Moderne Profeten

Deze negende en laatste aflevering van het derde seizoen Moderne Profeten is iets anders dan anderen. In deze aflevering blikken Kees van Ekris en Daan Molenaar samen met voormalig ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers terug op het derde seizoen en wordt de relevantie van het thema herderschap besproken voor de samenleving van nu. 

Dat gesprek wordt gevoerd langs de lijn van acht thema's die vanuit de verschillende hoofdpersonen van de acht voorgaande afleveringen van dit seizoen naar voren zijn gekomen. Dat zijn:

Als je internationaal vraagt naar invloedrijke Nederlandse, christelijke stemmen, hoor je drie namen die steeds terugkeren. Dat hebben we in Nederland zelf niet altijd door, maar dit zijn onze grote drie: Henri Nouwen, Corrie Ten Boom en Anne van der Bijl. Ze zijn alle drie internationaal zeer geliefd en ze hadden een enorm bereik. 

Anne van der Bijl is bekend geworden als schrijver van Gods Smuggler, Gods Smokkelaar. En dat deed hij. Bijbels smokkelen naar o.a. de landen achter het IJzeren Gordijn en naar China. 

Maar hij deed meer. Hij werkte ook hartstochtelijk mee aan vrede. Van der Bijl reisde over heel de wereld, ook naar Gaza. Het was in de tijd van de Eerste Intifada, eind jaren ’80, begin jaren ’90. Oplaaiend heftig geweld. Tussen Hamas, de PLO en de Israei. We zitten er opnieuw midden in. Dat maakt dat deze stem je aan het denken zet, waar je ook precies staat in dit diepe conflict. Ook daarin is zo’n behoefte aan: Herders. Aan mensen die durven zeggen en die belichamen: ‘Geen mens is je vijand’. Anne van der Bijl zei: Vrede verklaren is een creatieve daad. Het is een daad die duisternis wil breken, die scheppend kan zijn zodat een toekomst zich opent. 

In het tweede deel van de aflevering hoor je Romkje Fountain. Zij was lang in de buurt bij ‘2 van de grote 3’: ze was de rechterhand van Corrie ten Boom en ze werkte samen met Anne van der Bijl. Ze is de oprichtster van Jeugd met een Opdracht in Nederland. Na 51 jaar is ze nog steeds betrokken op deze missie, en we luisteren naar wat zij geleerd heeft en naar wat zij heeft zien veranderen.

Kees van Ekris en Daan Molenaar voeren een gesprek met Hein Pieper. Hein is dijkgraaf, katholiek en politicus. Het gesprek gaat over de grote uitdagingen van deze tijd, goed bestuur en de geestelijke bronnen om persoonlijk en collectief een weg te vinden. 

In onze tijd zijn er veel goeroes. Mensen met charisma, een eigen visie en met antwoorden op grote zaken. We hebben financiele goeroes, genezingsgoeroes, yogagoeroes, self-helpgoeroes, christelijke goeroes, ga zo maar door. 

Ze werken volgens een bepaald patroon, maar wat vaak verdwijnt in hun houding, woorden en in hun geest is: de liefde. 

Roger Schutz is anders. Na de Tweede Wereldoorlog was hele continent knock-out, ook de jonge mensen in Europa. En dus wilde Roger Schutz een ‘andere plek’ creëren, een huis van stilte, van vrede en van gebed. Een huis met een paar toegewijde broeders, die met elkaar bidden, en gastvrij zijn. Dat kleine huis werd Taizé. Taizé is op dit moment de grootste christelijke inspiratieplek in heel Europa.

In het tweede deel van de podcast hoor je iemand die haar leven lang is opgetrokken met jonge mensen, Els van Dijk, de vroegere directeur van de Evangelische Hogeschool. Wat zijn haar levenslessen in het omgaan met allerlei jonge mensen? Wat voelt ze in hen aan angst, verlangen en kracht? En hoe kun je een herder zijn voor jonge mensen van nu?

Thomas Merton was monnik. En schrijver. Eén van de grotere katholieke schrijvers van de vorige eeuw. Hij correspondeerde met zoveel mensen, met Moslimleiders, Aziatische goeroes, met Dorothy Day, met journalisten, activisten en politici. Hij was betrokken op zijn tijd en cultuur. De dag was verder gevuld met een afwisseling van meditatie, arbeid en eten. Iemand noemde hem ‘een gedoopte Picasso’. Creatief, onrustig, eigenzinnig, begaafd, en: gedoopt. Je hoort wie hij was en hoe hij de weg naar God vond en naar binnen. 

In het tweede deel van de podcast spreekt Hein Pieper mee. Over die grote thema’s: loutering en transformatie, over levenslessen voor je werk, je geloof en hoe je bestuurt. Hij is schrijver, dijkgraaf, politicus, katholiek, theoloog. Hij houdt zich op allerlei manieren bezig met de grote vragen van deze tijd. Hij staat midden in de traditie van bidden en het goede doen. 

Op nieuwjaarsdag 1944 hield Kaj Munk, een Deense predikant, een preek die hij móest houden. 

Hij wist wat hij deed. Al wekenlang vroeg hij zich af: ‘Wanneer komen we me halen’? ‘Ze’ dat is de Duitse Gestapo. Denemarken had zich in 1940 zonder slag of stoot overgegeven aan de Duitsers. En tot ver in de oorlog was er samenwerking met de Duitsers en amper verzet. Maar vanaf 1943 begon dat te veranderen. En dus besloot de Gestapo-chef in Denemarken, Pancke, dat die verzetsbeweging gebroken moest worden. Hij maakte een lijstje met namen, een dodenlijst, met vooral mensen die cultureel en religieus gezag hadden, die het geweten konden raken. Hoog op die lijst stond een dominee: Kaj Munk.

Op 4 januari kwamen ze hem halen. Wat is er zo dringend dat je je geluk, je gezinsleven, je leven zelf, op het spel zet, om je uit te spreken tegen slechte machten?

Kan een christen een atheïst begrijpen? Een katholiek een protestant? Kun je je echt inleven in het denken en voelen van iemand die anders is dan jij? Kan een PVV’er het punt van een D’66-er overwegen en recht doen? Kan een Palestijn de angst van een Jood begrijpen en de horror, en andersom? Kan dat?

Nee, zeggen sommige leiders. Nee. Er zijn leiders die leven van tegenstellingen. Ze wakkeren ze aan. Ze noemen de ander vreemd, achterlijk, slecht, onwaardig. Wegwezen jullie! En ze bedienen de eigen groep, want die zijn oke, die worden miskend, en voor hen komt de leider voor op. Alleen voor hen.

Een Moderne Herder is anders. Die kan tegenstellingen overbruggen. Hoe leer je dat? Als je kijkt naar Moderne Herders proef je hun innerlijke weg. Ze hebben spanningen in zichzelf overwonnen. Dat maakt je echt heel sterk.

Tomas Halik, een Tsjechische priester, maar ook psychoanalyticus, schrijver en biechtvader. Zijn leven groeide door conflicten heen, door strijd met zichzelf, en met een communistische dictatuur, en met de kerk waar hij van houdt. Maar hij werd niet bitter, of zwart-wit, hij werd ruim en een herder.  

Satcha Maduro-Valies is ook gerijpt in het leven, gepokt en gemazeld, verlaten en gevonden, en nu probeert ze anderen te helpen om te rijpen. We luisteren naar haar ervaring en advies.

Een ander vindt iets, zegt iets, gelooft iets, dat jij akelig vindt. Je wilt het niet meer horen en dus streep je iemand door. Of: er komt iets op tafel van een ander, iets heel pijnlijks, van vroeger of van recent, iets wat niet had moeten gebeuren, en de reflex is: ik schrap jou uit mijn contacten. Of er was liefde voor een geliefde, een broer, een kind, maar de liefde is omgeslagen in een gevecht en in haat.

En het gaat helemaal hard als dat in een groep gebeurt, op je werk of in de media: als iemand uitgestoten wordt. Iemand noemde cancellen agressieve meutevorming. Iemand begint iets te roepen over een ander, het gaat viraal, de kudde loopt achter de schreeuwer aan, en de zondaar moet uit de kudde gestoot worden. Een zondebok, waardoor we niet naar onszelf hoeven kijken.

Maar er zijn ook mensen met geestelijke onafhankelijkheid die daar niet aan meedoen. Die niet geloven in simpele veroordelingen van mensen. Die niet geloven in scheiding van wat bij elkaar hoort.

Deze aflevering gaat over Richard von Weizsäcker, van 1984-1994 de zesde bondspresident van Duitsland. Zijn vader was staatssecretaris Buitenlandse Zaken onder Adolf Hitler. Gedurende de hele oorlog. Cancellen dus, die vader? Of proberen te begrijpen? En misschien zelfs: bijstaan? Is een mensenleven misschien complexer en rijker dan het stempel dat anderen geven? Heb je iemand begrepen voor je oordeelt?

Jolanda Nooteboom is trainer en coach van leiders. Hoe kunnen we volgens haar geestelijke onafhankelijkheid ontwikkelen? Welke bronnen bieden het christelijk geloof daarvoor, volgens haar?

Kees van Ekris en Daan Molenaar voerden een gesprek met burgemeester Jos Wienen van Haarlem over o.a. het burgemeesterschap als herderschap, hoe de klappen van het leven hem hebben gevormd en over moed als het erop aankomt. 

De jonge jaren van Ann Voskamp staan bol van pijnlijke ervaringen. Bespot op school, thuis verantwoordelijk voor de opvoeding van haar broertje en zusje. Ze ging zichzelf haten en in zichzelf snijden, om een moment van verlossing te beleven.  

Maar Ann Voskamp is het gevecht aangegaan, en ze is eruit gekomen. Ze is vandaag een schrijver en een spreker die miljoenen mensen herkenning geeft en bemoediging. Ze is een herder in haar woorden. In haar boeken zit hoop: ze zegt dat je niet hoeft weg te kijken van je pijn, dat je je niet hoeft te schamen voor wat mis ging, dat gebrokenheid een onontkoombare werkelijkheid is, die zowel pijn doet als dat het je kan openen.

In het tweede deel van de podcast horen we ook de stem en de ervaring van Jos Wienen, burgemeester van Haarlem. Hij reflecteert over de klappen die hij als burgemeester en als mens moest opvangen, wat je leert in die periodes, wat het vraagt en wat het geef.

Deze aflevering van Moderne Profeten gaat over ‘klappen opvangen’, hoe je dat doet en hoe je dat vormt. Een herder heeft vaak zelf ook klappen gehad. Die klappen maken soms groggy, down en donker, maar een herder is erdoorheen gekomen en door haar woorden kan ze anderen leiden, en een weg wijzen. Iets in ons hoort in sprekers of ze werkelijk weten hoe verdwaald je kan zijn en hoe eenzaam. En als wij dat voelen, dan luistert iets in ons naar deze stemmen.