini, en hún til dæmis samdi með henni titillag leiksýningarinnar Vertu úlfur, sem er einmitt sýnd um þessar mundir í Þjóðleikhúsinu. Það var um nóg að tala við Markétu og til dæmis var mjög gaman að rifja með henni upp þetta ótrúlega kvöld þegar hún hlaut Óskarsverðlaunin árið 2008.

Í matarspjalli dagsins var talað um ommelettur. Sem sagt franskar ommelettur, spænskar ommelettur og jafnvel veltum við því fyrir okkur hvort það sé til séríslensk ommelletta? Hvað er best að setja í ommelettuna? Eru egg og hvítlaukur góð saman? Er til sviðaommeletta?

UMSJÓN GUNNAR HANSSON

Fimmtudagar í Mannlega þættinum í september eru helgaðir sviðslistum. Í dag tengdumst við hljóðveri RÚV á Akureyri, þar var Marta Nordal leikhússtjóri hjá Leikfélagi Akureyrar. Við fengum að vita hvernig ástandið í kófinu hefur farið með leikhúslífið fyrir norðan og forvitnuðumst um dagskrá vetrarins sem er rétt nýhafinn.

Svo fengum við Trausta Valsson, prófessor emiritus í skipulagi við Umhverfis- og byggingarverkfræðideild Háskóla Íslands, í þáttinn. Hann skrifaði bók fyrir 15 árum sem heitir How the World will Change... With Global Warming. Þessi bók var líklega fyrsta bókin í heiminum sem lýsir, með aðferðum skipulagsfræði, hvernig hnattræn mynstur byggða og kerfa mun breytast ef ekki tekst að stöðva hlýnunina. Og í bókinni dró hann upp það sem hann kallaði Plan B. Sem sagt hvað væri hægt að gera ef jarðarbúar myndu ekki ná markmiðum sínum í að halda hlýnun jarðar niðri. Nú 15 árum síðar ætlar hann að halda fyrirlestur um málið, kl. 12 á morgun, föstudag, í Þjóðminjasafninu, þar sem hann fer yfir stöðuna og skoðar þetta Plan B, miðað við stöðu mála í dag. Við fengum Trausta til að segja okkur betur frá þessu í þættinum. Þess má geta að fyrirlestrinum verður streymt á netinu, ef fólk leitar að Trausta Valssyni á facebook verður hægt að sjá hlekk sem hægt verður að smella á til að annað hvort horfa á í beinni útsendingu, eða að horfa á upptökuna.

UMSJÓN GUNNAR HANSSON

Sagnfræðingafélag Íslands verður 50 ára á fimmtudaginn í næstu viku og heldur upp á afmæli sitt með afmælismálþingi og afmælisveislu í Karólínusvítunni á Hótel Borg. Sagnfræðingar með fjölbreyttan bakgrunn flytja erindi um það hvers vegna við rannsökum sögu og hvort og þá hvernig og til hverra niðurstöðunum er komið á framfæri. Markús Þórhallsson, formaður félagsins, kom í þáttinn og ræddi við okkur félagið og sagnfræði.

Við fengum svo Sigurlaugu G. Ingólfsdóttur, formann Kærleikssamtakanna í þáttinn til að segja okkur frá nýjum vernduðum vinnustað sem verður starfs- og meðferðarúrræði fyrir einstaklinga sem hafa misst tökin í lífinu og vilja koma aftur undir sig fótunum. Sigurlaug sagði okkur frá samtökunum, þessum nýja verndaða vinnustað og sinni reynslu, hvernig hún tók á sínum geðræna vanda, í þættinum í dag. Hún talaði til dæmis um söfnun sem er hafin á vegum samtakanna, en allar upplýsingar um hana er hægt að finna á www.kaerleikssamtokin.is

UMSJÓN GUNNAR HANSSON

Alzheimersamtökin standa fyrir málþingi í tilefni af alþjóðlegum Alzheimerdegi sem er einmitt í dag 21.september 2021. Yfirskrift málþingsins er ?Af hverju ég?? Erfðir ? Rannsóknir ? Greining. Fjallað verður um heilabilun frá mörgum sjónarhornum. Við fengum til okkar í þáttinn þær Sigurbjörgu Hannesdóttur fræðslustjóra Alzheimersamtakanna og Ragnheiði Ríkharðsdóttur formann samtakanna, til þess að segja okkur frá þessu málþingi og því hvað er efst á baugi í dag á alþjóðlega Alzheimerdeginum.

Þær miklu tæknilegu umbreytingar sem nú þegar eru farnar að hafa áhrif á daglegt líf okkar munu veita fólki á vinnumarkaði sem og atvinnurekendum ný og spennandi tækifæri. Hinum svokölluðu giggurum fer stöðugt fjölgandi, fólki sem tekur að sér verkefni í takmarkaðan tíma en hverfur svo á vit nýrra viðfangsefna. Eðli starfa og vinnustaða er að gjörbreytast og samband starfsfólks og vinnustaðar mun verða með allt öðrum hætti en áður. Dr. Árelía Eydís Guðmundsdóttir kom í þáttinn í dag, en hún er önnur höfunda nýrrar bókar, Völundarhús tækifæranna, sem fjallar um þetta efni en Árelía hefur sérhæft sig í vinnumarkaðsmálum.

Bjarni Páll Vilhjálmsson rekur hestamiðstöðina Saltvík í nágrenni Húsavíkur ásamt fjölskyldu sinni. Þaðan hafa verið farnar lengri og styttri hestaferðir árum saman en í sumar ákvað Bjarni að takast á hendur hvorki meira né minna en 57 daga ferð með viðkomu á Ströndum. Þar hitti Kristín Einarsdóttir, okkar kona á Ströndum, Bjarna og fékk hann til að segja frá þessari miklu ferð.

UMSJÓN GUNNAR HANSSON

Við ræddum í þættinum við Önnu Hafberg hjúkrunarfræðing sem hefur staðið covidvaktina frá byrjun og hefur ekki fengið einn einasta frídag síðan haustið 2019. Hún var kölluð til á coviddeildina til að vera með í þróun þeirrar deildar og er nú að vinna í því ásamt fleirum að koma upp bráðadagdeild sem tekur við fólki sem þarf ekki endilega bráðaþjónustu. Anna sagði líka frá því hvernig er hægt að nýta reynsluna frá þessu tímabili áfram, eins og t.d. símaeftirfylgd með veiku fólki.

Þormóður Símonarson kom í þáttinn í dag og talaði um kærleikskast og jákvæðni. Um mánaðarmótin endurtekur hann námskeið í að fá kærleikskast. Kærleikskast er, eins og hann segir æðisleg reynsla og andstæðan við kvíðakast. Þormóður sagði okkur meira fá þessu í þætti dagsins.

Lesandi vikunnar í þetta sinn var Hrönn Kristinsdóttir, kvikmyndaframleiðandi. Hún er ein aðalframleiðenda kvikmyndarinnar Dýrið, eða Lamb, eins og hún kallast á ensku. Myndin hlaut Un Certain Regard verðlaunin á kvikmyndahátíðinni í Cannes nú fyrir skemmstu og verður frumsýnd hér á landi á næstunni. Hrönn sagði okkur frá því hvaða bækur hún hefur verið að lesa undanfarið og hvaða bækur og höfundar hafa haft áhrif á hana í gegnum tíðina.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Guðrún Árný Karlsdóttir söngkona og píanóleikari er föstudagsgestur okkar í dag. Hún hefur sungið sig inní hug og hjörtu þjóðarinnar fyrir löngu síðan, hún hefur tekið þátt í Eurovisionkeppninni, hér heima í undankeppni og farið utan sem bakrödd. Hún tók þátt í Frostrósatónleikunum eftirminnilegu og hefur átt farsælan sólóferil. Hún hefur nú nýlega stofnað kór þar sem engar skyldur hvíla á um mætingu og allir eru velkomnir. Svo stjórnar hún gjarnan samsöng þar sem hún situr við píanóið og fær fólk til að syngja með sér, hvort sem er í afmælum, brúðkaupsveislum, fyrirtækjaveislum eða á veitingastað. Við áttum skemmtilegt spjall við Guðrúnu í þættinum í dag.

Í matarspjallinu hringdum við í Sigurlaugu Margréti sem að þessu sinni situr norður í landi og flettir matreiðslubókum sem hún finnur í eldhúshillum þar. Það spunnust meðal annars líflegar umræður um borðsiði og lifur.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON

Fimmtudagar í september eru helgaðir sviðslistum og í dag var komið að Borgarleikhúsinu. Brynhildur Guðjónsdóttir Borgarleikhússtjóri kom í þáttinn og við spurðum hana út í starfsemina, hvernig þau koma útúr kófinu, hvernig var að taka við rekstrinum korter í Covid og hvernig leikveturinn sem var að hefjast lítur út, smekkfullt leikár framundan.

Hernámsæska í tröllahöndum er yfirskrift fléttu Borgarsögusafns sem fram fer á Ljósmyndasafni Reykjavíkur í kl. 16:30. Að þessu sinni mun Leifur Reynisson sagnfræðingur fjalla um æskuna um og upp úr stríðsárunum. Íslenskt samfélag tók stakkaskiptum þegar erlendir herir námu hér land og unga fólkið fór svo sannarlega ekki varhluta af því. Leifur gerir grein fyrir því hvernig æskan varð til sem sjálfstæður þjóðfélagshópur með eigin menningareinkenni, en tímabilið sem um ræðir nær frá hernámi til rokks og hefur hann sér til fulltingis ljósmyndir úr safni Sigurhans Vignir. Við hringdum í Leif í þættinum.

UMSJÓN GUÐRÚN GUNNARSDÓTTIR OG GUNNAR HANSSON